Fréttatíminn - 21.02.2014, Blaðsíða 16

Margverðlaunað, þriggja binda, verk um mannlíf á
millistríðsárunum 1919 – 1939. Lifandi lýsing á landi
og þjóð, í máli og nær 2000 myndum, á einhverju
mesta umbrotaskeiði Íslandssögunnar.
Síðustu 160 settin boðin á 9.900.-
í stað 29.900.- á bókamarkaðinum í Laugardal.
Verkinu fylgja 40 sérprentaðar myndir úr bókunum
og nokkrar tveggja alda gamlar, litaðar þjóðlífsmyndir.
Örn og Örlygur - Sími: 898 6658
Netfang: ornogorlygur@gmail.com
Árni Björnsson þjóðháttafræðingur ritar
hnitmiðað yfirlit um menningar- og
atvinnusögu tímabilsins í meginhluta
fyrsta bindisins, eins konar ramma
utan um verkið og skipar því í
samhengi við sinn tíma.
M ér finnst ég skynja vís-bendingar um breytt gildismat sem mögulega á
eftir að sjást í því sem byggt verður
á komandi árum,“ segir Pétur Ár-
mannsson, arkitekt og meðlimur í
Torfusamtökunum. „Margir hafa
óbeit á ríkmannlegri naumhyggju
„2007“-áranna og þeirri ofgnótt
sem einkenndi þann lífsstíl sem slík
hús voru hönnuð fyrir. Ljóst er að
það voru bæði mjög góðir hlutir og
slæmir gerðir í arkitektúr á hrun-
tímabilinu en það er kannski enn
of nálægt okkur í tíma til að hægt
sé að meta að verðleikum það sem
vel var gert þá.“ Hann segir erfitt að
fullyrða hvað taki nú við, efnahagur
þorra fólks leyfi ekki lengur þann
lífsstíl sem tíðkaðist fyrir nokkrum
árum, unga kynslóðin þurfi að gera
sér að góðu mun minna og ódýrara
húsnæði. „Það þýðir samt alls ekki
að húsnæði verði nú illa hannað.
Góður arkitektúr felst ekki í íburði
og óhófi, vel hönnuð smáíbúð getur
verið markverðari byggingarlist
en rándýrt einbýlishús í yfirstærð,”
segir Pétur.
Sigrún Birgisdóttir, deildarfor-
seti hönnunar og arkitektúrdeildar
Listaháskólans, segir hraða hafa
einkennt þróunina fyrir hrun og
áherslur um gæði byggðar hafi verið
aðrar en í dag. „Á þessum tíma var
enn í gangi hugsun sem er afsprengi
hinnar módernísku hugsunar, en
hún fjallaði um að brjóta nýtt land og
byggja nýjar stakstæðar byggingar.
Innan þessarar hugsunar er mikil
áhersla á einkarétt og einkarými.
Fyrirtæki fengu landrými án þess
að þurfa að gefa eitthvað til baka
til samfélagsins og gífurlegt land
var brotið undir heimili borgar-
búa. Afsprengi þessarar stefnu eru
úthverfin í jaðri borgarinnar en sú
byggð kallar á gríðarlegt álag á sam-
göngukerfi hennar.“
Magnús Jensen er sjálfstætt starf-
andi arkitekt og áhugamaður um
bíllausan lífsstíl. Hann er sammála
Sigrúnu um það að hraðinn hafi
verið gífurlegur og telur byggingar
og skipulagsmál hafa goldið fyrir
það. „Borgartún er dæmi um götu
sem hefur byggst þrisvar. Fyrst var
Höfðaborgin þarna, svo iðnaðar-
hverfi og nú viðskiptahverfi. Þetta
er gott dæmi um að það má þróa
borg áfram og bæta hana. En það var
hins vegar ekki gert. Borgartúnið er
bein leið á sléttlendi frá austurenda
miðbæjarins inn í Laugardal. Þarna
hefði átt að vera mannlífsgata með
gott míkróklíma en alls ekki stök hús
með ókeypis bifreiðastæðum á milli.“
Magnús segist finna fyrir umræðu
núna sem átti sér ekki rými fyrir
hrun en telur enn frekari sjálfsskoð-
un nauðsynlega.
Breyttar áherslur
Almenn hugarfarsbreyting virðist
eiga sér stað í hönnun og bygg-
ingarlist og Ísland fer ekki varhluta
af því. Aukin áhersla er nú á þéttingu
byggðar en búist er við því að um
miðja þessa öld muni 80% jarðarbúa
búa í borg. Byggingariðnaðurinn er
einn sá mest mengandi í heiminum
og reynt er að bregðast við því með
vistvænni húsum og hverfum. Stjór-
nvöld eru farin að leggja sitt af mörk-
um sem sést í breyttum áherslum og
í nýju borgarskipulagi. Fólk virðist
almennt vera að vakna til vitundar
um umhverfi sitt.
Sigrún Birgisdóttir segir Listahá-
skólann búa nemendur undir
breyttar áherslur. „Búsetuskilyrði
mannkyns eru að breytast alveg
gríðarlega mikið svo borgarþróun er
því orðin umhverfismál. Við leggjum
líka ríka áherslu á það hér í náminu,
að líta ekki á byggingar sem stakar
einingar og að góður arkitektúr fjalli
um umhverfi sitt, bæði félagslegt og
landfræðilegt.“
Samkvæmt viðmælendum er
greinilegt að vindar blása í nýjar
Hugarfarsbreyting í hönnun og byggingarlist
Byggingariðnaðurinn er að taka við sér eftir langa niðursveiflu,
en hvað er verið að byggja og hvernig? Viðmælendur skynja
allir nýjan tíðaranda eftir hrun sem eigi eftir að formgerast á
næstu árum í þéttari byggð og arkitektúr sem hugsar út fyrir
rýmið.
