Fréttatíminn - 29.10.2010, Blaðsíða 32

F
yrir viku birti Wiki­
leaks 391.832 skjöl frá
bandaríska hernum
sem er atburðaskrá úr
Íraksstríðinu frá árinu
2004 til loka síðasta árs. Þetta er
stærsti leki heimssögunnar með
tilliti til umfangs og hefur vakið
gríðarlega athygli um allan heim.
Í skjölunum er að finna nýjar upp­
lýsingar um hrylling stríðsins, áður
óbirtar tölur um mannfall, sögur af
skefilegum manndrápum í borgara­
stríði landsins og upplýsingar um
að hermönnum var fyrirskipað að
grípa ekki inn í ef þeir yrðu vitni að
pyntingum hers og lögreglu í Írak.
Það síðastnefnda hefur vakið hvað
hörðust viðbrögð og fordæmingu.
Julian Assange, ritstjóri Wiki­
leaks, hefur haft töluverð tengsl við
Ísland. Haft var eftir honum að hann
treysti ekki íslenskum stórnvöldum
til að standa í lappirnar gagnvart
bandarískum stjórnvöldum. Þetta
var byggt á misskilningi, segir
hann. „Ég veit ekki hvaðan þessar
fréttir koma. Það sem ég sagði, og
byggði það á heimildarmönnum, var
að rætt hefði verið við íslensk stjórn­
völd, bæði í einkasamtölum og af
hálfu bandaríska sendiráðsins. Í
þeim samtölum hafa komið fram
kröfur bandarískra þingmanna um
að íslensk stjórnvöld stuðli ekki að
því, eins og þeir orða það, að Ísland
verði skjól fyrir mig og mín verk.“
800 sjálfboðaliðar víða um heim
Nokkuð hefur borið á gagnrýni á
Julian frá fyrrverandi stuðnings­
mönnum Wikileaks á Íslandi. Hann
segir að hún sé einkennileg. „Þeir
íslendingar sem hafa talað um Wiki­
leaks eða mig í fjölmiðlum tóku þátt
í störfum samtakanna, og þá sér­
staklega vinnunni við „Collateral
Murder“­verkefnið þar sem við
sýndum myndband af bandarískum
þyrlum skjóta á almenna borgara í
Írak. Þeir hafa nánast ekkert starfað
fyrir samtökin frá þeim tíma. Upp­
bygging Wikileaks er ekki ósvipuð
Amnesty International. Við reiðum
okkur á störf sjálfboðaliða sem taka
þátt í verkefnum á hverjum tíma
fyrir sig. Wikileaks hefur um 800
sjálfboðaliða um allan heim sem eru
tilbúnir að vinna að ýmsum verk­
efnum fyrir samtökin. Örfáir hafa
viðrað sínar skoðanir í fjölmiðlum
en það er ekki hægt að segja að þeir
séu starfsmenn Wikileaks.“
Daniel Ellsberg mætti
Þegar Íraksskjölin voru kynnt á
blaðamannafundi á laugardaginn
var, vakti athygli að Daniel Ellsberg
var á staðnum en hann er einn þekkt­
asti uppljóstrari sögunnar. Ellsberg
kom hinum svokölluðu Pentagon­
skjölum til fjölmiðla árið 1971 og
var lögsóttur fyrir vikið en sýknað­
ur. Sá leki er talinn hafa stuðlað að
endalokum Víetnam­stríðsins og átt
sinn þátt í að Nixon bandaríkjafor­
seti hrökklaðist úr embætti.
„Hann sagði mér að hann hefði
beðið í fjörutíu ár eftir leka eins og
þeim sem Wikileaks kynnti á laugar­
daginn,“ segir Julian og bætir við að
stuðningur Ellsbers sé einstaklega
ánægjulegur.
