Dagfari - 01.02.2000, Blaðsíða 31

miðlaumræðu er þetta svo látið
sanna að sósíalistar hafi
einungis verið á móti hersetu
Bandaríkjamanna á Islandi
vegna fyrirskipana frá Moskvu
og skipt um línu eftir því
hvernig vindar blésu fyrir
austan.
Um það má þó efast.
Brynjólfur Bjarnason hafði
verið einn reyndasti forystu-
maður íslenskra kommúnista á
kreppuárunum og hafði ein-
dregnar skoðanir á alþjóða-
málum.25 Það er því ekki sann-
færandi að telja ræðu Brynjólfs
á alþingi 1941 til vitnis um „að
skilningur hans á atburðunum
var enn ófullkominn, hann
hafði ekki til fulls gert sér grein
fyrir hvílíkum straumhvörfum
innrás Hitlers í Sovétríkin hlyti
að valda.“26 Hitt er sennilegra,
að hann hafi viljað fara sér
hægt í því að breyta um afstöðu
til Bandaríkjanna, enda þótt
honum þætti samstaða þeirra
og Sovétmanna í stríðinu æski-
leg. í ræðu sinni á alþingi 1941
benti hann á „að ekkert er eins
hættulegt smáþjóð eins og það
að eiga allt sitt undir náð eins
herveldis. Það eru endalokin á
allri sjálfstæðri utanríkis-
pólitík.“27 Aðdáun Brynjólfs á
Jósef Stalín hafði ekki komið í
veg fyrir að hann hafði áður
gengið gegn vilja forystu-
manna Komintern þegar
honum sýndist svo. Arið 1937
hafði hann hitt þá í Moskvu og
verið ráðlagt að vinna að sam-
einingu íslenskra kommúnista
og Alþýðuflokksins, en þegar
hann kom heim urðu kommún-
istar þvert á móti ósveigjan-
legri í afstöðu sinni til krata.28
A sama hátt urðu þeir ekki
ginnkeyptir fyrir óskum
Bandaríkjamanna í öllum mál-
um, enda þótt Bandaríkin væru
í bandalagi við Sovétrfkin um
stundarsakir. í viðræðum við
sovéska sendifulltrúa sumarið
1942 ítrekaði Einar Olgeirsson,
formaður Sameiningarflokks
alþýðu - Sósíalistaflokksins,
áhyggjur sínar af ásælni
Bandaríkjamanna á íslandi.
Þær áhyggjur voru ekki í neinu
samræmi við stefnu Sovét-
stjórnarinnar, sem taldi óhjá-
kvæmilegt að Island mundi
lenda á bandarísku áhrifasvæði
í stríðslok og hafði engin áform
um að sporna við bandarískum
áhrifum á íslandi.29
Enginn vafi er á afstöðu
sósíalista til Bandaríkjanna
veturinn 1944-1945, enda þótt
Sovétmenn og Bandaríkja-
menn væru traustir bandamenn
á þeim tíma. í minnisblöðum
Olafs Thors segir af viðræðum
hans við Brynjólf Bjarnason í
tengslum við herstöðvabeiðni
Bandaríkjamanna 1. október
1945: „Ræddi við Brynjólf
milli 4. og 5. Hann trúði mér
fyrir því, að kommar hefðu
farið í stjórn til þess að hindra
að þetta kæmi fyrir. Sagðist
ekki myndu ganga inn á neitt
það spor í málinu, sem gæti
leitt til þess, að við sætum
fastir.“30 Þessari stefnu fylgdi
Sósíalistaflokkurinn jafnan
einarðlega. Svo einarðlega
raunar að um mitt ár 1947 lýsti
forstöðumaður sovéska sendi-
ráðsins á íslandi áhyggjum
sínum af stefnu Sósíalista-
flokksins sem hann taldi of
smáborgaralega og þjóðernis-
sinnaða.31 En stefna sem var
of þjóðernissinnuð fyrir smekk
Sovétmanna samrýmdist betur
skoðunum Finnboga Rúts
Valdemarssonar. Hann gekk til
liðs við sósíalista fyrir þing-
JÓNAS ÁRNASON OG EINAR. BRAGI Á GÓÐRI STUNDU
31