Sagnir - 01.04.1984, Qupperneq 38

OPNIR BÁTAR Á SKÚTUÖLD
Bestu sjómannsefnin
vildu þá ekki líta við sjó-
ferðum á þilskipum...
Þessi orð hafði Markús Bjarnason
skipstjóri, árið 1897, um viðhorf
sjómanna til þilskipanna á fyrri
hluta skútualdarinnar. Hann var
einn aðalforkólfur Stýrimanna-
skólans og ötull talsmaður þil-
skipaveiðanna, vildi veg þeirra
sem mestan, en fannst að ekki
hefði miðað sem skyldi. Skútuút-
gerðin mátti sín hcldur ekki mik-
ils fyrstu tvo áratugi skútualdarinn-
ar. Allt fram til loka níunda ára-
tugarins urðu skúturnar aldrei
Mikill andbyr mætti þeim sem
ráðast vildu í skútuútgerð á
árunum 1870-90. Skúturnar voru
mjög dýrar í innkaupi og hvorki
til lánastofnanir né tryggingarfé-
lög. Erlend tryggingarfélög voru
treg til að tryggja íslensk skip
vegna lélegs aðbúnaðar hér á
landi. Höfnum og vitum var
mjög ábótavant og öryggismál í
ólestri. Ur mörgu af þessu rættist
Þetta er hluti af þilskipajlota Reykvík-
inga árið 1905, en hámarki sínu náði
hann ári seinna þegar skúturnar urðu alls
46. Þá veiddu þær mestan hluta Reykja-
víkurajlans, og varafþað sem áður var að
bátaútgerð vœri mikilfrá Reykjavtk.

fleiri en þrjár til sex á ári, voru
smáar og aðeins gerðar út yfir
vor- og sumartímann fyrstu árin.
Páttaskilin urðu um 1890. Skút-
unum tók að fjölga ört, voru þær
tíu árið 1890, 22 árið 1895 og árið
1901 voru skúturnar í Reykjavík
orðnar 41. Þegar svo var konrið
veiddist svo til allur afli Reykvík-
inga á skútur. Auk þess voru þær
miklu stærri en fyrr á skútuöldinni
og, af aflaskýrslunum að dæma,
miklu afkastameiri en opnu bát-
arnir miðað við mannafla um
borð. En hvers vegna urðu þá
umskiptin í þessum „besta og
beinasta framfaravegi“ íslendinga
ekki fyrr?
undir lok aldarinnar, auk þess sem
ódýrar skútur fengust frá Bretum
þegar þeir sneru sér að gufuskipa-
veiðum, en það auðveldaði
mönnum mjög að yfirstíga erfið-
asta hjallann.
Markús Bjarnason nefnir meðal
annars fordóma manna og vantrú,
auk agaleysis um borð sem orsak-
ir þess hve skútuútgerðin var
lengi að komast á legg. Framan af
hafi nær eingöngu verið danskir
skipstjórar á skútunum, sem
þekktu miðin illa. íslendingar hafi
oft ekki skilið dönskuna, og
margs konar árekstrar orðið um
borð. Allar reglur um kaup og
kjör hafi verið mjög óljósar og
menn oft ekki vitað hvaða kaup
þeim yrði ætlað þegar veiðiferðin
hófst.
Almenn hrifning og fögnuður
virtist ekki hafa verið meðal
bæjarbúa yfir hinni nýju atvinnu-
grein. Fyrsta reynsla manna af
skútunum var skrykkjótt, og
almenningsálitið ekki hliðhollt
skútusjómönnum ef marka má
ummæli Markúsar Bjarnasonar í
Dagskrá:
Á þessi skip safnaðist líka allt
versta ruslið af mönnum sem til
var, og þótt það heppnaðist að
ná í brúklegan skipstjóra, þá gat
hann ekkert ráðið við þennan
óaldarlýð, sem honum var út-
hlutað á skipin. (28. janúar
1897, 206)
Þeir sem nægilegt fé áttu, veðjuðu
ekki á skútuútgerð fyrr en um
1890, með fáum undantekning-
um. Þar má nefna Geir Zoéga,
sem ásanrt öðrum keypti fyrstu
Reykjavíkurskútuna. Þilskipaút-
vegurinn hafði ekki enn öðlast
það aðdráttarafl sem síðar varð.
Tortryggni og slæmur aðbún-
aður hcfði varla nægt til að aftra
upprennandi atvinnuvegi, ef fleira
hefði ekki haft áhrif. Hefur bátaút-
vegurinn átt þar einhvern hlut að
máli?
Baslið við bátaskýrslurnar
í 19. aldar tímaritum sést stund-
um kvartað yfir þeim slóðaskap
íslendinga að eiga ekki almenni-
leg yfirlit yfir atvinnuvegi sína.
Það sé fyrir neðan allar hellur fyrir
siðmenntaða þjóð. Skýrslugerðin
var lítil og ónákvæm og þess
vegna erfiðara en ætla mætti að
finna heimildir um bátafjölda.
Meðaljóninn skilaði oft ekki
skýrslunum sínum, enda líklega
ekki hart eftir þeim gengið. Með
samanburði á skjölum bæjarfó-
geta um fjölda skipa og báta, afla-
skýrslum landshöfðingja auk
ýmissa prentaðra heimilda má þó
sjá megindrættina.
36 SAGNIR