Sagnir - 01.06.1995, Blaðsíða 25

Trú feðranna
Víst er að mikill ákafi og eftirvænting
réði athöfnum fólksins sem svo illa fór
fyrir þennan dag. AUir vita hve hættulegt
er að sigla ofhlöðnu skipi yfir stóra og
straumþunga á. I þetta skiptið endaði
ferðin með ósköpum og enginn komst
af. En hvað olli þessum æðibunugangi?
Hópurinn átti ekki langt eftir að sam-
eiginlegum áfangastað þegar óhappið
varð. Vera má að tilhugsunin um nálægð
lokatakmarksins hafi hleypt slíku kappi í
mannskapinn að fólki hafi yfirsést hættan
af því að ofhlaða feijuna. Handan árinnar
hefur mátt greina bæjarhúsin og kirkjuna
í Kaldaðarnesi og þangað var
forinni heitið. Fyrir þessu fólki
hafði ferð í Kaldaðames sér-
staka þýðingu. Bærinn var í
hugum þess baðaður sérstök-
um ljóma sem stafaði frá róðu-
krossinum firæga sem þar var á
þessum ámm. Fólk var tilbúið
að leggja ýmislegt á sig til að
mega líta þann grip og komast
í nálægð við hann.
Þessi kross þótti reyndar svo
magnaður að þeir sem bjuggu
vestan HeUisheiðar þurftu ekki
annað en komast austur á
Kamba og líta bæinn í fjarska,
til að finna fyrir krafti hans.2
Og ekki glataði krossinn trausti
þrátt fyrir skipskaðann þetta ár.
Inga Jónsdóttir i Hvammi
gerði erfðaskrá sína árið 1531
„heil að viti en nokkuð krönk
í líkama“. Þar ánafnaði hún
krossinum í Kaldaðarnesi þijú
hundmð kýrverð „í góðum peningum"
sem sálugjöf fyrir sjálfa sig og var það
ekki lítið fé.3
Önnur sigling endaði betur. Þegar
Ögmundur biskup hreppti mikið óveður
á heimleið frá Noregi árið 1522 var heit-
ið á Maríulíkneskið á Hofstöðum í
Skagafirði til hjálpar og stómm gjöfum
lofað ef skipið bjargaðist úr háskanum.
Skipið komst að lokum heilu og höldnu
heim til Islands og var litið á þennan far-
sæla endi sem mikla jartein. Meðal ann-
ars lofaði biskup að láta gera skipslíkan úr
silfri og hengja upp í kirkjunni á Hof-
stöðum til vitnis um kraftaverkið.4
Ekki er gott að segja hvers konar
guðshús Hofstaðakirkja hefur verið en
suður í Skálholti brann dómkirkjan
mikla árið 1527 og mátti Ögmundur þá
láta reisa nýja í hennar stað. Islendingar
byggðu stærstu timburbyggingar Norð-
urlanda í Skálholti svo þar var löngum
staðarlegt um að litast á miðöldum. Ög-
mundarkirkja fullbyggð gaf hinurn fyrri
ekkert eftir að stærð og mikilfengleik.
Hún var um 50 metrar á lengd og öll hin
veglegasta snríð.3
A miðöldum brann oftar en einu sinni
á biskupssetrinu. Þegar eldur varð laus í
Skálholtskirkju hefur staðarfólkið vitan-
lega kostað kapps um að bjarga gersem-
um úr henni. Einn gripur hefur þó vafa-
laust haft forgang fram yfir aðra. Þegar
gengið var inn eftir kirkjunni mátti
greina lítið hús upp yfir háaltarinu í
kórnum. Þetta hús varð sífellt greinilegra
eftir því sem innar var komið og glamp-
aði á gull og gimsteina sem prýddu það
að utan. Það er engum vafa undirorpið
að þetta litla hús var höfuðprýði kirkj-
unnar og hennar dýrasta djásn. Það var
Þorláksskrín og hafði að geyma jarðnesk-
ar leifar Þorláks helga sem tekinn var í
heilagra manna tölu á íslandi í lok 12.
aldar.6 Einu sinni á ári var haldin mikil
hátíð í Skálholti í minningu hans. Það
var Þorláksmessa á sumar sem haldin var
20. júlí. Þá var skrínið borið út og geng-
ið rneð það hringinn í kringum kirkjuna.
Fjöldi fólks var jafnan saman kominn i
Skálholti til að taka þátt i þessari athöfn
og gekk í halarófu á eftir skríninu í eins
konar skrúðgöngu. Nokkra menn hefur
þurft til að bera skrínið sem kallað var
„að styðja Þorláks hönd“ og þótti mikill
heiður þeim sem það fékk. Ef menn
náðu að ganga undir skrínið fylgdi því
fullkomin syndakvittun en varla hafa
rnargir komist til þess þegar Qöldinn var
sem mestur.7
Breytingar í vændum
Þannig var tilvera Islendinga á miðöld-
um; mótuð af trúnni á helga menn og
líkneski. Fólkið leitaði á náðir þessara
fyrirbæra þegar erfiðleikar komu upp og
vá var fyrir dyrum. Þá var heitið á tiltek-
inn dýrling eða líkneski og ef hjálpin
barst var hún endurgoldin með ýmsum
gjöfum sem runnu til kirkjunnar. Lík-
amsleifar helgra manna kölluðust „helgir
dómar“ og sóttust forkólfar kirkna eftir
að eignast þá, þótt ekki væri nema lítið
bein eða jafnvel aðeins beinflís. Hér á
landi áttu nokkrar kirkjur brot af helgum
dómum dýrlinga og skrín utan um þá en
ekkert þeirra hefur verið jafnt veglegt og
Þorláksskrín í Skálholti.K Máttur dýrlings-
ins var mikill í kringum helgan dóm
hans. Því var til dæmis trúað að ef menn
snertu Þorláksskrín og strykju síðan
hendinni um líkamsparta þar sem mein
hijáðu, mættu þeir vænta lækningar.9
Kaþólsk „prósessía “ á Islandi. Þorláksskrín og helgur dómur Þorláks er nú hvort tveggja löngu glatað.
SAGNIR 23