Sveitarstjórnarmál - 01.04.2001, Blaðsíða 4

FORUSTUGREIN
Breyttar áherslur í störfum sveitarstjórna
Á síðustu árum hefur umræðan um hlutverk og
störf sveitarstjórna aukist verulega og ekki síst
beinst að því á hvem hátt þau takast á við margvís-
lega stjómunar- og þjónustuþætti sem þeim er ætlað
að sinna. Sveitarfélögin hafa á undanfömum ámm
verið að breyta áherslum hvað varðar viðskipti og
þjónustu við íbúa sína þar sem leitast er við að
skoða nákvæmlega gæði þeirrar þjónustu sem innt
er af hendi. Þessi þróun er afleiðing breyttra við-
horfa í opinberri þjónustu, kröfu um nýja og breytta
stjómarhætti opinberra aðila, nýrra laga og reglu-
gerða um vandaða stjórnsýslu, m.a. jafnræði og
upplýsingaskyldu, og aukinna krafna íbúanna um
betri þjónustu og meiri gæði.
Þessi breytta staða hefiir kallað á nýjar hugmynd-
ir og lausnir í rekstri sveitarfélaga og um leið al-
gjöra endurskoðun á gamalgrónum hugmyndum
um rekstur þeirra. Hefðbundnar framkvæmdir og
rekstur sveitarfélaga, sem flokka mætti undir gælu-
verkefni eða afurðir þrýstihópa án tillits til þarfa
eða mikilvægis í þágu samfélagslegra nota, hafa
ekki jafn auðveldan framgang hjá sveitarstjórnum
og áður. Það hefur lengi verið dæmigert fyrir um-
ræðuna um framtíð sveitarfélaganna að hún mótist
að verulegu leyti af hefðbundnum hugmyndum um
skipulag, verkefhi, uppbyggingu, stjómun og gæði.
Á hinn bóginn hefur umræðan að litlu leyti snúist
um sjálft grundvallaratriðið sem er stjómskipuleg
staða sveitarfélaganna, staða þeirra gagnvart ríkis-
valdi, íbúum og lýðræðislegum vinnubrögðum. í
því samhengi er nauðsynlegt að frelsi sveitarstjóma
til að hafa meiri möguleika á að laga sig eftir stað-
háttum á ýmsum sviðum verði aukið. Öflug mið-
stýring af hálfu ríkisvaldsins með tilheyrandi lögum
og reglugerðum gengur þvert á þetta sjónarmið.
Ríkisvaldið sýnir sveitarfélögum, aðstæðum
þeirra og þjónustu sífellt meiri áhuga. Það er í sjálfu
sér af hinu góða en böggull fylgir skammrifi. Til-
hneiging löggjafarvaldsins hefur lengi verið sú að
gera auknar kröfúr til sveitarfélaganna um tilteknar
framkvæmdir og þjónustu án þess að sveitarfélög-
unum sé tryggt fjármagn á móti. Að vísu hefur
dregið úr slikri áráttu á undanfömum ámm en þessi
tilhneiging er þó afar lífseig. Þeir embættismenn
ráðuneytanna sem vilja frekari miðstýringu ríkis-
valdsins ganga á lagið og notfæra sér þetta viðhorf í
samskiptum sínum við sveitarfélögin. Samtímis em
sveitarstjórnarmenn oft ekki nægilega árvökulir
gagnvart laga- og reglugerðaákafa löggjafar- og
ffamkvæmdavaldsins sem oft mótast af viðhorfum
embættismanna og hagsmunahópa.
Þrátt fyrir það hafa íslensk sveitarfélög, saman-
borið við önnur lönd, mikið sjálfstæði á mörgum
sviðum innan þess lagaramma sem þau búa við.
Sjálfstæði og sjálfsforræði sveitarfélaganna felst
ekki í fjölda þeirra verkefna sem þau sinna heldur
miklu fremur í sveigjanleika og frjálsu mati á stað-
bundnum aðstæðum sem laga- og reglugerðaramm-
inn leyfir hverju sinni. Þetta sjálfstæði má undir
engum kringumstæðum skerða. Slíkt myndi draga
úr skilvirkni stjórnsýslunnar, frumkvæði og skyn-
samlegri forgangsröðun verkefha.
Enginn vafi er á því að sveitarfélögin skipta
miklu máli fyrir lýðræðið í landinu og það mikil-
væga verkefni að festa það í sessi. Sveitarfélagið er
lýðræðislegur rammi fýrir þau málefni sem snerta
íbúa á tilteknu landsvæði. Á sama tíma er það
einnig hið lýðræðislega kjörna vald sem kemur
ffarn gagnvart ríkisvaldinu en er ekki ffamlenging
þess. Sveitarfélögin verða að staðsetja sig í íslensku
samfélagi með markvissari og skýrari hætti en þau
hafa gert til þessa. Þau verða að kynna þjóðinni bet-
ur hlutverk sitt og skyldur og bæta ímynd sína sem
annað stjórnsýslustig landsins. í þeim tilgangi að
treysta lýðræðislega stöðu sveitarfélaganna er þó
mikilvægast að efla tengslin við íbúana í þeim til-
gangi að auka skilning þeirra á hlutverki sveitarfé-
laga, störfum sveitarstjóma og réttindum og skyld-
um íbúanna.
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson
66