Dagfari - 01.02.2000, Blaðsíða 36

ferð fylgdi leikreglum lýð-
ræðis. En einmitt í slíkum
málum hefur íslenskum stjórn-
málamönnum, einkum þeim
sem iðnastir hafa verið að
kenna sig við lýðræði, þótt svo
mikið liggja við að tilgang-
urinn helgi meðulin. Erfitt er
að fá vísbendingar um viðhorf
almennings til samningsins,
því að eftir þeim var aldrei
leitað. Upplýsingastofnun
Bandaríkjanna gerði hins vegar
skoðanakönnun um viðhorf Is-
lendinga til varnarsamningsins
sumarið 1955 og voru þá 28%
þjóðarinnar hlynnt honum en
48% andvíg, eða 64% þeirra
sem tóku afstöðu eða veittu
ekki „skilyrt svar“.45 Ef satt er,
sem Olafur Thors ritaði bróður
sínum 1958, að á flokksfundi
hjá Sjálfstæðisflokknum hefði
einhver hrópað „burt með
helvítis Ameríkanana“, áttu
þau sjónarmið hljómgrunn
víða.46
Seinasta tölublað Þjóð-
varnar kom út 10. maí 1951.
Það var helgað nýgerðum varn-
arsamningi, en blaðið hafði þá
ekki komið út um hríð. En
þjóðvarnarstefnan hafði ekki
sungið sitt síðasta. Islenskir
stúdentar í Kaupmannahöfn
ályktuðu gegn hersetunni á
fundi 16. maí 1951 en þeirri
ályktun var stungið undir stól
af blöðum „lýðræðisflokk-
anna“. Morgunblaðið minntist
þó á hana í forystugrein með
þeim orðum að nokkrir „glóru-
lausir kommúnistar“ hefðu
staðið að henni. Af því tilefni
sendu stúdentar frá sér bæk-
linginn „Hafnarstúdentar og
hersetan“ sem Stefán Karlsson,
síðar forstöðumaður Stofnunar
Arna Magnússonar á íslandi,
mun hafa samið. Var þar m.a.
bent á „í hvern voða er stefnt,
ef íslenzka þjóðin á nú aftur að
venjast því að fá alldrjúgan
hlut af gjaldeyristekjum sínum
frá útlendu setuliði, og
atvinnuleysisvandamálið verð-
ur leyst með setuliðsvinnu.“47
BERGUR SIGURBJÖRNSSON
Því skeytingarleysi sem
Hafnarstúdentar töldu ríkja
gagnvart hersetunni á Islandi
var nú senn lokið. I september
1952 hófu Bergur Sigurbjörns-
son og Valdimar Jóhannsson
útgáfu blaðsins Frjáls þjóð í
september 1952. Bergur hafði
þá verið rekinn úr Framsóknar-
flokknum „með fullkomlega
nazistískum aðferðum“ (eins
og honum sagðist sjálfum frá)
fyrir að mótmæla herstöðva-
samningnum.48 Markmið
blaðsins voru að berjast gegn
hersetu á íslandi, fyrir lýðræði
og „frjálslegri sósíaldemókrat-
ískri stefnu í efnahagsmálum“.
Frá upphafi ritaði Gils
Guðmundsson í blaðið, en
hann var þá orðinn þjóðkunnur
fyrir hinar' vinsælu bækur um
Öldina okkar sem félagi hans í
Þjóðvarnarflokknum, Valdimar
Jóhannsson, gaf út. Gils ritaði
þætti úr íslandssögunni í
Frjálsa þjóð, sem voru í anda
þeirrar ritraðar.
Þjóðvarnarflokkurinn
var stofnaður í Reykjavík 15.
mars 1953. Helstu stefnumál
flokksins voru hin sömu og
Frjálsrar þjóðar, en einnig lagði
flokkurinn áherslu á baráttu
gegn sukki, spillingu og
óstjórn opinberra stofnana. Var
það gamalt baráttumál
Valdimars Jóhannssonar frá
því að hann ritstýrði Þjóðólfi,
málgagni Flokks þjóðveldis-
manna árið 1942. Sá flokkur
var andvígur „flokksræði“ en
vildi auka vald landshluta og
einfalda stjórnkerfi ríkisins.
Kjarni Þjóðvarnar-
flokksins hafði starfað áður í
Þjóðvarnarfélaginu, en eitt-
hvað bar á því að sósíalistar
gengju til liðs við flokkinn. Við
þessu brugðust sósíalistar með
því að stofna Andspyrnu-
hreyfingu gegn her í landi, því
að ekki vildu þeir glata
frumkvæði í hernámsandstöðu.
Þau samtök störfuðu fram yfir
kosningar 1953. Eigi að síður
töpuðu sósíalistar fylgi í kosn-
ingunum en flokkurinn hafði
aldrei orðið fyrir slíku áður.
Þjóðvarnarflokkurinn fékk
hins vegar 6% atkvæða á
landsvísu og tvo þingmenn,
Gils Guðmundsson og Berg
Sigurbjörnsson.
I nýlegu riti bendir
Valur Ingimundarson á að áhrif
hersins á íslenskt atvinnulíf
hafi að hluta til verið neikvæð.
Hann tók vinnuafl frá öðrum
atvinnugreinum og jók eftir-
36