Sagnir - 01.04.1984, Qupperneq 50

HAFNALAUS HÖFUÐSTAÐUR
státað af bryggjum sem jafnvel
stór hafskip gætu lagst að. Ekki
voru það þó orð danska skipstjór-
ans sem loks ýttu við forráða-
mönnum Reykjavíkur í hafnar-
málum. Árið 1905 skoraði kaup-
mannaráðið í Reykjavík á bæjar-
yfirvöld að fá hingað norskan eða
skoskan verkfræðing til að rann-
saka hafnarstæðið og gera tillögur
um skipakví. Gabriel Smith hafn-
arstjóri í Kristjaníu, nú Osló, var
fenginn til þessa verks. Tillögur
hans voru lagðar fyrir bæjar-
stjórnarfund síðla hausts 1906.
Hvað var það þá sem kom
kaupmönnum til að hvetja bæjar-
yfirvöld til dáða í hafnarmálinu?
Páll Líndal getur þess í bók
sinni Bæirnir byggjast að áætlanir
um höfn í Skerjafirði og verslun-
arstað í Viðey hafi, framar öðru,
knúið á um framkvæmdir við
Reykjavíkurhöfn. Er því rétt að
athuga nánar þessar áætlanir og
viðbrögð málsnretandi manna við
þeim.
Millj ónafélagið
Þeir sem nú líta yfir sundið til
Viðeyjar sjá þar lítið lífsmark, en
svo hefur þó ekki alltafverið. Fyrr
á þessari öld var þar blómlegt at-
hafnalíf, einkum á árunum 1907-
1914. Þá réð í Viðey útgerðar- og
verslunarfélagið P.J. Thorsteins-
son og co. hf., sem stofnað var í
Kaupmannahöfn vorið 1907. Að
því stóðu efnaðir kaupsýslumenn
hérlendis og í Danmörku. ís-
lensku hluthafarnir voru þeir
PéturJ. Thorsteinsson, semefnast
hafði á umsvifum sínum á Bíldu-
dal og víðar á síðustu áratugum
19. aldar og Thor Jensen, sém um
aldamótin hafði komið undir sig
fótunum í verslunarrekstri í
Reykjavík. í daglegu tali var þetta
félag aldrei nefnt annað en Mill-
jónafélagið - eða Milljónarfélagið
- því sú saga gekk að hlutafé þess
næmi einni nrilljón króna, sem
var sem næst sama upphæð og
árstekjur landssjóðs. Félagið mun
þó aldrei hafa átt svo mikið.
í fljótu bragði kann að virðast
undarlegt að velja slíku stórfélagi,
sem Milljónafélagið átti að verða,
stað í Viðey. Reynslan hafði oft
sýnt að ekki var auðvelt með
flutninga milli lands og eyjar,
hvorki á fólki né varningi. Félagið
hugðist gera út togara, en hafnar-
kostir í Reykjavík voru óviðun-
andi fyrir stærri skip. Annað kom
og til sem olli því að Viðey varð
fyrir valinu. Eggert Briem, bóndi
í Viðey, var tengdasonur Péturs J.
Thorsteinssonar og því hæg
heimatökin að fá þar leigt land.
Milljónafélagið hóf þegar smíði
hafskipabryggju við austurenda
Viðeyjar, við svonefndan Sund-
bakka, gegnt Gufunesi. Því verki
var lokið sumarið 1907. Félagið
réðst einnig í margvíslegar aðrar
framkvæmdir sem sýndu að það
hugðist þegar í upphafi verða
stórveldi í verslun og útgerð hér-
lendis.
Löggilding?
En félagið lét ekki staðar numið.
Næsta skref var að sækja um lög-
gildingu verslunarstaðar í eynni.
Slík löggilding hafði það í för með
sér að liver sem var gat sótt um
verslunarlóð og hafið kaupskap.
Frumvarp um löggildingu Sund-
bakkans var fyrst lagt fyrir Al-
þingi árið 1907. Aðalrökin fyrir
henni voru þau, að þá gætu skip
siglt beint til hafnar í Viðey án
þess að þurfa að fara til Reykja-
víkur eða annarrar löggiltrar
hafnar fyrst og sýna pappíra sína,
eins og skipsstjórnarmönnum bar
skylda til. Ymsar víkur og annes,
sem þingmenn vissu oft lítil deili
á, höfðu fram að þessu verið lög-
gilt næsta umyrðalaust. Virtist
sem svo myndi einnig fara um
Viðey. Málið fór órætt gegnum
efri deild. í neðri deild snerust
þingmenn Reykjavíkur, þeir
Tryggvi Gunnarsson bankastjóri
og Guðmundur Björnsson land-
læknir, öndverðir gegn þessari
beiðni. Töldu þeir hér vegið að
verslunarhagsmunum Reykvík-
inga og sagði Guðmundur þetta
vera gróðabragð af hálfu milljón-
armanna. Þingmennirnir héldu
því fram að löggilding í Viðey
yrði Reykjavík til mikils ljárhags-
tjóns og sennilega verða þess
valdandi að aldrei yrði gerð
mannsæmandi höfn í höfuðstaðn-
um sjálfum. Málið var því fcllt í
neðri deild.
Ekki leið þó á löngu þar til það
var tekið upp aftur. Á þinginu
1909 kom enn fram frumvarp um
löggildingu Sundbakkans. Rökin
með því voru að mannvirki væru
orðin slík í Viðey að hún ætti lög-
gildingu skilið. Mótrökin voru
hin sömu og á þinginu 1907 að
því viðbættu að lega Viðeyjar
utan lögsagnarumdæmis Reykja-
víkur ylli því að bærinn færi var-
hluta af hafnargjöldum þar.
Hannes Hafstein, ráðherra, hélt
því fram að hér væri verið að opna
fleiri leið til verslunar og skerða
einokunaraðstöðu Milljónafé-
lagsins, en allt kom fyrir ekki og
frumvarpið var fellt.
ThorJensen útgerðarmaður (1863-1947)
48 SAGNIR