Fréttatíminn - 29.10.2010, Blaðsíða 28

É
g ók heim til Hannesar Péturs-
sonar skálds í sterku sólskini.
Hann býr úti á Álftanesi, það var
fjögurra stiga hiti, logn, hljótt
úti, „allir laufvindar farnir hjá“,
og nokkrar álftir lónuðu neðan við Bessa-
staði, svolítið eins og hvítir draumar. Það
er ekki alveg hættulaust að aka Álftanesið
í svona hreinu veðri; fegurðin truflar mann
verulega undir stýri og vegurinn er mjór.
Allur fjallahringurinn blasir við. Keilir, blár
þríhyrningur, yrkir Hannes á einum stað,
Bláfjöllin, fellin yfir Mosfellsbænum, Esjan
og Skarðsheiðin komnar með hvíta hettu,
Akrafjallið í dimmum skugga og við enda
vegarins rís Snæfellsjökull, eins og ævin-
týri. Svolítið undarleg tilfinning að aka inn
í næstum gjaldþrota bæjarfélag, gjaldþrota
vegna vanhugsaðra framkvæmda, með alla
þessa fegurð í kringum sig. Og ég ók fram
hjá Bessastöðum, bústað forseta Íslands.
Bessastaðir eru fallegir í hógværð sinni og
ættu að vera sameiningartákn á erfiðum
tímum, en eru það alls ekki. Forseti Íslands
á ekki að vera umdeildur pólitíkus – henti-
stefnumaður.
En ég ók í áttina að Snæfellsjökli, beygði
síðan inn hljóða götu, og þar beið Hannes
Pétursson eftir mér; hávaxinn, ögn lotinn,
eins og hann sé hugsi, en réttir stundum
úr sér þegar hann talar og virðist þá ekkert
finna fyrir tímanum, öllum árunum – hann
verður áttræður á næsta ári.
Eitt mikilvægasta málið
Hannes er eitt merkasta skáld sem við höf-
um eignast. Skáld sem virðist vita hvern-
ig orðin nema staðar, hvernig stjörnurnar
slokkna. Og hefur einnig þýtt allnokkrar
bækur, sent frá sér ferðabækur, fræðirit,
smásagnasafn og sagnaþætti. En ég er ekki
kominn til Hannesar vegna skáldskapar,
ekki í þetta sinn, heldur vegna greinar sem
hann skrifaði í Fréttablaðið í sumar, harð-
skeytta grein um Evrópumálið. Eitt mikil-
vægasta málið sem við stöndum frammi
fyrir í dag, segir hann, kemur með kaffi
handa mér, og bragðgóða eplaköku. Sjálfur
fær hann sér te, hallar sér aftur í stólnum,
lokar augunum þegar hann hugsar sig um,
og þá heyrist ekkert nema tifið í stofuklukk-
unni, hún telur sekúndurnar í lífi okkar. Já,
segi ég, og þá málefni sem við komumst ekki
fram hjá, sem við verðum að leysa núna? Og
Hannes kinkar kolli, klórar sér í hvítu hári.
Þú skrifaðir þessa grein í sumar, talar þar
um „blágræna þverpólitík gegn aðildarumsókn
Íslands að Evrópusambandinu“. Það er
enginn hversdagsviðburður að sjá grein frá
þér í blöðunum, og hvað þá um jafn eldfimt
málefni, þar sem þú í viðbót sneiðir að Davíð
Oddssyni. Hvað kom til; hvað knúði þig til að
skrifa greinina?
Því er f ljótsvarað. Mér blöskraði sú
ráðagerð að aðildarumsókn Íslands að
Evrópusambandinu yrði dregin til baka.
Nokkrir skörungar á Alþingi höfðu mallað
tillögu þess efnis til þingsályktunar.
Með samþykkt hennar yrðu kjósendur
sviptir þeim lýðræðislega rétti að segja
af eða á um fullgerðan aðildarsamning í
þjóðaratkvæðagreiðslu eins og Alþingi hafði
áður samþykkt að gert yrði.
Af tillögunni lagði mikla hádegismóalykt,
fannst mér, samfara lykt innan úr Heimssýn,
samtökum Evrópusambandsandstæðinga.
Boðskapur Heimssýnar heyrist til dæmis á
Útvarpi Sögu í símaspjallþættinum Skrúfan
er laus. Ég ráðlegg öllum að hlusta á Evrópu-
málasérfræðingana sem stjórna þeim þætti.
Það er óborganlegt, slagar upp í Evrópu-
fræði Moggans. Annars er að sjá sem flutn-
ingsmenn tillögunnar hafi runnið á rassinn
með að bera hana undir atkvæði, því núna
þegar þetta er talað vilja nokkrir þingmenn
að farin verði önnur leið til að stöðva samn-
ingsgerð við Evrópusambandið. Maður hélt
satt að segja að löggjafarsamkoman væri í
nógu litlu áliti fyrir, þótt þessi vingulsháttur
bættist ekki við.
