Dagblaðið Vísir - DV - 26.10.2007, Qupperneq 15

DV Helgarblað föstudagur 26. október 2007 15
Brotasaga úr Breiðavík– þjóðfélagsmein sem verður að lækna
eins sannur og texti getur verið. Þótt
þarna séu rifjaðar upp margar gleði-
stundir var ógnin alltaf undir niðri.
Þetta er þjóðfélagsmein sem varð að
opna á. Örlög einstaklinganna hljóta
að skipta einhverju máli.“
Margbúið að segja
frá ofbeldinu
Við ræðum um það að oft áður
hefur komið upp tækifæri til að segja
söguna frá Breiðavík. En ekkert gerð-
ist fyrr en DV opnaði málið í blaðinu
2. febrúar síðastliðinn. Eftir það fór
snjóboltinn stækkandi. Bárður bend-
ir á að hann hafi flutt fyrirlestur fyrir
fólk í félagsmálageiranum árið 1987
þar sem hann sagði frá öllu sem gerst
hafði í Breiðavík. Honum var hrósað
fyrir fyrirlesturinn en ekkert var að
gert.
„Þá voru fimm ár frá því ég kom úr
meðferð og nefnd á vegum forsætis-
ráðherra, Steingríms Hermannsson-
ar, fjallaði um fíkniefnaneyslu og
meðferð við henni. Það var haldin
ráðstefna og ég var beðinn að flytja
þar erindi sem ég gerði. Þar sagði ég
frá Breiðavík, að þar hefðu drengir
verið beittir ofbeldi árum saman.Sal-
urinn sem á hlýddi var fullur af fólki
úr félagsmálageiranum. Fólk hef-
ur vitað af þessu í kerfinu í áratugi,
flestir bundnir trúnaði og gátu ekki
farið fram með það sem þeir vissu.
Erindi mitt kom út í riti frá heilbrigð-
isráðuneytinu en ekkert gerðist.“
Páll skýtur inn í einni setningu
hér:
„Ég er að vona það að bókin verði
lesin líka af ungu fólki,“ og Bárður
tekur undir þau orð. „Mér finnst að
við Páll getum verið stoltir af þessari
bók. Hún byrjar og endar á flugvell-
inum í Reykjavík sem er dæmi um
hvernig ritstjórar svona bóka vinna.
Það eru margir sem koma að útgáfu
bókar og ég vil sérstaklega vekja at-
hygli á vel unnu starfi ritstjóranna,
Sigurðar Svavarssonar og Bjarna
Guðmarssonar.“
Ekki nornaveiðar í bókinni
Páll samsinnir þessu og segir út-
gáfufélagið ekki hafa skipt sér af hvað
færi inn í bókina.
„Ég er ekkert bættari með því
að vera með stæla, hótanir eða sví-
virðingar í orðum. Fólk getur lesið
milli línanna hverju ég vil koma til
skila. Þessi bók er ekki nornaveiðar.
Hún er skrifuð handa fólkinu í land-
inu svo það skilji sálarástand okkar
drengjanna í Breiðavík.“
Páll var í sambúð með Yvonne,
sænskri konu, í tuttugu ár. Þau eiga
dæturnar Sólrúnu Önnu, 18 ára, og
Svanhildi Elínu, 20 ára. Engin þeirra
vissi hvað Páll hafði mátt þola á
æskuárunum, fyrr en þær sáu DV og
Kastljós.
„Yvonne vissi að ég hefði verið á
heimavistarskóla, en hún vissi ekki
sannleikann. Það var bara þegar ég
fékk mér í glas að ég fór að ýja að því
að hún vissi nú ekkert hvað ég væri
búinn að ganga í gegnum. Þegar
hún vissi sannleikann vildi hún að
ég kærði meðferðina. Ég fullyrti að
málið væri fyrnt og ríkið myndi ekk-
ert gera.“
Hvers vegna sagðirðu ekki konu
sem þú bjóst með í tuttugu ár frá þess-
ari reynslu?
