Dagfari - 01.02.2000, Blaðsíða 29

ánægður með þetta ástand mál-
anna.“7 Helsta mál fyrsta tölu-
blaðs Utsýnar var herstöðva-
málið, sem blaðið „skúbbaði“,
þar sem flokksblöðin voru öll
bundin þagnarskyldu á meðan
tekin væri afstaða til málsins.
Tók blaðið eindregna afstöðu
gegn beiðninni: „Þó að ýmsar
raddir hafi komið fram um það,
að Islendingum sé það mikil
nauðsyn, að viðskipta- og
menningarsambönd þau, sem
myndazt hafa við Bandaríkin á
stríðsárunum, haldist í framtíð-
inni, hafa allir, sem látið hafa
til sín heyra um það mál — að
einum undanteknum — talið
sjálfsagt, að það yrði einhuga
krafa íslendinga, að staðið yrði
við loforðin í herverndarsamn-
ingnum um, að allt herlið
Bandamanna yrði á brott úr
landinu eins fljótt og auðið yrði
eftir ófriðarlokin.“8 Sá eini
sem við er átt er Jónas frá
Hriflu. I leiðara Utsýnar sem
ber yfirskriftina „Nei“ er spurt:
„Höfum við þá háð sjálfstæðis-
baráttu öldum saman til þess að
geta sjálfir afsalað okkur
sjálfstæðinu, daginn eftir að
við fengum það í hendur?
Sjálfstæðið er einmitt rétturinn
til að ráða óskorað yfir landinu
án íhlutunar annarra þjóða. Um
leið og við samþykktum her-
vernd Bandaríkjanna værum
við ekki lengur sjálfstæð þjóð,
heldur verndarríki, stjórnar-
farslega miklu háðari öðru ríki
heldur en nokkru sinni Dan-
mörku, áður en sambandsslitin
fóru fram.“9
I næsta tölublaði Útsýn-
ar, sem kom út 26. október, er
bent á að nú sé „ekkert öryggi
að fá með „hervernd“, sem
byggist á stórum landherjum,
herskipaflotum eða loftflot-
um“10. Ný heimsstyrjöld gæti
leitt af sér tortímingu allrar sið-
menningarinnar á skömmum
tíma. Að biðja um hervernd
vegna þess að heimsstyrjöld
væri í nánd „væri svipað því að
fremja sjálfsmorð af líf-
hræðslu.“n Sjónarhóll Útsýnar
var mótaður af hryllingi
styrjaldarinnar sem þá var ný-
lokið. I blaðinu var fjallað um
nýjungar í vísindum og tækni
og bent á að „engilsaxneskir
vísindamenn báðum megin
Atlantshafs unnu þetta afreks-
verk, að beizla jörmunorku
efniskjarnans, og komu með
því skyndilega á kné dýrslega
öflugum andstæðingi. Við það
komst á alheimsfriður, og hinir
samvinnandi vísindamenn fóru
hver til síns heima. Hið opin-
bera kostar ekki lengur hug-
vitsamlega samvinnu þeirra, né
annarra jafngildra stofnana. Og
þó hafa fróðustu menn það
fyrir satt, að með líku samstarfi
mætti koma á kné langtum
mannskæðari óvini en Japanar
eru, þar sem er krabbamein,
einhver mannskæðasti og
hryllilegasti óvinur mannlegrar
heilbrigði.“12 í fyrsta hefti
blaðsins koma einnig fram efa-
semdir um réttmæti þess að
beita kjarnorkuvopnum í stríði:
„[Mörgum] hefur orðið á að
spyrja: Var það alveg nauð-
synlegt að drepa hálfa milljón
manna til þess að sannfæra
Japana um mátt atómsprengj-
unnar?“13
Annað hefti Tímarits
Máls og menningar 1945 var
helgað „sjálfstæðismálum ís-
lendinga“. Þar leiddi Einar Ól.
Sveinsson prófessor langan
lista rithöfunda, menntamanna
og skálda sem rituðu gegn her-
stöðvabeiðni Bandaríkjanna.
Ein stysta greinin var eftir hina
rúmlega áttræðu Theodóru
Thoroddsen sem líkti beiðninni
við tilraunir erlends stórgróða-
félags til að kaupa Gullfoss,
sem virðast raunar hafa verið
mönnum hugstæðar í þessu
samhengi.14 Theodóra lauk
FINNBOGI RÚTUR.
VALDEMARSSON
máli sínu svo: „Öll vitum við,
að vopnaðar stórþjóðir geta
tekið okkur herskildi hvenær
sem þeim býður svo við að
horfa, en látum þær gera það á
eigin ábyrgð, en ekki með voru
samþykki.“15 Tímarit Máls og
menningar hafði orð á sér fyrir
pólitíska róttækni, en kunnir
menntamenn tóku einnig
afstöðu gegn herstöðvabeiðni
Bandaríkjastjórnar á öðrum
vettvangi, þ.á m. Ólafur Lárus-
son, háskólarektor, og Pálmi
Hannesson, rektor Mennta-
skólans í Reykjavík og tengda-
sonur Theodóru Thoroddsen.
Pálmi var í miðstjórn Fram-
sóknarflokksins og hafði setið
á þingi fyrir þann flokk.
29