Fréttatíminn - 11.04.2014, Qupperneq 18

Í
sland er eina ríkið sem gert
hefur hlé á aðildarviðræð-
um við Evrópusambandið
eftir að þær voru hafnar.
Þetta er meðal þess sem
fram kemur í skýrslu sem Alþjóða-
málastofnun Háskóla Íslands vann
um aðildarviðræðurnar og kynnt
var fyrr í vikunni. Formlegt hlé var
gert á aðildarviðræðum Íslands við
Evrópusambandið í júní 2013. Sviss
og Malta gerðu hlé á viðræðum við
sambandið áður en aðildarviðræður
fóru af stað.
Viðmælendum skýrsluhöfunda
í Brussel bar öllum saman um að
auðvelt myndi reynast að hefja við-
ræður að nýju, svo fremi sem að-
ildarumsóknin yrði ekki dregin til
baka. Það sé í raun ekkert sem reki á
eftir Íslendingum að taka ákvarðanir
um framhald viðræðnanna nú þeg-
ar samninganefndirnar hafi verið
leystar upp og vinnu hafi verið hætt
hjá báðum samningsaðilum.
Vari viðræðuhlé í mörg ár muni
samningavinnan vitanlega úreldast
hægt og bítandi þar sem lagasafn
ESB tekur ýmsum breytingum með
tímanum. Því væri viðbúið að það
þyrfti að opna suma kafla aftur eftir
langt hlé. Slík endurskoðun þyrfti
þó í flestum tilvikum ekki að taka
langan tíma þar sem kaflarnir sem
um ræðir eru flestir á gildissviði
EES-samningsins, og Ísland heldur
áfram að innleiða EES-löggjöf, óháð
því hvort aðildarviðræður eru í gangi
eður ei.
Hins vegar, ef umsóknin yrði dreg-
in til baka, færi ferlið aftur á byrjun-
arreit. Nýjar aðildarviðræður myndu
krefjast þess að leita þyrfti aftur
samþykkis allra aðildarríkjanna,
kalla þyrfti saman nýja ríkjaráð-
stefnu og veita framkvæmdastjórn-
inni nýtt samningsumboð. Síðan
þyrfti að endurtaka öll fyrri skref
viðræðuferlisins.
Skýrsluhöfundar tóku sérstaklega
fyrir þrjú veigamikil atriði í aðildar-
viðræðum, efnahags- og peninga-
mál, sjávarútvegsmál og landbún-
aðar- og byggðamál. Þau eru innan
þeirra sex kafla sem enn eru óopn-
aðir í aðildarviðræðunum.
Eina smáríkið með fljótandi
gengi og sjálfstæða peninga-
stefnu
Af þeim 78 ríkjum í heiminum sem
telja færri en tvær milljónir íbúa er
Ísland eina ríkið með fljótandi gengi
og sjálfstæða peningamálastefnu.
Það er nú almennt viðurkennt inn-
an hagfræðinnar, segir í skýrslunni,
að ekkert land geti notið peningalegs
sjálfstæðis, fastgengis og frjálsra
fjármagnsflutninga samtímis, heldur
verði ávallt að velja eitthvað tvennt af
þessu þrennu. Þetta hefur stundum
verið kallað hin ómögulega þrenna
(e. Trilemma).
Hins vegar geta Íslendingar ekki
bundið gengi gjaldmiðils síns niður
með trúverðugum hætti nema því
aðeins að afsala sér sjálfstæði í pen-
ingamálum með því að ganga í mynt-
bandalag eða taka upp myntráð – eða
binda gjaldmiðilinn niður með höft-
um. Það er líka sá kostur sem lands-
menn hafa nauðugir viljugir orðið
að taka, og þeir hafa af þeim sökum
búið við fjármagnshöft nær allan full-
veldistímann.
Nú fimm árum eftir hrun eru fjár-
magnshöft enn til staðar og engin
tímasett áætlun liggur fyrir um leys-
ingu þeirra. Það hljóta því að vera
næg efni til þess að leita aftur til upp-
hafsins, segir enn fremur, og skoða
þann möguleika að Ísland gangi aft-
ur í myntbandalag – fyrst slíkt er nú
aftur í boði.
Afnám fjármagnshafta eitt
helsta samningamálið
Við þurfum að afnema fjármagns-
höft og uppfylla þannig skilyrði EES-
samningsins um fjórfrelsi. Eftir því
sem tíminn líður verður erfiðara að
rökstyðja höftin sem einhverja krís-
uráðstöfun. Miðað við núverandi
stöðu mála mun afnám fjármagns-
hafta verða eitt helsta samningamál-
ið í aðildarviðræðum, segir skýrslu-
höfundar. Miðað við reynslu annarra
ríkja koma nokkrir farvegir til greina
fyrir ESB til þess að styðja við lausn
hafta hérlendis.