„Vegna þess að þetta var svo mik-
il skömm. Auðvitað grunaði Yvonne
að það væri eitthvað sem ég leyndi
hana. Nú er sá tími kominn að ég
hef ekkert að fela. Þetta er þjóðar-
uppgjör. Sem betur fer er umræð-
an komin upp á yfirborðið og bókin
undirstrikar það. Fólk á ekki að vera
að baslast með þetta mál næstu árin,
það á að gera þetta upp endanlega og
læra af þessu. Síðan er hægt að hafa
þetta til hliðsjónar. Yvonne og dætur
mínar komu til landsins til að vera
hjá mér þegar bókin kæmi út. Sjálfur
hef ég ekki þorað í bókabúðir að líta á
hana, en í gær buðum við systir mín
mömmu í Kringluna í kaffi. Mamma
sá bókina úti í glugga bókaverslunar
og þótt hún sé alvarlega veik af öldr-
unarsjúkdómi og muni lítið þekkti
hún andlitið á þessum litla dreng á
bókarkápunni. Hún fór að gráta. Ég
vil ekki að mamma lesi þessa bók
og held henni utan við þetta. Pabbi
mætti hins vegar á frumsýninguna á
myndinni Syndir feðranna.“
Bárður bað um að fara aftur í
Breiðavík
Meðan við ræðum þetta er Bárð-
ur hugsi. Hann er að hugsa um það
hvernig barnshugurinn virkar.
„Móðursystir mín og mað-
ur hennar tóku mig til sín á Ísa-
fjörð þegar ég hafði verið í eitt ár í
Breiðavík. Þar gekk mér vel í skólan-
um en um vorið vissi ég ekki hvað
ég átti af mér að gera. Ég saknaði
strákahópsins í Breiðavík og bað
um að fara þangað aftur sumarið
1966... Það er í raun mjög undar-
legt. Ástandið í Breiðavík batnaði
meðan Siggi prestur var þar í tvo
mánuði. Eftir að ég fór frá Breiða-
vík til mömmu versnaði ástandið
aftur. Við mamma áttum ekki skap
saman. Ég var orðinn lokaður til-
finningalega, var bældur og ákvað að
fara á sjóinn. Svo tók við hörmung-
arganga, þvælingur í Skandinavíu og
smá krimmastarfsemi en samt var ég
lengi að komast í fangelsi miðað við
aðra Breiðavíkurdrengi Ég var orðinn
23 ára þegar ég fór í fangelsi í fyrsta
sinn. Á árunum 1976 til 1982 sat ég
samtals í þrjú ár inni á Litla-Hrauni.
Ég losnaði í júlí 1982 og fór í meðferð
nokkru síðar. Ég er því nýbúinn að
fagna 25 ára edrúmennsku minni. Ég
fór í meðferð í Bandaríkjunum, þökk
sé Magnúsi Skúlasyni geðlækni, og
þegar ég kom heim byrjaði ég í skóla
en gafst upp. Haustið 1984 skrifaði
Magnús bréf til Félagsmálastofnun-
ar, sem studdi mig til stúdentsprófs.
Ég byrjaði því í menntaskóla um þrí-
tugt og lauk síðar námi í latínu og
forngrísku frá Háskóla Íslands.“
Þeir tala um fangavist eins og
eðlilegasta hlut veraldar. Enda kom-
ust flestir Breiðavíkurdrengjanna í
kast við lögin. Þá má nefna að nærri
fjórðungur þeirra drengja sem voru á
Breiðavík árin 1952–1972 er látinn.
„Njörður Snæhólm lögreglu-
maður spurði einu sinni árið 1970:
„Georg Viðar, varst þú í Breiða-
vík?“Hann sá að allir verstu drengir
og hörðustu menn á götunum höfðu
verið í Breiðavík. Það segir sitt.“
Þegar ég spyr Pál hvort einhver
upprifjun sem fram kemur í bókinni
hafi kallað fram góðar minningar
brosir hann.
„Já, þegar ég hugsa um Víkur-
botna og Engidalinn. Þeir staðir eru
mér mjög kærir því þangað flúði ég
til að leita einveru. Þar var ég á stað
þar sem ég gat látið mig dreyma.
Jólaskemmtanir eru líka falleg-
ar minningar því þá fengum við að
hitta önnur börn. Það sem þó stend-
ur upp úr sem bestu stundirnar eru
sögustundirnar hans Guðbjörns
bróður. Um þær má lesa í bókinni.“
En í bókinni kemur líka glöggt
fram hvernig bjartsýni stríðnispúkinn
Páll Rúnar Elíson breyttist á þremur
og hálfu ári í Breiðavík. Dýravinur-
inn fór að meiða og drepa fugla.
„Þá var ég orðinn mjög skemmd-
ur. Við skírðum fuglana nöfnum eins
og Þórhallur, Mumma og Grímur
– í höfuðið á fólkinu sem við höt-
uðum mest. Dæmdum fuglana til
dauða. „Þórhallur, þú ert dæmdur til
dauða...“
Hann verður hugsi í langan tíma
en segir svo:
„Ég er búinn að fyrirgefa sjálfum
mér þetta. Aðstæðurnar sköpuðu
þetta; þetta var ekki mér að kenna.
