SunnudagsMogginn - 13.11.2011, Qupperneq 44

44 13. nóvember 2011
Alexandre Dumas - The Count of Monte Cristo
bbbbb
Greifinn af Monte Cristo er ein af þessum bókum
sem mönnum finnst eflaust að þeir hafi lesið
þegar þeir hafa í raun bara séð einhverja af bíó-
myndunum sem gerðar hafa verið eftir henni
(tólf myndir alls), hlustað á útvarpsleikrit, lesið
teiknimyndablaðið, eða þá innbyrt söguþráðinn í
gegnum tilvísanir í óteljandi bókmennta- og
kvikmyndaverkum. Sagan kom út hér á landi á
sínum tíma í íslenskri þýðingu Axels Thorsteins-
sonar, hét þá Greifinn frá Monte Christo í fyrstu
útgáfunni 1926 (Cristo með h-i fyrir einhverjar sakir), en síðan
Greifinn af Monte Christo í mörgum endurútgáfum.
Ég las þá útgáfu á sínum tíma og vissi ekki annað en ég væri að lesa
bókina alla, en komst svo að öðru þegar ég las þessa Penguin-útgáfu
af sögunni. Hún byggist á nýlegri þýðingu Robin Buss sem er meðal
annars merkileg fyrir það að fylgja frumtextanum, svo einkennilegt
sem það kann að virðast. Málið er nefnilega það að íslenska útgáfan
byggist á styttri enskri útgáfu af bókinni sem er með öllu svipminna
málfari en á upprunalegri bók, aukinheldur sem í henni er ýmislegt
ekki að finna sem mönnum þótti hneykslanlegt þegar bókin var
þýdd á ensku um miðja nítjándu öld. Þar er helst að nefna lýsingar á
sambandi Eugénie Danglars við vinkonu sína, en í franska textanum
er ekki dregin dul á það að þær eru elskendur, sem sannast meðal
annars í uppákomu á gistihúsi þegar hún flýr foreldra sína. Í þeirri
ensku útgáfu sem allsráðandi hefur verið í gegnum árin er þessa í
engu getið og ekki heldur í íslensku þýðingunni.
Hvernig má það vera, spyr kannski einhver, að eitt af helstu verkum
heimsbókmenntanna sé nánast aðeins til í skældri og klipptri út-
gáfu? Og víst er erfitt að svara því. Aðalskýringin er náttúrlega að
siðavandir bókaútgefendur á nítjándu öld vildu ekki að sagt yrði frá
viðlíka óeðli og samkynhneigð, í það minnsta ekki enskir útgef-
endur, það vafðist ekki fyrir frönskum, en það skýrir þó ekki hvers
vegna stíllinn var flattur út. Þannig er lýsingin á því þegar Dantes
ungi er fluttur með bát að If kastala, Château d’If, átakanleg í nýju
þýðingunni, og mun lengri, en í þeirri gömlu er hún bara dapurleg.
Víst er framvindan hraðari í styttu þýðingunni, en nautnin af að lesa
nýju þýðinguna er margfalt meiri og undirstrikar að það er ekki allt-
af hægt að treysta þýðendum, nú eða útgefendum. Í því ljósi er og
rétt að vara fólk við að lesa söguna af Edmond Dantes á öðru máli en
frummálinu eða í vandaðri þýðingu; aðrar enskar útgáfur en þessa
ætti að innkalla og eyðileggja (varist Modern Library og Oxford
World’s Classics útgáfurnar þó á kápum þeirra sé því haldið fram að
þær séu óstyttar).
Árni Matthíasson arnim@mbl.is
Erlendar bækur
Lesbókbækur
Kaþólska kirkjan hefur lengi sættgagnrýni fyrir meint og raunverulegtaðgerðaleysi gagnvart alræði nasistaog fasista og helförinni. Sumir hafa
gengið lengra og sagt að Píus páfi 12., sem var
við völd 1939-1958, hafi verið eins og hvert ann-
að leiguþý Hitlers og Mussolinis. Rifjuð eru líka
upp ýmis ummæli hans og annarra preláta, sem
staðfesta að fordómar gegn gyðingum voru út-
breiddir meðal kirkjunnar manna eins og ann-
arra.