Upptaka evru mun gerbreyta efna-
hagslegum aðstæðum Íslendinga,
hvort tveggja með tilliti til hag-
stjórnar og utanríkisviðskipta, og
fela í sér gríðarlegan velferðarábata
fyrir Ísland. Vitanlega kemur kostn-
aður á móti. Það er töluverð fórn að
gefa eftir sjálfstæði í peningamálum
og einhverju leyti sjálfstæði ríkisfjár-
mála, jafnvel þótt landsmönnum hafi
ekki tekist vel upp við beitingu þess-
ara hagstjórnartækja.
Líklegt er að í kjölfarið myndi
fylgja meiri breytileiki í atvinnuleysi
samfara hagsveiflum, þótt langtíma
atvinnustig ætti ekki að verða fyrir
áhrifum.
Þá liggur einnig fyrir að sam-
hliða evruupptöku yrðu töluverðar
stofnanabreytingar að eiga sér stað
þar sem hærri nafnlaunahækkanir
hérlendis en erlendis myndu draga
verulegan dilk á eftir sér með verri
samkeppnisstöðu og síðan kreppu.
ESB er samband fullvalda ríkja og
Íslendingar myndu áfram þurfa að
bera ábyrgð á sinni efnahagsstjórn,
og það mun velta á þeim hvernig til
tekst að vinna úr nýju stofnanafyrir-
komulagi.
Fordæmalaus sérstaða í
sjávarútvegi
Aldrei fyrr hefur ríki sem hefur
sjávarútveg sem grundvallarhags-
muni sótt um aðild að ESB. Við aðild
yrðu Íslendingar stærsta fiskveiði-
þjóðin innan ESB. Það er því nokkr-
um takmörkunum háð að byggja á
fyrri aðildarsamningum til að spá
fyrir um hvað kæmi endanlega út úr
aðildarviðræðum Íslands og ESB á
sviði sjávarútvegs. Sérstaða Íslands
á sviði sjávarútvegs á sér engin for-
dæmi. Aftur á móti getur Ísland nýtt
sér nokkur fordæmi til að réttlæta
sjálfstætt fiskveiðistjórnunarsvæði.
Þegar ríki gerast aðilar að ESB
gangast þau m.a. undir hina sameig-
inlegu sjávarútvegsstefnu. Með aðild
framselur ríki með formlegum hætti
lagasetningarvald í hendur sam-
bandsins, þar á meðal á sviði sjávar-
útvegsmála. Sjávarútvegsstefna ESB
byggir á þremur meginstoðum; sam-
eiginlegri fiskveiðistjórnun, sameig-
inlegri stefnu á alþjóðavettvangi og
samræmingu opinberra fjárfram-
laga og markaðar.
Helstu samningsmarkmið Íslend-
inga á sviði sjávarútvegsmála lúta að
þremur atriðum.
• Í fyrsta lagi að kröfum um sjálf-
stætt íslenskt fiskveiðistjórnun-
arsvæði.
• Í öðru lagi að aðgerðum til að
viðhalda ströngum hömlum á
fjárfestingar erlendra aðila í ís-
lenskum sjávarútvegi.
• Í þriðja lagi að komast hjá sam-
eiginlegri stefnu og fyrirsvari
ESB á alþjóðavettvangi varðandi
fiskveiðar.
Varanlegar undanþágur og sér-
lausnir hafa verið veittar nýjum
aðildarríkjum. Hvort Ísland geti
fengið slíkar undanþágur skýrist
ekki nema aðildarviðræðum verði
framhaldið. Þó kvaðst Štefan Füle,
stækkunarstjóri ESB, þess fullviss
að hægt yrði að ná fram viðunandi
niðurstöðu í viðræðum um sjávar-
útvegsmál þannig að komið yrði til
móts við hagsmuni og sérstöðu Ís-
lands án þess að ganga gegn grunn-
gildum eða regluverki ESB.
Lögsagan einstök
Sú staðreynd að íslenska fiskveiði-
lögsagan liggur hvergi að lögsögu
núverandi ESB-ríkja, og að flestir
fiskistofnar innan hennar eru stað-
bundnir, færir samningamönnum
Íslands sterk rök fyrir því að lög-
saga landsins verði skilgreind sem
sérstakt fiskveiðistjórnunarsvæði,
segir enn fremur í sjávarútvegskafla
skýrslunnar.
Í viðræðum um sjálfstætt fiskveiði-
stjórnunarsvæði getur Ísland byggt
Sjávarútvegsmál ekki
eins torsótt og haldið
hefur verið fram
Ísland er eina ríkið sem gert hefur hlé á aðildarviðræðum við Evrópusambandið eftir að þær voru
hafnar. Ísland er jafnframt sér á báti í peningamálum því það er eina ríkið af þeim 78 í heim-
inum sem telja færri en tvær milljónir íbúa sem er með fljótandi gengi og sjálfstæða peninga-
málastefnu. Í skýrslu sem Alþjóðamálastofnun Háskóla Íslands vann um aðildarviðræður Íslands
og Evrópusambandsins kemur fram að samningsmarkmið Íslendinga í sjávarútvegsmálum ættu
ekki að vera eins torsótt og haldið hefur verið fram.