áttir. Teikn um þessa nýju tíma eru
þverfagleg samstarfsverkefni. „Hæg
breytileg átt“ er eitt þeirra verkefna
sem spegla tíðarandann og spenn-
andi verður að fylgjast með þróun
þess. Verkefnið er leitt af Hönnunar-
sjóði Auroru og er samstarfsverkefni
milli Reykjavíkurborgar, Samtaka
iðnaðarins, Félagsbústaða, Íbúðal-
ánasjóðs og Hönnunarmiðstöðvar, en
Sigrún Birgisdóttir verður ráðgjafi
þess. Þar er kallað til þverfaglegs
teymis, mjög fjölbreytts hóps ungra
arkitekta og sérfræðinga, sem munu
vinna að tillögugerð fyrir nýjar
tegundir af húsnæði og endurskoða
hvernig heimili við munum búa
okkur í framtíðinni.
Vistvæn framtíð?
Aðalheiður Atladóttir er arkitekt hjá
a2f arkitektum. Hún finnur einnig
fyrir hugarfarsbreytingu. Breyttar
áherslur sé að finna hjá viðskipta-
vinum sem velji nú ódýrari og lág-
stemmdari efni en áður og almennt
sé sýnd meiri varkárni og nýtni.
„Mér finnst fólk líka líta til lengri
tíma núna, hugsa meira um viðhalds-
kostnað og hámarksnýtingu efn-
anna.“ Aðalheiður er einn hönnuða
Framhaldsskólans í Mosfellsbæ, en
hann flokkast undir vistvæna bygg-
ingarlist og er af mörgum talinn vera
tákn um nýja tíma í byggingarlist á
Íslandi. „Vistvæn hönnun gengur út
á það byggingin sjálf, bæði fram-
kvæmd hennar, og svo áframhald-
andi rekstur, sé gerð með það í huga
að skaða umhverfið sem minnst,“
segir Aðalheiður. Umhverfismeð-
vitundin nær til margra samverk-
andi þátta. Aðalheiður nefnir sem
dæmi efnivið sem þarfnist ekki
viðhalds og aðgerðir sem vekji upp
umhverfismeðvitund hjá notendum
byggingarinnar en þeir eru hvattir
til að nota almenningssamgöngur
eða hjól, vatnsbrunnar eru á hverri
hæð ásamt töflum sem upplýsa um
orkunotkun hússins. Tvær aðrar
nýbyggingar hafa verið byggðar með
þessar hugmyndir að leiðarljósi á Ís-
landi, Náttúrufræðistofnun Íslands í
Garðabæ og Snæfellsstofa, gestastof-
an í Vatnajökulsþjóðgarði, en nú er
fyrirhugað að fleiri byggingar fái um-
hverfisvottun, s.s. Stofnun Vigdísar
Finnbogadóttur, Hús íslenskra fræða
og nýi Landspítalinn.
Megum ekki gefa of hratt í
Auðvitað eru það gleðifréttir að
byggingariðnaðurinn sé farinn að
taka við sér en viðmælendur eru
sammála um það að stíga verði
varlega til jarðar og varast hrað-
ann sem einkenndi árin fyrir hrun.
Gífurleg aukning hefur orðið í
ferðaþjónustu og ýmsir eru ugg-
andi yfir þróun mála þegar kemur
að mannvirkjagerð innan hennar.
Of mikill hraði og skammtíma-
sjónarmið megi ekki ná yfirhönd-
inni aftur. „Það hefur margt gott
verið gert á þessu sviði á undan-
förnum árum, en margt má betur
fara. Við verðum að passa okkur á
því að þetta verði ekki að bólu og
við verðum að vanda okkur. Það
þýðir ekki að henda bara einhverju
upp í flýti,“ segir Aðalheiður.
Sigrún bendir á að fyrir höndum
sé að læra af reynslunni og vinna
að fleiri rannsóknum, skamm-
tímalausnir megi ekki verða að
langtímalausnum. „Ísland gæti
verið fyrirmyndarland hvað sjálf-
bærni og vistvæni varðar, hér eru
allir möguleikar til að byggja upp
ferðaþjónustu í sátt við samfélag
og náttúru, en til þess þurfum við
tíma til að þróa ný verkefni. Hér
mætti stuðla í auknum mæli að
gæði í hönnun og framkvæmd og
gefa smærri inngripum ráðrúm
og stuðning en ekki að stökkva á
stórtækar og umhverfisskaðlegar
lausnir. Til dæmis mætti stórauka
stuðning við minni ferðaþjóna til
uppbyggingar á ferðamannastöð-
um.“
Að lokum bendir Sigrún á Fram-
haldsskólann í Mosfellsbæ sem
dæmi um byggingu nýrra tíma og
eins aukna endurgerð gamall húsa,
en franski spítalinn á Stöðvarfirði
virðist henni mjög áhugavert verk-
efni og sömuleiðis endurgerðin á
Hótel Egilsen í Stykkishómi.
Halla Harðardóttir
halla@frettatiminn.is
Framhaldsskólinn í Mosfellsbæ var unninn af a2f arkitektum. Hann þykir vera tákn um nýja tíma í íslenskri byggingarlist.
Borgartúnið er dæmi um vanhugsað
skipulag, að mati Magnúsar Jenssonar
arkitekts.
Sæbrautin árið 2008. Uppbygg-
ingin í aðdraganda hrunsins ein-
kenndist af miklum hraða.
16 fréttaskýring Helgin 21.-23. febrúar 2014