Íslendingar í hringiðunni
Kristinn Hrafnsson fréttamaður og
Ingi R. Ingason kvikmyndagerð­
armaður hafa unnið náið með for­
svarsmönnum Wikileaks síðustu
mánuði. Þeir fóru í gagnaöflunar­
ferð til Íraks áður en þyrluárásar­
myndbandið var birt. Kristinn tók
síðan þátt í að kynna Íraksgögnin
á blaðmannafundi um liðna helgi.
„Við eigum möguleika á að velja
okkur samstarfsfólk frá öllum
heimshornum en Kristinn og Ingi
eru einfaldlega þeir bestu á sínu
sviði í heiminum. Þeir hafa báðir
unnið að þessu verkefni í langan
tíma,“ segir Julian.
Margir óskað eftir rannsókn
Heimspressan var í marga daga
undirlögð af fréttum af lekanum og
þeim skelfingum sem Íraksskjölin
birta. Julian segist ánægður með
þau viðbrögð en bætir við að banda­
rísku sjónvarpsstöðvarnar hafi þó
valdið vonbrigðum. „Þessar sjón­
varpsstöðvar hafa verið í vanheil­
ögu sambandi við hernaðarfyrir­
tæki í Bandaríkjunum í langan tíma
en þetta vandamál fer versnandi.
Talsmaður Pentagon, sem hefur
haldið blaðamannafundi um lekann,
er fyrrum fréttamaður ABC­sjón­
varpsstöðvarinnar og sérhæfði sig
þá í málefnum bandaríska varnar­
málaráðuneytisins. Þetta gerir
það að verkum að hinir sjónvarps­
fréttamennirnir láta þennan mann
komast upp með bull og þvaður. En
áhrifin af lekanum eru að koma í
ljós. Aðstoðarforsætisráðherra
Bretlands hefur óskað eftir rann­
sókn á því að bandarískir hermenn
hafi litið fram hjá pyntingum á
íröskum föngum. Það sama hefur
danski forsætisráðherrann gert,
auk Amnesty International og fram­
kvæmdastjóra mannréttindamála
hjá Sameinuðu þjóðunum.“
Hætta á handtöku
Assange segir að mikil áhersla
hafi verið lögð á öryggisráðstaf­
anir og Wikileaks hafi orðið vart
við þrýsting frá bandaríkjastjórn
og að njósnastofnanir í Bandaríkj­
unum hafi verið í samskiptum við
sænsku öryggislögregluna og ástr­
ölsku leyniþjónustuna. „Við eigum
vissulega á hættu að verða handtek­
in – það er klárt. Þó að þær aðgerðir
ættu sér enga lagastoð er hægt að
misbeita lögunum.“
Julian lofar því að fleiri lekar séu
væntanlegir. „Við erum að vinna
meira efni frá Afganistan, en það
eru þúsundir skjala sem bíða birt­
ingar hjá Wikileaks og munu birt­
ast á næstunni.“ Hann játar því að­
spurður að Wikileaks hafi undir
höndum skjöl um íslensk málefni.
„Við höfum talsvert af skjölum frá
Íslandi sem verða birt,“ segir hann
en neitar að tjá sig frekar um efnis­
atriði þeirra skjala.
Vill búa á Íslandi
Fyrir nokkrum vikum var gefin út
í Svíþjóð handtökuskipun á Julian
og hann ákærður fyrir kynferðis­
brot. Ákæran og handtökuskipunin
var dregin til baka innan nokkurra
klukkustunda en málið er enn til
rannsóknar. Hann vill ekki tjá sig
um þau efnisatriði en segir að þetta
hafi valdið mikilli truflun. „Það hef­
ur tekið gífurlega mikið af mínum
tíma. Ég hef ekki fengið nokkur
einustu gögn úr rannsókninni og
ekki heldur lögmaður minn, en við
lesum um málið í götublöðunum. Ég
er saklaus af þessum ásökunum og
tel að þetta sé ófrægingarherferð.“
Julian segist hugsa með hlýhug
til Íslands. „Ég vona að ég geti búið
á Íslandi í framtíðinni. Þeim löndum
sem ég get búið í fækkar stöðugt.“
Jóhannes Kr. Kristjánsson
j.kr.kristjansson@gmail.is
Við höf-
um tals-
vert af
skjölum
frá Ís-
landi
sem
verða
birt.
