Fréttablaðið - 16.06.2012, Blaðsíða 16

16 16. júní 2012 LAUGARDAGUR
Skúli Magnússon, dósent við lagadeild HÍ, kvartar undan
skrifum mínum hér í blaðið um
völd forsetans og mér rennur
blóðið til skyldunnar að standa
betur fyrir máli mínu. Ágrein-
ingur virðist vera milli okkar
Skúla aðallega um tvennt. Í
fyrsta lagi eðli starfsskyldna
forseta eins og þeim er lýst í
stjórnarskrá. Í öðru lagi hvað
getur talist sem lögfræðilegur
rökstuðningur þegar staðhæft
er að forseti hafi málskotsrétt.
Um það fyrra segir Skúli, að
„forseti verður ekki þvingað-
ur til staðfestingar tillögu ráð-
herra“. Í þessum orðum virð-
ist sú hugsun liggja að forseti
verði ekki þvingaður með lík-
amlegu valdi til að sinna skyld-
um sínum og er það að sönnu
alveg rétt. Hitt er á að líta að
menn eru ekki almennt þving-
aðir til að hlýða lögum með
slíkum hætti heldur er vitn-
eskja um viðurlög venjulega
látin duga. Maður sem neitar
að greiða skattinn sinn er ekki
færður með lögregluvaldi niður
á skattstofu og féð þar dregið
upp úr vösum hans. Skatturinn
hefur önnur úrræði sem virka
mun betur.
Forsetinn er þvingaður til
að gegna skyldum sínum sam-
kvæmt stjórnarskrá, á sama
hátt og almennt er, með hót-
unum um viðurlög. Skúli segir
að gagnvart forseta sé „engum
viðurlögum fyrir að fara enda
er forsetinn ábyrgðarlaus“, skv.
stjskr. Hér fipast Skúli í skil-
greiningunum, því að ábyrgð-
arleysi forseta nær aðeins til
stjórnarathafna, sem eru að
öllu leyti á ábyrgð og valdi ráð-
herra. Að öðru leyti ber hann að
fullu ábyrgð á gjörðum sínum
rétt eins og annað fólk. Þá er
og sérstakt ákvæði í 2. mgr. 11.
greinar stjskr. þar sem því er
lýst hvernig dæma má forset-
ann til refsingar fyrir ólöglega
háttsemi. Þar er viðurlögunum
lýst og þar með þeirri lögþving-
un sem á forseta hvílir til þess
að fara eftir lögum í störfum
sínum. Það er að sönnu erfið-
ara og viðurhlutameira að koma
refsiábyrgð fram við forseta en
venjulegt fólk, en heimildin er
fyrir hendi.
Um síðara atriðið, málskots-
rétt forsetans, leyfði ég mér að
segja að talsmenn pólitísks for-
seta hefðu aldrei fært rök fyrir
staðhæfingum sínum. Skúli
hefur nú bætt úr þessu. Hann
segir skoðun sína eiga „skýra
stoð í aðdraganda að setningu
stjórnarskrárinnar, umræðum
á Alþingi svo og skýringum við
ákvæðið sjálft í greinargerð“.
Í lögfræði er mikið lagt upp
úr því að skoða og skilja rétt-
arheimildir og vega og meta
gildi þeirra, sem er mjög mis-
jafnt. Æðst réttarheimilda er
stjórnarskráin sjálf og verð-
ur allt annað að lúta henni.
Því næst koma sett lög, dómar
Hæstaréttar og má svo lengi
telja. Greinargerðir með laga-
frumvörpum geta talist veita
skýringu á hugmyndum þess
sem samdi greinargerðina og
þeirra sem hann starfaði fyrir,
en raunar ekkert um hugsan-
ir þeirra sem á endanum sam-
þykktu frumvarpið. Umræður
á Alþingi festast lítt í hendi, því
ekki aðeins segja menn eitt nú
og annað á eftir, heldur kunna
þeir einnig að greiða atkvæði
þvert gegn ræðum sínum.
