Læknablaðið - 01.10.1979, Blaðsíða 7

LÆKNABLAÐIÐ
227
NABLAÐIÐ
THE ICELANDIC MEDICAL JOURNAL
m
Læknafdag íslands- og L|R
Læknafclag Reykjavikur
65. ÁRG. — OKTÓBER 1979
RAUÐIR HUNDAR (RUBELLA)
Árið 1941 sýndi ástralski augnlæknirinn
Gregg fram á samhengi milli alvarlegra með-
fæddra galla hjá ungbörnum og rauðuhunda-
sýkingar mæðra þeirra á fyrstu vikum með-
göngu. Læknar voru í fyrstu vantrúaðir á
slíkt samhengi, en nú er þetta viðurkennd
staðreynd, sem fóstureyðingalöggjöf margra
landa tekur tillit til. Heimildir greinir nú að-
eins á um tíðni þessara galla, enda úr-
vinnsluaðferðir oft misjafnar. Þó er enginn
ágreiningur um það meginatriði, að rauðu-
hundasýking á fyrstu 8 vikum fósturþróunar,
myndunarskeiði helstu líffæra, veldur yfir-
leitt alvarlegum vansköpunum á mörgum
líffærum. Á þriðja og fjórða mánuði með-
göngu dregur úr tíðni gallanna með hverri
viku, sem líður. Skemmdirnar afmarkast þá
betur og eru oftast bundnar við eitt líffæri,
sem verður til frekar seint á þróunarferli
fóstursins, t.d. eitt einstakt skynfæri.
Þótt ótrúlegt sé, er orsök gallanna sá eig-
inleiki rauðuhundaveirunnar að hafa mjög
litla tilhneigingu til að drepa þá vefi, sem
hún fjölgar sér í. Veiran sækir í vefi, sem
eru í örum vexti. Hún drepur þá ekki, heldur
dregur aðeins úr vexti hverrar einstakrar
frumu og skiptingarhæfni. Afleiðingarnar
verða vanþroska vefir með fáum, smáum og
lítt starfhæfum frumum. Geta allir séð
hvernig fer, ef þessar breytingar verða á
myndunarskeiði helstu líffæra líkamans.
Sýktir vefir iosna ekki við veiruna aftur
strax, sérstaklega ekki fósturvefir. Skemmd-
ir í líffærum ágerast því stundum eftir fæð-
ingu, og gölluð börn eru smitberar, sérstak-
lega með þvagi, í marga mánuði eftir fæð-
ingu, stundum jafnvel árum saman.
Tæp 20 ár eru nú liðin síðan fyrst heppn-
aðist að rækta rauðuhundaveiruna og aðeins
10 ár eru síðan tilraunir með virkt lifandi
bóiuefni gegn rauðum hundum hófust fyrir
alvöru. Á þessum 10 árum hefur bóluefnis-
gerðin tekið talsverðum breytingum.
Rauðuhundaveiran er í eðli sínu lítill sjúk-
dómsvaldur eftir að fósturskeiði lýkur. Til-
raunir til að vinna úr henni gott bóluefni með
þekktum aðferðum, sem vel hafa gefist í
baráttunni við aðrar veirur, stranda einfald-
lega á því, að sá, sem verja á með bólusetn-
ingunni er ófæddur. Annar einstaklingur er
bólusettur í hans stað. Því er ekki hægt að
meta árangur rauðuhundabólusetningar með
þeim aðferðum, sem notaðar eru þegar
vernda á hinn bólusetta sjálfan, en ekki
væntanlegt afkvæmi hans mörgum árum síð-
ar. Ending mótefna eftir rauðuhundabólu-
setningu skiptir sköpum um árangurinn af
henni. Skammtíma mat á faraldsfræðilegum
breytingum í umhverfi nýbólusettra hópa
getur gefið villandi hugmyndir um þann
raunverulega árangur í baráttunni við með-
fædda galla af völdum rauðra hunda. Léleg
rauðuhundabóluefni, sem veita aðeins
skammvinna vörn, geta aukið hættuna á
meðfæddum göllum séu slík bóluefni gefin
mjög ungum bömum. Ónæmið eftir slíkar
bólusetningar endist barninu kannske í fáein
ár, þannig að það fær ekki tækifæri til að
sýkjast með eðlilegum hætti meðan því
stafar lítil hætta af sýkingunni, en er svo
orðið mótefnalaust á hættulegasta æviskeið-
inu, barneignaaldrinum, og fær þá rauða
hunda. Slíkt er heldur óæskilegur árangur.
Á öðrum stað hér í biaðinu lýsir Björg
Rafnar, læknir, þeim þremur rauðuhunda-
bóluefnum, sem mest hafa verið notuð á
Vesturlöndum. Þau hafa öll bæði kosti og
galla og eru öli það ný í sögunni að ekki er
enn unnt að segja endanlega til um gagn-
semi þeirra í baráttunni við fósturskemmdir
af völdum rauðra hunda. Kostirnir eru þeir,
að þessi bóluefni hafa litlar aukaverkanir í
för með sér. Gallarnir eru aftur á móti þeir,
að bóluefnin eru lifandi veiklaðar veirur,
sem setjast að í fósturvefjum eins og rauðu-
hundaveiran sjálf og gera þar kannske líka
skaða. Því má alls ekki gefa þessi bóluefni
ófrískum konum og ekki bólusetja fullorðið