„Vona að ég geti búið
á Íslandi í framtíðinni“
Julian Assange, stofnandi Wikileaks, hefur staðið í stórræðum á þessu ári og er einn af umdeildustu
mönnum heims. Í einkaviðtali við Jóhannes Kr. Kristjánsson, útsendara Fréttatímans, segist Ass-
ange vilja flytja til Íslands og það sé misskilningur að hann treysti ekki stjórnvöldum hér á landi.
Við eigum
möguleika á því
að velja okkur
samstarfs-
fólk frá öllum
heimshornum
en Kristinn og
Ingi eru ein-
faldlega þeir
bestu á sínu
sviði í heim-
inum. Þeir hafa
báðir unnið að
þessu verkefni í
langan tíma.
Kristinn Hrafnsson,
talsmaður Wikileaks,
Daniel Ellsberg,
Gavin MacFadyen,
framkvæmdastjóri
miðstöðvar rann-
sóknarblaðamennsku
í London, Julian
Assange, ritstjóri og
stofnandi Wikileaks.
Ljósmynd/Ingi R. Ingason.
„Þetta hefur verið
ótrúleg lífsreynsla,“
segir Kristinn Hrafnsson
spurður um þátttöku
sína í birtingu Íraks-
skjalanna. „Tvennt
var aðallega á minni
könnu. Annars vegar
að halda utan um sam-
starf þeirra fjölmiðla
sem fengu sérstakan
aðgang að gögnunum
fyrirfram. Hins vegar að
skipuleggja þá vinnu að
hreinsa skjölin af öllu
því sem á einhvern hátt
gæti valdið óbreyttum
borgurum í Írak skaða,“
segir Kristinn.
Prentmiðlarnir
Guardian, New York
Times og Der Spiegel
höfðu gögnin hvað
lengst en ákveðið var
að draga fleiri fjölmiðla
að borðinu til að tryggja
sem mest áhrif. „Þegar
upp var staðið voru, auk
blaðanna, Channel 4 í
Bretlandi, Al Jazeera,
sænska ríkissjónvarpið
og fleiri sjónvarps-
miðlar, að vinna efni.
Það kemur ef til vill ekki
á óvart að bandarískar
sjónvarpsstöðvar þorðu
ekki að snerta við þessu
efni, sem segir sína
sögu um ástandið í
landinu.“
Róaði menn niður
Kristinn segir að það
hafi stundum verið
erfitt að halda öllum
miðlunum við efnið og
tryggja að enginn hlypi
útundan sér. „Það komu
tímar þar sem maður
þurfti annað hvort að
byrsta sig á fundum eða
í símtölum við háttsetta
fjölmiðlastjórnendur
eða róa menn niður sem
héldu að „hinir“ væru
við það að svíkja lit. Í
gegnum þessa vinnu
hefur maður kynnst
stórum hópi öflugra
rannsóknarblaða-
manna,“ segir Kristinn.
Starfsmönnum ógnað
Wikileaks hefur verið
harðlega gagnrýnt af
stjórnvöldum og starfs-
mönnum hefur verið
ógnað. Kristinn segir
að það sé ónotalegt en
hluti af starfinu. „Það
er enginn af hugsjón
í blaðamennsku með
það að markmiði að
safna vinum í hópi
valdsmanna. Ég er
að mínu mati enn að
stunda blaðamennsku.
Wikileaks er fjölmiðill
sem kemur á framfæri
upplýsingum til almenn-
ings – upplýsingum
sem leynt eiga að fara
þar sem þær fela í sér
óþægileg sannindi um
gjörðir valdsmanna,“
segir Kristinn og
aðspurður segir hann
líklegt að hann starfi
áfram fyrir samtökin.
Kristinn starfar líklega áfram með Wikileaks
32 viðtal Helgin 29.-31. október 2010