Sagnir - 01.06.1995, Blaðsíða 56

Guðrún Harðardóttir
Um íslenskar kirkjubyggingar
á miðöldum
Litlar heimildir er að fwna um þau guðshús sem hýstu Islendinga við helgihald á
miðöldum. Engin kirkjafrá þessum tima hefur varðveist í heild sinni en auk ritheimilda
gefa nokkrir kirkjugrunnar vísbendingar um gerð hinna horfnu kirkna. Þráttfyrir þetta
gefur það æði brotakennda mynd af umgjörð helgihaldsins og verður því oft að geta í eyðurnar
°g gefa hugmyndafluginu lausan tauminn.
Byggingarefni og
byggingarlag
Smíðaefni og gerð fornra
íslenskra kirkjuhúsa eru að
sjálfsögðu ekki fullkönn-
uð. Rannsóknir sem hing-
að til hafa verið gerðar
benda þó til þess að dóm-
kirkjurnar á Hólum og í
Skálholti hafi verið fyrst
og fremst úr timbri.
Raunar eru torfkirkjur
þær sem enn standa eig-
inlega timburhús með ytri
hlíf úr torfi. Draga þær
nafn sitt af þessari hlíf en
timburkirkjurnar af því að
hafa hana ekki.
Fornleifar og ritaðar
heimildir leggjast á eitt
um að gefa í skyn að bæði
altimburhús og innri grind
torfhúsa hafi til forna verið
með svokölluðu stafverki.
Hugtak þetta vekur upp
mynd af norskum staf-
kirkjum í hugum margra
enda er byggingartækni
þessi vel sýnileg í slíkum
kirkjum. Það þarf ekki að
koma á óvart að tækni
þessi hafi numið hér land
með landnámsmönnum af
norrænu bergi brotnu
enda eðlilegt að hand-
verkstækni sem til er
heima fýrir flytjist með
landnemum til nýrra
heimkynna, á sama hátt
og búfénaður eða tungu-
mál.
I grófum dráttum er
stafverkið talið eiga sér
þijú stig þróunar frá
stólpaverki til stafverks.
Stólpaverk kallast það
þegar klofnum tgábolum
er stungið í jörð þar sem
hvert borð er við annars
hlið en hornstólpar heilir.
Næsta stig má ætla að
komi fram til að spoma
við fúa í timbrinu sem or-
sakast af jarðstöðu staf-
anna. A þessu stigi eru það
einungis homstafirnir sem
em jarðgrafnir en svokall-
aðar syllur felldar í þá uppi
og niðri, þannig að sú
neðri snerti ekki jörð. I
rauf á þessum syllum er
sérstaklega tilhoggnum
borðum raðað saman svo
að þau myndi þil. Með
þriðja stigi þróunarinnar
54 SAGNIR