Aðdragandi að setningu stjórn-
arskrár hefur, eftir því sem
ég best veit, ekki talist réttar-
heimild hingað til. Ef átt er við
fjölmiðlaumræðu hefur hún
að lögum ekkert gildi. Réttar-
heimildir Skúla eru því heldur
léttvægar og aldeilis fráleitt
að þær víki til hliðar skýrum
ákvæðum stjórnarskrárinnar
sjálfrar.
Þrátt fyrir skoðanaágrein-
ing okkar Skúla kemur mér
ekki til hugar að hann láti
stjórnast af „vanþekkingu eða
óskammfeilni“ svo vitnað sé
til orða hans sjálfs. Ég leiði
ekki hugann að því af hverju
Skúli lætur stjórnast. Hitt veit
ég að þær hugmyndir hafa
lengi verið uppi, að lögin ættu
að vera þannig að leið væri til
þess að bera lög frá Alþingi
undir atkvæði kjósenda. Ég
er sjálfur þeirrar skoðunar
að það gæti verið til bóta, þótt
mér sýnist ótækt að forseti
hafi slík völd. Þar eru önnur og
betri úrræði tiltæk. Leiðin sem
fara á í þessu máli er að breyta
stjórnarskránni með löglegum
hætti. Meðan lögin eru eins og
þau eru ber að fara eftir þeim.
Ef menn eru ekki sammála um
hver lögin séu á að láta dóm-
stóla skera úr. Allt annað er
frumstætt.
Guðbrandur Einarsson, fyrr-verandi oddviti Samfylk-
ingarinnar í Reykjanesbæ, lagði
fram spurningar í Fréttablaðinu
14. júní sl. um þær breytingar
sem verið er að gera á Eignar-
haldsfélaginu Fasteign (EFF).
Spurningarnar eru í 14 liðum
og er mér ljúft og skylt að svara
þeim. Spurningar og svör við
þeim birtust áður í Víkurfréttum,
og fást á vf.is, en þar sem sömu
spurningarnar koma einnig fram
í Fréttablaðinu, óskaði ég eftir
að svörin gerðu það einnig. Ég
vil að svörin séu ítarleg en slík
svör taka of mikið pláss að mati
Fréttablaðsins. Því eru svörin 14
lögð fram í heild sinni á Vísi.is en
hér skal aðeins greint frá eftir-
farandi:
Minnt er á að í lok árs 2002
samþykkti bæjarstjórn með 10
atkvæðum Sjálfstæðisflokks og
Samfylkingar að færa fasteignir
sínar að mestu í EFF. Það þýddi
að Reykjanesbær fékk greitt
fyrir eignirnar, greiddi þá leigu
af þeim og fékk EFF jafnframt
til að byggja, eiga og reka nýjar
eignir sem sveitarfélagið lét
byggja. Reykjanesbær greiðir svo
leigu fyrir not af þeim. Nokkrum
árum eftir að þessi ákvörðun um
að ganga í EFF var samþykkt dró
Samfylkingin stuðning sinn til
baka en eftir stóðu að sjálfsögðu
skuldbindandi samningar sveitar-
félagsins til 25-30 ára.
Mikið hefur verið rætt og ritað
um gildi þess að láta stærra félag
byggja, eiga og reka sérhæfðar
eignir og hefur sýnst sitt hverj-
um. Til að fá úr því skorið hvort
þetta fyrirkomulag hefði reynst
okkur hagstætt var árið 2010
sameiginlega samþykkt í bæjar-
stjórn af sjálfstæðismönnum,
Samfylkingu og Framsóknar-
flokki að vinna saman að úttekt á
vegum hlutlausra aðila á kost-
um þess og göllum að vera með
eignir okkar í félaginu. Niður-
staðan liggur frammi í ítarlegri
skýrslu. Hún sýndi að það hafði
reynst verulega hagstætt að vera
með eignir okkar í félaginu, jafn-
vel þrátt fyrir efnahagshrunið og
hátt gengi evrunnar. Þó var sett
sú spurning fram í skýrslunni
hvort það yrði þannig áfram ef
þróun evrunnar yrði neikvæð.