Við þurfum þó ekki að hafa neinar áhyggj-
ur, sagðir þú í grein þinni, „Davíð Oddsson
og Lilja Mósesdóttir ganga nú, eins og segir
í söngtextanum, hönd í hönd inn í hamingj-
unnar lönd“. Davíð og Lilja, þetta er magnað
bandalag.
Já, blágræna þverpólitíkin gegn aðild Ís-
lands að Evrópusambandinu er kostuleg.
Þar sitja saman í einingu andans hægrisinn-
aðir og vinstrisinnaðir gaddhestar úr kalda
stríðinu, kúabændur á hausnum vegna of-
fjárfestingar í mjaltaróbótum, gamlir veð-
urbarðir Keflavíkurgöngumenn, gljáandi
nýfrjálshyggjupiltar beint úr kemískri
hreinsun Heimdallar, og svo framvegis og
svo framvegis.
Þessir sundurleitu baráttumenn togast á
um það innbyrðis hvernig nánum samskipt-
um okkar Íslendinga við aðrar þjóðir verði
skást fyrir komið til frambúðar. Sumir eru
harðsvíraðir natóistar upp á gamla móðinn,
trúir bandarískri utanríkisstefnu á hverju
sem gengur, aðrir hafa svipaða skoðun og
forseti Íslands sem vill að við höllum okkur
umfram allt að Kína. Þar er, eins og margir
vita, höfuðvígi lýðræðis og mannréttinda í
heiminum og málskotsrétturinn mikið not-
aður. Enn aðrir hafa teiknað upp ýmis banda-
lög sem okkur myndu gagnast best. Ég
heyrði heimssýnarmann nefna nýlega í því
sambandi öxulinn Ósló, Þórshöfn, Reykjavík
og Nuuk á Grænlandi.
Gljáandi frjálshyggjukappar ríðandi
vinstrisinnuðum gaddhestum úr kalda stríð-
inu?
Já, en það sem gerir þennan þverpólitíska
mannskap kímilegan er samt ekki fyrst og
síðast sundurþykkjan í utanríkismálum
heldur hitt sem sameinar hann inn á við,
með öðrum orðum sagt hið sérstaka dálæti
á íslensku krónunni. Langvarandi óstöðug-
leiki hennar hefur valdið miklu ranglæti og
einnig haft í för með sér þann ófögnuð sem
kallast verðbólguhugsunarháttur. Og svo
er það tíminn, allur þessi óskapa tími og
fyrirhöfn sem farið hefur í síendurteknar
bráðabirgðareddingar út af krónunni. Samt
er krónan í augum andstæðinga Evrópu-
sambandsins orðin sjálfur tákngervingur
íslensks þjóðernis, hvorki annað né minna.
Margsinnis hefur verið skipt um gjaldmiðil
á Íslandi síðan í fornöld, þjóðerninu að skað-
lausu. Enda er sannleikurinn sá að þessi
þjóðernisdýrkun á krónunni er aðeins brella
þeirra sem vilja áfram hafa hag af svínaríi
krónubúskaparins.
Evrópusinni með mætur á íslenskum
sveitum
„Minn staður er hér, þar sem Evrópa endar/og
auðnir hnattarins taka við.“ segir í ljóði eftir
þig. Þú hefur ósjaldan ort um Ísland, um djúp
sveitanna undir herðabreiðum fjöllum, um
kyrrlátar heiðar. Sumir urðu undrandi að sjá
hjá þér jafn afgerandi skoðun á Evrópusam-
bandinu, að þú værir Evrópusinni, og virtust
þannig setja samasemmerki milli djúps sveit-
anna og andstöðu við Evrópusambandið.
Það er bæði rétt og satt að íslenskar sveitir
og einnig sjávarbyggðir eiga í mér djúpar
rætur eins og mörgum af minni kynslóð. Ég
er landsbyggðarstrákur inni við beinið, þótt
ég stundaði langskólanám í Reykjavík og að
nokkru leyti í Þýskalandi og hafi átt miklu
lengur heima hér við Faxaflóa en úti á landi.
Það er sitthvað sem ég hef ort og skrifað
um land okkar og þjóð. En Evrópa hefur þó
skipað stórt rúm í huga mínum síðan í upp-
vexti. Þau yrkisefni mín eru ófá sem rekja
má til meginlands álfunnar á einn eða ann-
an hátt. Það kæmi mér ekki á óvart að slík
kvæði nægðu í meðalstóra ljóðabók á nútíð-
armælikvarða, ef þeim væri haldið saman.
Þau standa svo dreifð í bókum mínum að
lesendur hafa kannski ekki áttað sig á Evr-
ópumanninum sem í mér býr.