Ég er mikill dýravinur og í mörg
ár leið ég óskaplega fyrir þennan
verknað. Á unglingsárunum fór ég
blint í gegnum hatrið, drakk mig frá
minningunum, en lenti aldrei í eitur-
lyfjaneyslu. Vinir mínir hrundu nið-
ur í dópáti og ég þorði aldrei út í það.
Svo kom martraðatímabil í mörg ár
og ég kvaldist um nætur. Var í hörku-
slagsmálum við sjálfan mig á nótt-
unni. Ég forðaðist að hugsa um það
sem ég hafði gert, en svo kom að því
að horfa á og gera upp þetta vonda
tímabil.“
Þeir eru sáttir við vinnu sína; sátt-
ir við að hafa komið á framfæri því
sem hvílt hefur á þeim.
„Mér finnst ég vera að fara í aðra
ferð. Fara til þjóðarinnar. Mér finnst
ég vera að gera eitthvað gott, hluti af
mér er að fara í ferðalag um Ísland.
Ég hef að leiðarljósi að vera auð-
mjúkur. Ég lifði of lengi á hrokanum
og lyginni. Þegar ég þurfti að svara
hver maður væri, datt mér ekki í hug
að segja hvaðan ég kæmi. En þegar
maður hefur gert upp málin og unn-
ið í þeim og finnur árangurinn dettur
manni ekki í hug að taka skref aftur
á bak. Þá eyðileggur maður það sem
maður hefur skapað.“
annakristine@dv.is
VEikur og hræddur:
„Ég æddi um borðsalinn og kallaði á hjálp.
Ég reyndi svo að taka utan um Mummu og bað
hana að hjálpa mér. Hún sagði bara við mig:
„Vertu nú til friðs, Páll. Það er ekki neitt alvarlegt
að þér. farðu bara í rúmið og liggðu þar.“ Ég
sleppti af henni takinu og lagði af stað en við
dyrnar út úr borðsalnum fékk ég enn eitt
svimakastið og ég hrópaði aftur upp yfir mig að
ég væri að deyja. Þær svöruðu: – Já, Palli, þú ert
örugglega að deyja. og aftur ráku þær upp
hlátur. Ég ákvað að fara til hans bróður míns áður
en ég dæi, og þegar ég kom til hans lét hann mig
setjast á rúmstokkinn, hélt utan um mig og róaði
mig niður. sagði að ég væri örugglega ekkert að
deyja heldur bara með háan hita og það gengi
yfir. Ég átti bágt með að trúa honum en nú var ég
hjá honum og leið því betur. bróðir minn gat svo
ekki vikið frá mér næstu stundirnar. um kvöldið
kom hann inn í herbergi til mín, lagðist hjá mér í
rúmið og sagði mér sögur þangað til ég datt út
af.“
Fugla-Fallöxin:
– Við þurfum að taka fuglana fyrir, þeir verða að
fá sinn dóm, sagði raggi. Ég var ekki alveg sáttur
við þetta svar og daginn eftir þegar við vorum að
stússa við fuglana í gamla bænum sagði raggi: –
Við verðum að skíra fuglana. Við látum þann
stærsta heita Þórhall. Við Maggi samþykktum
það.
– Þessi í miðið getur heitið Mumma, hélt raggi
áfram. Nú vildi ég skipta mér af þessu og sagði að
sá þriðji ætti að heita grímur. og þótt þeir hefðu
ekki verið komnir þegar grímur réð öllu
samþykktu þeir það. – og þeir fara undir
fallöxina, sagði raggi, ég er að verða búinn með
hana en fyrst skulum við rétta yfir Þórhalli. raggi
náði í fuglinn Þórhall úr búrinu, hélt á honum í
fanginu og sagði: – Við dæmum þennan fugl, Þór-
hall, til hengingar. og skal hann hengdur strax
svo óvinirnir frelsi hann ekki. Maggi var
samþykkur dómnum og rétti ragga snæri. Hann
hnýtti á það hengingarhnút og svo var snaran
sett um hálsinn á fuglinum. raggi sagði: – Þú ert
hér með dæmdur til dauða og þú ferð örugglega
til helvítis. svo lét hann fuglinn hanga í snörunni.
Hann barðist um í smátíma og drapst svo. Mér
leið illa og fannst þetta ekki rétt. samt var
eitthvað gott við það að dæma Þórhall til dauða.
Með mömmu „Þegar ég
sagði mömmu frá ofbeldinu
hélt hún að ég væri að ýkja.“
Breyttur drengur eftir
ofbeldi Með svarta
bauga undir augum.
Með Palla afa sem kynnti
hann fyrir Jesú „Hér er ég
óskemmdur, glaðvær prakkari.“