Hver var þá vandi EFF? Við
efnahagshrunið hrundu bank-
arnir og félög þeim tengd tóku
yfir eignarhluti í EFF. Þá reynd-
ist Álftanesi, sem einum eignar-
aðila, um megn að standa í skil-
um. Háskólinn í Reykjavík, sem
stærsti eignaraðilinn, gat heldur
ekki staðið í skilum, en Íslands-
banki tók að sér að halda utan um
lán að baki HR eignum, svo ekki
kom til að EFF lenti í greiðslu-
þroti vegna vanefnda HR. Þótt
Álftanes stæði ekki í skilum var
EFF samt mögulegt að standa í
skilum. En þessi erfiða og breytta
staða varð til þess að við, for-
svarsmenn sveitarfélaganna í
EFF, óskuðum eftir endurskoðun
samninga okkar allra við EFF
og bankana. Á það var fallist og
hefur sú vinna nú staðið yfir vel
á annað ár og er að ljúka með
hagstæðum samningum okkar
sveitarfélaganna við EFF og lána-
stofnanir.
Mál þetta hefur verið vel
kynnt. M.a. var kynningarfundur
haldinn í Reykjanesbæ síðasta
sumar þar sem kjörnir fulltrúar,
embættismenn og fleiri mættu
en þar var farið vel yfir málið.
Haldnir hafa verið tveir hluthafa-
fundir í félaginu og kynningar-
fundir um breytingar þær sem
hér eru til umræðu. Góð mæting
var á þessa fundi, og mættu full-
trúar flestra flokka Reykjanes-
bæjar á þessa fundi, en fulltrúi
Samfylkingar var á kynningar-
fundum. Því hafa allar upplýs-
ingar legið fyrir enda verið að
vinna að málinu í þágu hluthafa
og leigutaka félagsins. Ljóst er
að markmið náðust og í raun var
niðurstaðan mun hagfelldari en
upphafleg markmið gerðu ráð
fyrir.
Ljóst er að ytri aðstæður hafa
verið óhagfelldar í rekstri nán-
ast allra félaga, og það er ljóst að
flest fasteignafélög eru nú í eigu
kröfuhafa þeirra. Því má það telj-
ast mikill áfangi að ná að endur-
skipuleggja rekstur félagsins í
samvinnu við kröfuhafa á þann
hátt sem nú liggur fyrir. Miðað
við niðurstöðuna þá er ekki verið
að auka á skuldir sveitarfélags-
ins, heldur þvert á móti verið að
lækka þær. Einnig er verið að
lækka greiðslur til framtíðar.
Kjör eru hagstæð miðað við þau
kjör sem sambærilegir aðilar
hafa samið um að undanförnu.
Stjórn félagsins hefur því sýnt
mikla ábyrgð í því að leiða málið
til lykta með þessum hætti, enda
lá fyrir að vegna þeirra breyt-
inga sem orðið hafa þá hefði nið-
urstaðan getað orðið mun verri.
Sjá ítarleg svör við spurningum
á visir.is.
Forsetinn og Skúli Svör vegna spurninga
um Fasteign (EFF)
Getur forseti Íslands haft „stefnu“ í utanríkismálum?
Stefnu sem gæti staðið undir
nafni og komið fram í verki?
Svar mitt er nei. Það getur
hann ekki frekar en stýrimað-
ur á skipi getur haft „stefnu“ ef
skipstjóri er á skipinu og því er
stjórnað með eðlilegum og hefð-
bundnum hætti. Bæði forseti
og stýrimaður geta hins vegar
haft skoðun á málum, átt frum-
kvæði og sett fram hugmynd-
ir, og sannarlega getur verið
æskilegt að þeir geri það. Þegar
hugmyndir þeirra hljóta hljóm-
grunn og verða jafnvel hluti af
ríkjandi stefnu er þeim auðvitað
frjálst að gleðjast en ekki endi-
lega að eigna sér stefnuna eða
framkvæmd hennar.