Engin þversögn er að hafa mætur á ís-
lenskum sveitum og að vera Evrópusinni.
Afstaða íslensku bændastéttarinnar gegn
Evrópusambandsaðild markast framar
öllu öðru af óttanum við að samansúrrað
sérhagsmunakerfið sem hún hefur búið til
í skjóli pólitískra vildarmanna muni bila,
gangi Ísland í sambandið. Landbúnaðar-
ráðuneytið er sér í lagi kontórútibú bænda-
samtakanna eins og málum er komið og ætti
réttilega heima við tvö eða þrjú skrifborð í
Bændahöllinni við Hagatorg. Þess vegna er
skiljanlegt að Jón Bjarnason og aðrir bún-
aðarmenn snúist hart gegn því að hróflað
verði við landbúnaðarráðuneytinu í núver-
andi mynd.
En óttast þú ekki að við missum sjálfstæðið
í Brussel, verðum hreinlega gleypt í einum
bita, síli í kjafti hvals?
Evrópusambandið er bandalag sjálfstæðra
lýðræðisríkja sem deila fullveldi sínu á til-
teknum sviðum. Hér á landi þvæla and-
stæðingar þess seint og snemma um afsal
fullveldis og sjálfstæðis. Hefur nokkurt ríki
sambandsins glatað sjálfstæðinu eða fyrir-
gert með öllu fullveldinu? Ekki eitt einasta.
En bullustrokkarnir munu ekki þagna fyrr
en í fulla hnefana, trúðu mér.
Kunnur hatursmaður Evrópusambands-
ins, Ögmundur Jónasson, gekk svo langt að
líkja aðild landa að sambandinu við innlim-
un. Hann virðist ekki skilja orðið innlimun
og er það bágt til afspurnar. Hvernig er hægt
að innlima nokkurt land í samband af þeirri
tegund sem Evrópusambandið er? Mér þætti
forvitnilegt að heyra það útskýrt.
Reyndar eru áróðursrökin gegn Evrópu-
sambandinu fleiri en hægt er að rekja í stuttu
viðtali eins og þessu. Þó má ég til með að
nefna ein þeirra, því ég grét af hlátri þegar
ég sá þau borin fram. Þannig er að Bjarni
Harðarson, járngrimmur heimssýnarmaður
og nú nýskipaður upplýsingafulltrúi Jóns
Bjarnasonar, sagði í blaðagrein fyrir fáum
mánuðum að aðild Íslands að Evrópusam-
bandinu gæti aldrei gengið, þótt ekki væri
fyrir annað en „torleiði hingað og fjarlægðir“
eins og hann tók til orða.
Þegar ég hafði þerrað hláturstárin úr aug-
unum rifjuðust upp fyrir mér ýmis dæmi
þess hve fjarlægðir eru í raun og veru hug-
lægar. Svo ég nefni eitt, þá er sagt að Eng-
lendingum finnist lengra yfir Ermarsund til
Hollands og Belgíu en til Ástralíu og Nýja-
Sjálands, auðvitað vegna þess að á megin-
landinu er óengilsaxneskur heimur. En sér-
staklega rifjuðust þó upp tvö skýr íslensk
dæmi um huglægar fjarlægðir. Í skáldsögu
Jóns Thoroddsens, Pilti og stúlku, sést að
talsvert langt þótti frá býlinu Rauðará, sem
Rauðarárstígur er kenndur við, og til Reykja-
víkur. Sagan var frumprentuð 1850. Fjórum
árum fyrr, haustið 1846, setti Sveinbjörn
Egilsson rektor Latínuskólann í Reykjavík
í fyrsta skipti, og þá í nýbyggðu stórhýsinu
sem stendur enn í brekkunni ofan Lækjar-
götu. Ég man að það kemur fram í prentaðri
ræðu rektors að staðarval nýja hússins sé
ákjósanlegt skólahaldinu vegna fjarlægðar
frá bæjarlífinu í Reykjavíkurkaupstað.
Nú á tímum hefur margvísleg tækni haft
í för með sér að allur heimurinn þykir líkj-
ast einu samvöxnu byggðarlagi, talað er um
heimsþorpið. Það hugtak hefur aldrei ratað
Bullustrokkarnir
munu ekki þagna
fyrr en í fulla hnefana
Hannes Pétursson er eitt merkasta skáld sem við Íslendingar höfum eignast.
Í viðtali við Jón Kalman Stefánsson segir hann að íslenskar sveitir og sjávar-
byggðir eigi í honum djúpar rætur en hann sé líka sannfærður Evrópusinni.
Ljósmynd/Hari
Samt er krónan í augum andstæðinga Evrópusambands-
ins orðin sjálfur tákngervingur íslensks þjóðernis, hvorki
annað né minna.
28 viðtal Helgin 29.-31. október 2010