Nýtt Helgafell - 01.10.1958, Blaðsíða 40

86
HELGAFELL
„Hönd dauðans"
Hið margumtalaða og snjalla leikrit
Kristjáns Albertssonar,
sem undanfarið hefir verið flutt í
Þjóðleikhúsinu undir nafninu Haust,
er senn uppselt hjá forlaginu
HELGAFELLSBÓK
laugar sig í tíbrá sumarmorgunsins, eða að Jón
Stefánsson sé höfundur tröllakirknanna, sem
húka þarna máttugar undir hnyklóttum skýja-
bólstrum? Það hefir að minnsta kosti oftsinnis
hent mig. Þetta skiptir þó í sjálfu sér ekki mestu
máli heldur hitt að við verðum okkur skyndi-
lega þeirrar fegurðar meðvitandi, sem málar-
inn tjáði okkur. Nú höfum við numið hana og
getum gert okkur grein fyrir henni — í orðum.
Náttúran íslenzka virðist stæla myndir okkar
beztu listamanna. Þeir hafa opnað augu okkar
og gefið þeim nýja sýn á landið. Okkur þykir
það síðan fegurra en áður, máske líka fegurra
en forfeðrum okkar þótti það flestum, og hefir
þó Jónas Hallgrímsson í ljóðmyndum sínum sýnt
þjóð sinni marga dýrð, sem áður var henni hulin.
Okkur þykir vænna um landið þegar svo er
komið. Við sættum okkur ekki við að það sé
spjallað eða sundurtætt af vélum, atað óþverra;
látum okkur ekki lengur lynda að allir fagrir
hólar séu bomir ofan í bílabrautir eins og gert
var við Rauðhólana hérna austan við Reykjavík.
Þetta eru áhrif listarinnar sem kenndi okkur að
skynja fegurð náttúrunnar.
En tónlistin? Hvað glæðir hún með okkur.
Ekki dregur hún upp myndir, segir heldur ekki
sögur. En hún ljær tilfinningum okkar mál.
„Söngurinn göfgar, hann lyftir í ljóma, lýðanna
kvíðandi þraut“ kvað Björnstjeme Björnson.
„Söngurinn harðúð og hjáræmi eyðir, hófsemi
kennir og mát; stríðólmu kraftana stillir og leið-
ir“ o. s. frv.
Snillingurinn Pablo Casals gerði það nýlega
að uppástungu sinni, að 9. sinfónía Beethovens,
þessi lofsöngur til gleðinnar og bræðralags allra
þjóða yrði leikin, hvar sem fyrirfinnast sinfóníu-
hljómsveitir og kórar til flutnings þessa mikla
tónverks. Casals þekkir mátt tónanna, hann hef-
ir með boga sínum snert strengi í brjóstum þús-
undanna og hrifið þær flestum öðrum hljóð-
færasnillingum fremur. Tónlistarmenn hvaðan-
æva úr heiminum hafa lagt leið sína á hans fund,
farið einskonar pílagrímsfarir til litla þorpsins
suður undir Pýreneafjöllum, þar sem hann dvel-
ur í útlegð. Og vissulega á Beethoven erindi til
okkar allra.
Tónlist meistaranna kennir okkur hófsemi og
mát — hún stillir kraftana, samstillir kenndir
okkar, beinir hugum okkar hærra, það er vist.
En við þurfum fyrst að læra að skilja hennar
mál, finna mátt tónanna. í því felst okkar nám
og strit. Hrynjandin bindur tónaflauminn, gefur
tónahugmyndunum form. Hún er lögmálið. Meló-
dían leitar langt út í ómælisgeyminn, hún er
þráin eftir hinu ósegjanlega, en skilst þó því
aðeins að hún sé háttföst. Hljómarnir lýsa blæ-
brigðum hugarins, styrkbrigðin veðurhæðinni, ef
svo má segja. Þegar þú, ungur nemandi nú glím-
ir við eitthvert lagið, sem kennarinn setur þér
fyrir, ert þú að leita að því hjá sjálfum þér,
sem í laginu býr. Að spila hrynfast, vera „rytm-
ískur“, eins og kennarinn kallar það, er einmitt
að temja sjálfan sig, það er að stæla vilja sinn
til sjálfstjórnar. Að iðka tónlistina er aðalatrið-
ið. Það stoðar hreint ekki að hlusta, — ekki ein-
vörðungu. Við verðum að reyna sjálf. Og hvort
sem við nú hlustum eða leikum sjálf fáum við
nákvæmlega jafnmikið á móti og við leggjum
sjálf fram.
En varizt samt, nemendur góðir, að viðra ykk-
ur við allan vind. Ekki er öll list jafngóð. Til
er ómerkileg list, sem glepur og slævir. Eins-
konar deyfilyf. Forðizt hana. Svo er heldur ekki
allt list sem því nafni er nefnt. Dægurlagasöng-
ur er enginn listsöngur þótt komi úr mannsbark-
anum. Coca-cola ekki þrúguvín þótt veitt sé,
tuggugúmrm ekki ávöxtur þótt af tré komi. 111-
gresið vex innan um fegurstu blóm, en við lát-
um það ekki kæfa þau. Eins í listinni —: þar
reynir hið illa og lélega, sem í krafti þess hve
ómerkilegt það er getur þrifizt hvar sem er, að
bera hið vandaða ofurliði. En það tekst ekki ef
við hlúum að því, sem við vitum er gott. Á þeim,
sem fá að læra hvílir sú ábyrgð. Ykkar er að
verja það, sem þið vitið er gott en hafna hinu.
Að nema er að þiggja, og miðla síðan öðrum.
„Sá gefur sem þiggur af öðrum, andinn er sól-
gull sem eykst æ meir sem fleiri því ná“, segir
Matthías Jochumsson.
Þetta er skólans takmark: að útbreiða tónlist-
ina, stuðla að sannri tónlistarmenningu í land-
inu. Þið, nemendur, eruð framtíðin. Á ykkur set-
ur skólinn sitt traust. Því heitum við á ykkur að
vinna vel.“