Ýmsar ástæður liggja til þess
að forseti Íslands getur ekki
haft sjálfstæða stefnu í utanrík-
ismálum. Þyngst á metunum er
það að utanríkismál þjóðarinn-
ar eru á valdsviði og verksviði
ríkisstjórnar á hverjum tíma
og þannig vilja flestir væntan-
lega hafa það þegar til lengdar
lætur, hvað sem líður væringum
stundarinnar. Stjórnmálaflokk-
arnir hafa skráða og yfirlýsta
stefnu í utanríkismálum og
við höfum hana meðal annars í
huga þegar við setjum krossinn
í þingkosningum. Þannig hefur
ríkisstjórn umboð kjósenda til
að fara með utanríkismál, en
forseti hefur ekki slíkt umboð.
Auk þess hefur ríkisstjórnin
á sínum vegum starfskrafta og
aðstöðu til að framfylgja mót-
aðri stefnu í utanríkismálum.
Það er mikilvæg forsenda því
að sannkölluð „stefna“ er ekki
bara orð á blaði heldur þarf líka
að fylgja þeim vilji og geta til
að framfylgja stefnunni. For-
seti Íslands hefur ekki aðstöðu
til þess og getur því ekki sjálfur
framfylgt í okkar nafni hugsan-
legri stefnu sem hann kann að
telja sig hafa.
Allir vita hvernig fer fyrir
báti með tveimur ræðurum þar
sem annar rær áfram en hinn
afturábak; báturinn hefur þá
enga stefnu og fer jafnvel vill-
ur vega. Eins mundi fara fyrir
skipi ef skipstjóri og stýrimað-
ur væru á öndverðum meiði um
stefnu skipsins og réðu jafn-
miklu. Skipið hefði enga stefnu,
hegðun þess yrði til athlægis og
eins gott að veðurguðir skipti
ekki skapi.
Núverandi forseti Íslands
hefur lýst áhuga á því að hafa
sjálfstæða stefnu í utanríkis-
málum. Meðal annars hefur
hann allt aðrar hugmyndir um
samskipti og vináttu Íslands við
önnur ríki en áður hafa tíðkast.
Áhugi hans á viðskiptum við
Kína og Rússland hefur þann-
ig vakið sérstaka athygli en þar
virðist sem hann vilji róa í allt
aðra átt en þorri landsmanna
sem hefur skömm á mannrétt-
indabrotum stjórnvalda í þess-
um löndum.
Forseti sem vill með þessum
hætti geta sagt að hann hafi
sjálfstæða stefnu mun fyrr
eða síðar reka sig á að það sem
hann sóttist eftir verður að
engu í meðförunum, svipað og
þegar mýsnar tvær fengu kött-
inn til að skipta ostinum fyrir
sig. – Forsetinn, ríkisstjórnin
og þjóðin sitja þá að lokum uppi
með enga stefnu. Ef Ísland á sér
óvildarmenn mun sá púki fitna
drjúgum á fjósbitanum af þessu
brölti öllu.
Forsetinn og „stefnan“
Forsetaembættið
Finnur Torfi
Stefánsson
lögfræðingur
Fjármál
Árni Sigfússon
bæjarstjóri
Forsetaembættið
Þorsteinn
Vilhjálmsson
fv. prófessor og
ritstjóri Vísindavefsins
En þessi erfiða og breytta staða varð til
þess að við, forsvarsmenn sveitarfélag-
anna í EFF, óskuðum eftir endurskoðun
samninga okkar allra við EFF og bankana.
Ef menn eru
ekki sammála
um hver lögin séu á
að láta dómstóla skera
úr. Allt annað er frum-
stætt.
Forseti sem vill með þessum hætti geta
sagt að hann hafi sjálfstæða stefnu mun
fyrr eða síðar reka sig á að það sem
hann sóttist eftir verður að engu í meðförunum,
svipað og þegar mýsnar tvær fengu köttinn til að
skipta ostinum fyrir sig.