Læknablaðið - 15.09.1992, Blaðsíða 11

LÆKNABLAÐIÐ
273
er innbyrðis vægi einstakra áhættuþátta
mismunandi eins og nánar verður fjallað um
hér að neðan.
Áhœttuþœttir kransœðasjúkdóms: Með því
að beita tölfræðilegri fjölþáttagreiningu Cox,
er reynt að meta sjálfstætt framlag einstakra
áhættuþátta til kransæðasjúkdómsins. Aðferðin
tekur bæði tillit til þess að þættimir eru margir
og hugsanlega samverkandi, og einnig til
verkunartímans. Hið síðarnefnda er mjög
mikilvægt í langtímarannsókn eins og þessari,
þar sem þátttakendur koma inn í rannsóknina
á mismunandi tímum og er því fylgt eftir
mislengi.
í stuttu ináli má draga saman helstu
niðurstöður um áhættuþætti kransæðasjúkdóms
á íslandi á þann hátt, að þeir séu hinir
sömu og fundist hafa í fjölmörgum
faraldsfræðilegum rannsóknum í N-Ameríku,
V-Evrópu og Norðurlöndum (12-15).
Aldur, kólesteról í blóði, reykingar og
blóðþrýstingur í slagbili eru allt marktækir
áhættuþættir með báðum kynjum. Að auki
höfðu þríglýseríðar í blóði sjálfstætt vægi
meðal kvenna og fastandi blóðsykur meðal
karla. Hins vegar hafði ofþungi, metinn
sem þyngdarstuðull, ekki sjálfstætt vægi,
ekki heldur blóðþrýstingur í hlébili þegar
tekið hafði verið tillit til blóðþrýstings í
slagbili. I flestum tilvikum reyndust sömu
áhættuþættir vera tölfræðilega marktækir
hjá báðum kynjum. Þó var munur á vægi
hinna veikari áhættuþátta, fastandi blóðsykurs
og þríglýseríða. Þessir þættir eru innbyrðis
tengdir og voru báðir á mörkum tölfræðilegrar
marktektar. Meðal karla vó fastandi blóðsykur
þyngra og ýtti þríglýseríðum af lista hinna
marktæku áhættuþátta. Hið gagnstæða var
uppi á teningnum hjá konum; þríglýseríðar
komust á lista hinna marktæku áhættuþátta en
fastandi blóðsykur féll út.
Kólesteról: Fjölmargar faraldsfræðilegar
rannsóknir víða um heim hafa sýnt
mikilvægi kólesteróls sem áhættuþáttar
kransæðasjúkdóms meðal karla (12-15).
Er sérstök ástæða til að minna á sjö landa
rannsóknina, sem sýndi meðal annars hversu
vægi margra áhættuþátta er mismunandi í
mismunandi löndum, en alls staðar skipti
kólesteról sköpum (16). Rannsóknir á
meinþróun æðakölkunar í margvíslegum
dýratilraunum hafa rennt enn frekari stoðum
undir lykilhlutverk kólesteróls í meinþróun
sjúkdómsins (17) sem og árangur af
kólesteróllækkandi meðferð á allra síðustu
árum (18,19). Gagnstætt þessari samstöðu
sem ríkt hefur um hlutverk kólesteróls meðal
karla, hafa niðurstöður um mikilvægi þess
meðal kvenna verið misvísandi og reyndar
af skomuin skammti eins og fyrr er getið.
Sérstaklega ber að geta rannsóknar Bengtson
og samstarfsmanna í Gautaborg sem nýlega
var gerð ýtarleg skil hér í Læknablaðinu
(4). I athugun þeirra á 1462 konum reyndist
kólesteról ekki vera sjálfstæður áhættuþáttur
kransæðaáfalla. Hins vegar höfðu þríglýseríðar
sjálfstætt gildi. Niðurstöður okkar em að því
leyti frábrugðnar að kólesteról er ótvírætt
sjálfstæður áhættuþáttur meðal íslenskra
kvenna. Eins og fram kemur á mynd 4 er
hins vegar greinilegt, að sú áhætta sem
fylgir kólesterólaukningunni, er miklu minni
meðal kvenna en karla og kallar á allt önnur
viðbrögð. Sennilega er það fjölmenni hinnar
íslensku rannsóknar með hálft níunda þúsund
þátttakenda sem gerir kleift að greina áhrif
sem ekki eru öflugri en þetta. Svipaðar
niðurstöður hafa nýlega verið kynntar úr
ýmsum öðrum rannsóknum (20,21).
Þríglýseríðar: í þessari rannsókn reyndust
þríglýseríðar hafa sjálfstætt vægi sem
áhættuþáttur meðal beggja kynja. Að þessu
leyti ber niðurstöðum saman við niðurstöður
rannsókna í Gautaborg sem fyrr er vísað til
(4). Töluverður ágreiningur hefur rflct um
vægi þríglýseríða (22,23). Samband þeirra
við aðra áhættuþætti er margháttað og flókið,
til dæmis við líkamsþunga, sykurþol og
blóðþrýsting og miklu minna er vitað um
hlutverk þeirra í meinþróun æðakölkunar
heldur en hlutverk kólesteróls. Nokkuð dregur
það úr gildi niðurstaðna okkar, að ekki er
unnt að meta þátt HDL-kólesteróls í afdrifum
þátttakenda í rannsókninni. Þar sem öfugt
samband rfkir oft milli þríglýseríða og HDL-
kólesteróls gætu hækkandi þríglýseríðar
einfaldlega verið óbeinn mælikvarði á
lækkandi HDL-kólesteról, en ekki skipt máli
sem sjálfstæður áhættuþáttur. A móti því
mælir athugun á hlutverki apo-lípóprótína
í hluta þess rannsóknarhóps sem hér er
fjallað um (hópur D) (24). í þeiin hópi
reyndust þríglýseríðar sem og kólesteról hafa
sjálfstætt vægi þótt tekið væri tillit til bæði
apo-A (mælikvarði á HDL-kólesteról) og