Sagnir - 01.04.1984, Qupperneq 7

REYKJAVÍK OG HAFIÐ
Flest kennileiti eru horfin, Tjörnin er að vísu
enn á sama stað en mun minni. Fyllt hefur verið
npp í hana norðanverða og Lcekurinn erhorfinn.
Sama má segja um strandlengjuna; varir og
uppsátur hafa liorfið undir uppfyllingar. Eff-
ersey er orðin landföst ogfærtþangað áflóði sem
á fjöru, götur og byggingar eru nú þar sem áður
var kolblár sjór.
Reykjavík var hálfdanskur bær fram um
miðja 19. öld og réðu þar þá ríkjum danskir
kaupmenn. Þeir sóttust eftir að fá keyptan
saltfisk, sem varð langmikilvægasta útflutnings-
vara íslendinga þegar líða tók á 19. öldina. Með
vaxandi útgerðfjölgaðifólki í Reykjavík, menn
fluttu úrsveitinni að sjávarsíðunni í atvinnuleit.
Svonefndir tómthúsmenn og þeirrafólk voru
rúmur helmingur bœjarbúa og lifðu einkum af
sjó. Tómthúsmenn fengu stundum vinnu hjá
kaupmönnum, utan vertíða, en sú atvinna var
stopul og varð þá að bjarga sér og sínum með
öðrum hætti.
Tómthúsmennirnir voru tákn nýrra tíma og
ekki var laust við að ýmsir litu þessa upprenn-
andi stétt Iwrnauga. Mótuðust viðhorf margra til
hennar afhagsmunum landbúnaðarsamfélagsins
og aldalangri tortryggni ráðandi stétta gagnvart
sjávarútvegi. En tómthúsmenn létu ekki kveða
sig í kútinn; þeir öðluðust vitund um sjálfa sig
sem ajl og kröfðust pólitískra réttinda í samræmi
við það.
Annars var félagslíf tómthúsmanna og ann-
arra sjómanna í Reykjavík heldur daiflegt og
búðarstöður þeirra með tilheyrandi drykkjuskap
voru þyrnir í augum margra. Reynt var að ráða
bót áþessu um 1875 og „efla framfarafýsi“ stétt-
arinnar, m.a. með stofnun svonefnds Sjómanna-
klúbbs.
Umtalsverðar breytingar urðu á sjósókn
Reykvíkinga. Fyrsta skútan varkomin (1866)
°g var í eigu tómthúsmanna. En það var eins og
þeir væru ekki undir það búnir að gera út
þilskip. Aðalþáttaskilin í sjósókn á þessum
tima, um 1870, tengdust opnu bátunum. Þeir
urðu betri með nýju lagi, Engeyjarlagi, ogsegla-
búnaðifórfram svo að þetta urðu hörkusiglarar.
Reykvíkingar og Seltirningar vorufyrst búnir
til að taka við skútum um 1890 en gerðu það þá
heldur myndarlega. Óumdeildur forystumaður
þeirrar framfarasóknar var Geir Zöega. Flestar
urðu skúturnar í Reykjavík um 1906 en eftirþað
tóku þær að láta í minni pokann fyrir vélbátum
og togurum.
Árið Í905 keypti fyrsta alíslenska togara-
hlutafélagið gamlan togara, Coot,frá Englandi.
Ári seinna stofnuðu sex skútuskipstjórar, ásamt
ThorJensen, útgerðarfélagið Alliance og keyptu
þeir nýjan togara,Jón forseta.
Fleiri sigldu í kjölfarið; togaraútgerðin reynd-
ist yfirleitt ábatasöm. Það var þó undarlegt hve
Reykvíkingar voru hugsunarlitlir um hafnar-
bætur. Hafnarmannvirki voru þar engin lengi
framan af utan nokkrar smábryggjur kaup-
manna, sem stærri skip gátu ekki lagst að. Þil-
skipin þurftu að liggja við legufæri nokkuð frá
landi og allan afla þurfti að flytja milli skips og
lands á smábátum. Sama máli gegndi raunar um
allan inn- og útflutning. Það var ekki fyrr en
Í9Í3, eftir að togaraöld var gengin í garð, að
hafnarframkvæmdir hófust í bænum.
En vinnan í tengslum við utgerðina fór ekki
öllfram við sjávarsíðuna. Við Tjörnina var til
dæmis frá því um aldamót oft mikið um að vera
þegar ís var þar færður á land. ísinn úr Tjörn-
inni var meðal annars notaður til geymslu á
beitusíld auk þess sem ísvarinn fiskur varfluttur
út.
Togaraútgerðin hafði örvandi áhrif á vöxt
Reykjavíkur eins og þilskipin áður. Árið 1910
er talið að um tíundihver Reykvíkingur hafi haft
framfæri sitt af útgerðinni enfimmtungur árið
Í9Í7. Togaraskipstjórar höfðu tvöfalt hærri
tekjur en embættismenn, sem bjuggu í bænum,
og liafa það vafalaust verið búdrýgindi fyrir
bæjarsjóð. Þá var líka eftirsótt að fá pláss á tog-
ara, ólíkt því sem varð til dæmis á 5. og 6. ára-
tugnum. En þó að togarapláss væru eftirsótt
vissu menn að alltaf mætti viðþví búast að Ægir
tæki sinn toll. Margra reykvískra sjómanna biðu
grimm örlög á hafi úti og konur þeirra og börn
stóðu eftir bjargarlítil, svo sem eftirhið illræmda
Halaveður árið 1925.
Ekki var öll sagan sögð þó aðfskurinn hefði
SAGNIR 5