Læknablaðið - 15.09.1992, Síða 47

LÆKNABLAÐIÐ
305
og síðan Caspar lýstu slíkum aðgerðum og
smíðuð voru skurðverkfæri með þetta í huga
(8). Smásjár urðu algengari og betri. Örlítill
skurður, góð lýsing og meiri nákvæmni eru
aðalsmerki þessarar aðgerðar sem nú hefur
rutt sér mjög til rúms.
Reyndar hafa verið aðrar aðferðir á
síðari árum. Eftir 1964 varð vinsælt að
sprauta uppleysandi efni inn í liðþófann
(Chymopapain chemonucleolysis) með
ágætum árangri en vinsældum þess hefur
hnignað vegna alvarlegra en tiltölulega
sjaldgæfra aukaverkana. Þá hefur brjósklos
verið fjarlægt með hliðarástungu og speglun
(Percutaneous endoscopic lumbar discectomy),
þ.e. baksjáraðgerðum. Fæst af því allgóður
árangur en enn sem komið er á sú aðgerð ekki
við nema um fimmtung sjúklinga.
»GUESSOGRAPHY«
Fyrsta mænustungan var gerð árið 1885 en
fyrst á árunum 1919-1921 var byrjað að
sprauta lofti inn í mænugang, upphaflega til
að rannsaka heilann (pneumoencephalography)
en síðan einnig mænuganginn. Fyrmefnda
rannsóknin var við lýði allt þar til
tölvusneiðmyndatækin komu til sögunnar
en sú síðamefnda dó fljótt út. Hún var
þó enn gerð meðan undirritaður var við
framhaldsnám í Bandaríkjunum á árunum
1965-1971 (J.G. Love) og var í hálfkæringi
kölluð »guessography« vegna þess hversu
óáreiðanleg hún þótti!
Fyrstu litarefnin (skuggaefnin) árið 1922,
Lipiodol og síðan Thorotrast, ollu mikilli
ertingu og hið síðarnefnda reyndist
krabbameinsvaldandi. Arin 1940-1950 komu
svo á markaðinn betri efni, Pantopaque og
Contrast-U. Bæði voru þau mun hættuminni
en hin fyrmefndu og þó ekki hættulaus og
voru eftir þetta notuð áratugum saman eða
þangað til enn ný efni komu til sögunnar fyrir
nokkrum árum.
Skúmbólga (arachnoiditis) er helsta
aukaverkun áðurnefndra litarefna. Einnig
geta sjúklingar fengið heiftarlega krampa
ef efnið berst skyndilega og í miklu magni
upp í höfuðið og það þá jafnvel banvænt.
Auk þessa fylgja mænustungunni ýmis
óþægindi en oftast smávægileg. Vafalaust
var það vegna ofannefndra aukaverkana að
læknar fyrr á árum voru oft mjög tregir til
að gera mænumyndatökur með litarefnum og
það jafnvel eftir að hin betri efni komu til
sögunnar.
Prófessor Snorri Hallgrímsson lýsir þessari
afstöðu vel í grein árið 1946 en þar segir hann
meðal annars frá reynslu sinni af rannsóknum
með Lipiodol á þremur sjúklingum á
Vanföreanstalten í Stokkhólmi sem höfðu
hörmulegar afleiðingar í för með sér. Og í
grein árið 1978 segist Dr. Bjama Jónssyni
yfirlækni ennþá vera í fersku minni eftir
aldarþriðjung útlitið á mænutagli (cauda
equina) eftir »joðmyelografíu« og hafi hann
æ síðan haft beyg af því að spýta ertandi
efni inn í mænusekk. Hafi hann því aldrei
notast við mænumyndatöku til greiningar á
þjótaksverki nema grunur hafi leikið á að um
æxli væri að ræða (9).
A heila- og taugaskurðlækningadeild
Borgarspítalans hafa nær allir
brjósklossjúklingar verið rannsakaðir með
mænumyndatöku allt frá 1971 að þessi
starfsemi hófst þar og þar til í lok árs 1981 að
tölvusneiðmyndatæknin hóf þar innreið sína.
Rannsóknir fyrir aðgerð staðfesta greininguna,
staðsetja sjúkdóminn og takmarka þá aðgerð
sem gera þarf auk þess sem þær útiloka þá
sjúklinga sem ekki eru með brjósklos þrátt
fyrir líklega »klinik«.
Snorri Hallgrímsson mun hafa látið gera fyrstu
mænumyndatökuna hér á landi árið 1943. Fáar
munu samt hafa verið gerðar, að minnsta kosti
fyrst framan af.
Árið 1974 voru að tilhlutan Dr. Bjama
Jónssonar fyrst gerðar hér hryggþófamyndir
(discography). Sú rannsókn var þá nær
þriggja áratuga gömul og hafði sænskur
maður, Lindblont að nafni, átt upptökin
að henni (10). Þessi rannsókn náði ekki
mikilli útbreiðslu. Þó hefur á síðustb árum
myndast ákveðinn grundvöllur fyrir hana í
sambandi við »lumbar chemonucleolysis« og
»percutaneous endoscopic lumbar discectomy«
sem minnst hefur verið á áður.
Með tilkomu tölvusneiðmyndatækninnar (CT-
scan) árið 1972 og síðan segulómunar (MRl)
varð enn ein byltingin í sögu rannsókna á
hrygg og mænu. Notfæra menn sér þessa
tækni í vaxandi mæli en enn er þó gert
talsvert af mænumyndatökum.