Júlí 2009
Ísland sótti um aðild að Evrópu-
sambandinu.
Júlí 2010
Ísland formlega viðurkennt sem
umsóknarríki af þáverandi 27
aðildarríkjum sambandsins.
Rýnivinna hófst – skipulegur
samanburður löggjafar Íslands
og ESB.
Júlí 2011
Rýnivinnu lokið og aðildarvið-
ræður hófust.
Janúar 2013
Viðræður settar í „hægagang
fram yfir kosningar“.
Júní 2013
Ísland tilkynnir ESB formlega um
viðræðuhlé.
á nokkrum fordæmum máli sínu til
stuðnings.
• Í fyrsta lagi er hægt að vísa til
sérstakra stjórnunarsvæða fyrir
fiskveiðar innan sjávarútvegs-
stefnu ESB.
• Í öðru lagi má vísa til ákvæðis í
ESB reglugerð um aflaheimildir
að því er varðar ákveðna fiski-
stofna og fyrirrennara hennar.
Með reglugerðinni framselur
ESB vald til aðildarríkjanna til
að ákvarða aflaheimildir að því
er varðar tiltekna fiskistofna sem
einungis eitt aðildarríki nýtir, að
uppfylltum ákveðnum skilyrð-
um.
• Í þriðja lagi getur Ísland vísað
til þess að aðildarsamningur við
fiskveiðiríkið Noreg hafi verið
felldur í þjóðaratkvæðagreiðslu,
m.a. vegna þess að niðurstaðan
var ekki nægjanlega hagfelld í
fiskveiðimálum.
Þyrftum ekki að úthluta afla til
erlendra aðila
Ef Ísland gengur í ESB ættu íslensk
stjórnvöld að geta komið að miklu
leyti í veg fyrir að þurfa að úthluta
afla til skipa í eigu erlendra aðila.
Þetta er hægt án þess að undanþág-
ur eða sérlausnir komi við sögu með
því að setja svipuð skilyrði og gert er
í löggjöf Breta og Dana til að koma í
veg fyrir svokallað kvótahopp, seg-
ir enn fremur. Eitt af skilyrðunum
sem sett eru í danskri löggjöf er að
erlendir ríkisborgarar þurfa að hafa
verið búsettir í Danmörku í a.m.k.
tvö ár til að fá leyfi til atvinnuveiða
í danskri lögsögu. Með þessu móti
væri hægt að uppfylla skilyrði meiri-
hluta utanríkismálanefndar um að
ekki verði veitt svigrúm fyrir erlend-
ar útgerðir að fjárfesta hér á landi
þannig að nýting auðlindarinnar og
afrakstur fari ekki úr landi.
Sjávarútvegsstefna ESB felur í sér
sameiginlega stefnu varðandi fisk-
veiðar á alþjóðavettvangi. Í því felst
að sambandið kemur fram fyrir hönd
aðildarríkjanna innan alþjóðastofn-
ana og í samningaviðræðum við ríki
er standa utan ESB. Krafa Íslands
um að komast hjá þessu fyrirsvari,
hlýtur ávallt að verða ásteytingar-
steinn í aðildarviðræðum, segir í
skýrslunni. Slíkt fyrirkomulag er
talið grafa undan sameiginlegu sjáv-
arútvegsstefnunni og gefa öðrum
mögulegum aðildarríkjum óásætt-
anlegt fordæmi sem þau geta stuðst
við í aðildarviðræðum við ESB, jafn-
vel á óskyldum sviðum – svo sem á
sviði mannréttindamála.
Embættismenn ESB hafa bent á
að sjávarútvegsstefnan sé ekki eins
stíf og hún er talin og klæðskera-
sniðnar lausnir séu algengar innan
sambandsins. Þannig muni ekk-
ert beinlínis standa í vegi fyrir því
að hægt sé að finna lausn sem taki
mið af óskum Íslendinga. Útilokað
er þó að spá fyrir um hvernig slíkar
lausnir verði útfærðar. Slíkar æfing-
ar byggjast á getgátum, segir höf-
undur þessa kafla skýrslunnar. Ef
ætlunin er að fá botn í það álitaefni
er nauðsynlegt að ljúka aðildarvið-
ræðum.
Landbúnaðar- og byggðamál
Löggjöf ESB á sviði landbúnaðar
skiptist í þrjá meginhluta; mark-
aðsmál, beinar greiðslur og dreif-
býlisþróun. Viðræður um landbún-
aðarmál
hefðu að miklu leyti snúist um
hversu rausnarlegan stuðning Ísland
gæti fengið úr sjóðum ESB; hversu
mikinn innlendan stuðning Ísland
fengi heimild til að veita íslenskum
18 fréttaskýring Helgin 11.-13. apríl 2014