Nýtt Helgafell - 01.11.1957, Síða 31

HVERNÍG URÐU LJÓÐ JÓNASAR TÍL?
orð, „sumardal“ (sbr. ehdr.). Það orð hefur
hann vafaiítið lært af séra Jóni Þorlákssyni
á Bægisá, er þýddi m. a. kvæði eitt eftir
norska skáldið Claus Frimann, sem nefnist
Landkostirnir (á norsku Bondens takke-
sanq), er prentað í fvrra bindi Ljóðabókar
séra Jóns 1842 og byrjar einmitt á orðun-
um „Minn sumardalur, þökk sé þér“ („Tak
være dig, min sommerdal“). Kvæðið er
sex 8 braglínu erindi, og hvert þeirra hefst
á því, að ávarpaður er einhver tiltekinn
staður úti í náttúrunni, sem skáldið hefur
mætur á (sumardalur, skógur, fjallagirð-
ing, akurlendi, bæjarlækur), nema hvað
síðasta vísan er lofgerð til guðs. Og ávallt
eru tvær fyrstu braglínurnar endurteknar
óbreyttar í vísulok. Stíll og bragarháttur
minna svo mjög á Dalvísu Jónasar (Fífil-
brekka, gróin grund), að varla verður um
tengslin efazt.1 En, eins og fvrr getur, yrkir
Jónas bæði Dalvísu og sonnettuna í Sórey,
1—2 árum eftir að Landkostirnir höfðu
birzt í Ljóðabók Jóns Þorlákssonar. Kvæð-
ið beinir lmga Jónasar heim í dalinn þeirra
séra Jóns á Bægisá, heim í Oxnadal, og um
liann og til hans yrkir hann Dalvísu.'2 En
samanburður hennar við þessa þýðingu
eins af helztu lærifeðrum Jónasar í kveð-
skap(arstíl) sýnir einmitt vel, hve lítið
það var, sem Jónas gat þegið af öðrum
til náttúrukvæða sinna, það gátu í mesta
lagi, eins og hér, orðið einhverjir aðdrættir
til farvegarins, — uppsprettan sjálf bjó hið
innra með skáldinu. I útlenda kvæðinu
þýdda er það búmaður, sem talar við nátt-
úruna, í kvæði Jónasar elskhugi hennar.
Og það var Jónas einmitt um fram flest
annað: elskhugi náttúrunnar. Jafnvel kvæði
eins og Dalvísa, sem er mestmegnis orða-
þula, verður að gæluyrðum og vinahótum:
Fífilbrekka, gróin grund, . . . ilóatetur, . . .
gljúfrabúi, qamli foss, gilið mitt, . . . qóða
1) Sbr. Jón Helgason, Frón 1944, 243. í þýðingu séra
Jóns segir m. a.: „minn góði skógur“, „minn bæjarlæk-
ur, ])ökk sé þér, þú símáll, beztur granna“, o. fl. því líkt.
2) Sbr. Bernharð Stefánsson. jólablað Tímans 1951.
Í25
skarð, . . . verið hefur vel með oss, . . .
hnúkafjöllin hvít og blá, skýlið öllu, lielq
og há, hlífið dal, . . . sœladalur, qleðin
æsku, hvíldin elli. Þetta verður, eins og
Halldór Kiljan Laxness hefur sagt (í Al-
þýðubókinni), „eins konar lítaníukennd
upptalning“, helgiþula. Og hér er komið
að kjarna þessa máls. Mikið af bezta kveð-
skap Jónasar er til komið við innilega til-
finningu lians fyrir náttúrunni og náin
tengsl hans við liana. Eftir þeim leyni-
þráðum úr lífsins ríki barst honum oftast
innblástur sinn eða skáldskaparkveikja.
Þetta á ekki aðeins við um eiginleg nátt-
úrukvæði, heldur þorrann af ágætasta
skáldskap hans.
Þegar sagt hefur verið,1 að Bjarni Thor-
arensen sé skáld hins innra, Jónas meira
hins ytra, þá er það aðeins að nokkru leyti
rétt. Sanni nær væri að segja, að Bjarni
sé öðru fremur mannsins, einstaklingsins
skáld, Jónas náttúrunnar skáld. Þegar
Bjarni lýsti náttúrunni, varð honum oft að
persónugera hana. Hún varð helzt að fá
mannsmót til að öðlast svip og eðli lífsins.
En þegar Jónas lýsir mönnum og einkenn-
um þeirra, verður honum helzt að líkja
til náttúrunnar. Allt líf, öll fegurð og göfgi
minnir hann á náttúruna. Þegar hann yrk-
ir um föður sinn og „ástina björtu, er úr
augum skein“, fær hann ekki líkt henni
við annað fremur en hið dýrlegasta, sem
hann þekkti úr náttúrunni:
Var hún mér æ
sem á vorum ali
grös in grænu
guðfögur sól.
Og náttúrunni þurfti Jónas elcki að líkja
til neins annars en sjálfrar hennar: „Með
hjálminn skyggnda, hvítri líkan mjöll“ (um
Tindafjöll, í Gunnarshólma), og enn skal
minnt á akurinn danska, sem bærðist í
vindblæ og varð „lifandi kornstanga móða“.
1) Hannes Hafstein. Ljóftmæli Jónasar 1883, XLI.