Nýtt Helgafell - 01.11.1957, Side 19

HVERNIG URÐU LJÓÐ JÓNASAR TIL?
113
það minnkun þeim skáldunum, að þeir
tæki sér ekki oftar yrkisefni úr þeim, en
einlium man hann, að nefndur var „Gunn-
arshólmi“, og þótti honum sem Bjarni
skoraði á Jónas að yrkja um liann. Eftir
langa viðstöðu riðu þeir frændur þaðan
um kvöldið inn á Akureyri; var þá tungls-
skin og blíða mikil. Á leiðinni talaði Hall-
grímur eitthvað til frænda síns, sem lengst
af reið þegjandi. Þá sagði Jónas: „Tala þú
nú sem minnst, frændi, nú skálda ég.“ Um
nóttina var þeim báðum vísað til sængur
í loftsherbergi, og háttaði Hallgrímur og
sofnaði skjótt, en ekki varð hann þess var,
að frændi hans færi úr fötum eða svæfi,
heldur sat hann við borð þar og samdi
eitthvað eða orti. Næsta dag hélt hann
sama starfi fram. Og er áleið daginn, bað
hann Hallgrím að hverfa heim og skilja
sig eftir, en lokað bréf fékk hann honum
og bað hann sjálfan færa það amtmanni
á heimleiðinni. Síðan kvöddust þeir, og er
Hallgrímur kom að Möðruvöllum, spurði
amtmaður um ferð Jónasar, færði Hall-
grímur honum þá kveðju hans og skilaði
bréfinu. Hann lieyrði þá, að í bréfinu var
kvæðið „Gunnarshólmi“, og man Hallgrím-
ur enn eftir rúm finnntíu ár ýms lofs- og
undrunarorð, meðal annarra sviplík og þau,
sem séra Páll sál. Jónsson í Viðvík sagði
mér frá, en þá var hann ritari Bjarna amt-
manns. „Nú er mér bezt“ — eða „nú er
mér mál að liætta að kveða,“ hafa báðir
sagt að hann hafi þá mælt, — eins og eng-
inn þarf að efa,“ segir séra Matthías.
Frá þessu skýrði Hallgrímur einnig m.
a. Stefáni skólameistara Stefánssyni mjög
á sönni lund, og er sú frásögn birt í Lesbók
Morgunblaðsins 18. okt. 1925.
Engin ástæða er til að vefengja þessa
sögu Hallgríms í aðalatriðum. En þess ber
að geta, að Jónas hafði þetta sama vor
(1837) dvalizt hjá vini sínum Tómasi presti
Sæmundssyni á Breiðabólsstað í Fljóts-
hlíð þrjár vikur, í júnílok og júlíbyrjun,
og farið þaðan rannsóknarferðir um hérað-
ið. Hafði séra Tómas vitjað Jónasar til
Vestmannaeyja og fylgt honurn heim til
sín. Er ekki ósennilegt, að þá hafi þeir lagt
leið sína um Gunnarshólma. Um þær
mundir rifjaði Jónas einnig upp Njálssögu,
því að hann skrifar Konráði frá Reykja-
vík 8. ágúst: „Nú lauk ég við Njálu áðan,
til að búa mig undir alþingiskomuna.“
Vera má því, að drög að kvæðinu hafi orðið
til syðra eða áður en Hallgrímur hugði.
Vafalaust hefur þar a. m. k. gerzt undir-
búningur að því, óbeinn, ef ekki meðvit-
andi. Það bendir þó fremur til, að kvæðið
sé ekki ort í Fljótshlíð, að landslagsmyndir
þær, sem það bregður upp, sjást ekki allar
frá Gunnarshólma, t. a. m. sjást ekki Rang-
árvellir þaðan. Það er einmitt helzti galli
þessa dýrlega kvæðis, að þar er talið fram
sumt það, sem hefur ekki getað haft nein
áhrif á Gunnar á hinni örlagaríku stundu. —
En vissulega voru hér að verki ærin samstæð
öfl til þess, að Jónas mætti yrkja þetta
kvæði þarna nyrðra, eins og dr. Matthías
Þórðarson hefur tekið fram í hinni miklu
ævisögu sinni af Jönasi (Rit V, nxxix);
gáfur hans og skáldþroski, nýleg dvöl í
stórbrotinni náttúrufegurð á Gunnars slóð-
um, Njála fersk í huga, reynsla af því að
vera horfinn fósturjarðar ströndum, sem
hann var nú enn að yfirgefa, og svo eggjan
öndvegisskáldsins Bjarna Thorarensens á
að gera skil þessu yrkisefni frá æskustöðv-
um hans. Fátt lá líka nær mesta náttúru-
skáldi Islands en að yrkja út af írægustu,
fegurstu og gagnorðustu náttúrulýsingu ís-
lenzkra fornbókmennta.
Það eru því til þess miklar líkur, að rétt sé
frásögn Hallgríms Tómassonar, að á sólar-
hringnum góða í september 1837 í Eyja-
firði hafi Gunnarshólmi a. m. k. hlotið
fullnaðarmynd sína, ef ekki þá verið ortur
frá rótum.
III
Eftir þessa sumardvöl á íslandi 1837
fer Jónas aftur til Hafnar og er þar til
vors 1839. Frá janúar það ár vitum við
um kvæði. sem hann mun hafa ort á sólar-