Félagsbréf - 01.10.1958, Side 43

PÉLAGSBRÉF
41
þeirri iðju, því að með þessu hefði
bókin líkzt leiðréttum annars bekkj-
ar stíl á 3. einkunn. Það liggur við,
að íburður af þessu tagi sé fullmik-
ill og óþarfur sums staðar. En sé
það réttur dómur, felst í þessu nokk-
ur hætta fyrir bókina, og hættan er
sú, að hún verði misskilin af þeim,
sem lesa hana grunnfærnislega og til
þess eins að fá ærlegt hlátursefni
með því að tína saman „brandarana"
eins og bam af góðri berjaþúfu.
Nú kann að vera, að ekki sé mikill
skaði skeður, þótt ýmsir lesi Mar-
tröðina sem skemmtilestur eingöngu.
Sagan á sér þó allt annan höfuð-
tilgang. Hún er vægðarlaus ádeila,
í háðstíl að vísu, en háðið er líka oft
hálfu hvassara og hættulegra vopn
en kímnisnauð og stirðbusaleg bredda
vandlætarans. Og höfundurinn ræðst
sannarlega ekki á garðinn þar sem
hann er lægstur, því að segja má,
að hvorki meira né minna en hin
vestræna menning sé skotspónn hans.
Hann ræðst hart og óvægilega á
flesta galla menningar vorrar, á
yfirborðshátt, festuleysi og sundr-
ungu. Stjórnmálamenn og menning-
arleiðtogar fá hina verstu útreið,
glundroði, hundavaðsháttur og
lágkúra eru að ganga af vestrænni
menningu dauðri, að dómi bókar-
innar, ekkert getur bjargað okkur
annað en endurfæðing menningar-
innar, nýtt þjóðskipulag:
• -„Okkur vantar leiðtoga, — ekki
síkjaftandi þjóðmálaskúma, held-
ur leiðtoga, sem við komumst ekki
hjá að lúta og fylgja í blindni ...
til himnaríkis eða helvítis, skipt-
lr engu máli, ef hann leiðir okkur
aðeins út af flatneskjunni, þar sem
ekki getur aðra synd en þá, að
eitt beri hærra en annað; út af
eyðimörkinni, þar sem allir eta
sig metta af manna sjálfblekk-
ingarinnar og slökkva þorstann
með því að slá staf hrokans á
klett sjálfsdýrkunarinnar, og sjá,
— þar sprettur fram lind for-
heimskunarinnar ...“
segir ein sögupersónan, og þótt hin
blinda foringjadýrkun sé engan veg-
inn takmark höfundarins sjálfs, lýsa
þessar setningar einkar vel vonleysi
hans um ríkjandi menningar- og
stjórnmálaástand.
Þessi skáldsaga Lofts Guðmunds-
sonar verður að teljast mjög sér-
stæð og nýstárleg í nútímabókmennt-
um vorum, enda þótt hún marki
varla nein tímamót eins og jafnvel
var haldið fram í hóflausu auglýs-
ingaskjalli. Hún er fyrst og fremst
hnyttin og bráðfyndin heimsádeila,
og höfundur hefur markað sér svo
vítt svið, að áræði hans gegnir
furðu. Og eftir því hve vel hann
sleppur frá þessu risavaxna við-
fangsefni er réttast að dæma rit-
höfundarhæfileika hans. En annað
verður varla sagt en að hann sleppi
vel frá því. Viðvaningur og bögubósi
hefði áreiðanlega misst það herfi-
lega úr höndunum, þótt hann hefði
komið auga á það í aðalatriðum.
Þó er ekki hægt að dæma söguna
formgallalausa. Það verður að taka
undir það hér, sem sagt hefur verið
í eldri ritdómum: Sagan er of löng.
Mér er nær að halda, að hún hefði
orðið drjúgum meira listaverk, ef
hún væri þriðjungi styttri, en um slíkt
er auðvitað hægra að dæma en í að
komast. Lofti er áreiðanlega mjög