En þegar rit Emmu Fattorini kom út í fyrra
vakti mesta athygli sú uppgötvun hennar að
Mussolini hefði árið 1938 rætt við fulltrúa páfa
möguleikann á að Páfagarður sýndi Hitler meiri
hörku, hann var þá nýbúinn að innlima Aust-
urríki. Rétt væri þó að bíða eftir hentugasta
tækifærinu til að „beita harkalegri aðgerðum,
t.d. bannfæringu“. Ekki er vitað um viðbrögð
páfa enda fjarri því að aflétt hafi verið leynd af
öllum skjölum sem Fattorini hefði viljað komast
í.
Mussolini gekk reyndar næsta ár til liðs við
Hitler! Höfundur bendir á að Píus 11. og menn
hans hafi, eins og fleiri íhaldsmenn, fallið fyrir
endurteknum fullyrðingum Mussolinis þegar
hann hrifsaði völdin um að hann væri dyggur
kaþólikki sem aldrei myndi grafa undan kirkju
og trú. Mesta ógnin í augum páfa hafi verið
kommúnismi Stalíns sem beinlínis vildi kristnina
feiga. Stalín hataði líka bæði fasista og nasista,
a.m.k. þegar honum hentaði það. Og óvinur
óvinar míns er vinur minn, ekki satt?
Þegar leið fram á fjórða áratuginn hafi augu
páfa opnast, segir Fattorini. En flestir sam-
verkamenn hans vildu reyna að sigla milli skers
og báru, eins og forsætisráðherrann varkári.
Aðrir voru beinlínis hlynntir einræðisherrunum
tveim.
Nokkru fyrir andlát sitt 1939 samdi páfi
ræðu þar sem hann fordæmdi með mjög hvössu
orðalagi kynþáttahatur og ofsóknir gegn gyð-
ingum. Hann virðist hafa ætlað að láta sverfa til
stáls – en eftirmaðurinn, Píus 12., brenndi ræð-
una og hún var því aldrei birt. Fattorini segir að
menn hafi andað léttar, talið að gamli páfinn
væri að leiða kirkjuna á óheillabraut pólitískra
afskipta.
Hvað hefði gerst ef nýi páfinn hefði gert það
sem okkur eftiráspekingum finnst núna sjálfsagt?
Við vitum hvað undanlátssemin gagnvart Hitler
hafði í för með sér og enginn vill núna vera í liði
Chamberlains, friðarsinnans sjónumhrygga. Sé
ferill Hitlers hafður í huga virðist einsýnt að
hann hefði a.m.k. einangrað Páfagarð, þvingað
Mussolini til að tryggja að þaðan bærust engin
hættuleg skilaboð til umheimsins. Kannski hefði
Hitler gengið lengra, sprengt Páfagarð, öðrum til
viðvörunar. En kirkjan hefði staðið keikari sem
stofnun í augum margra eftir stríð.
Nokkru fyrir andlát sitt samdi Píus 11. ræðu þar sem hann fordæmdi með mjög hvössu orðalagi kynþáttahatur
og ofsóknir gegn gyðingum, en eftirmaður hans, Píus 12., brenndi ræðuna og hún var þvi aldrei birt.
Tveir páfar á milli
skers og báru
Ítalski sagnfræðiprófessorinn Emma Fattorini tekur í bók
sinni, Hitler, Mussolini, and the Vatican, að mörgu leyti
upp hanskann fyrir Píus ellefta og stefnu hans gagnvart
einræðisherrum fjórða áratugarins. En hún ver síður
eftirmann hans og þar áður forsætisráðherra, Píus tólfta.
Kristján Jónsson kjon@mbl.is
23. okt. - 5. nóv.
1. Gamlinginn
sem skreið
út um
gluggann -
Jonas Jon-
asson / JPV
útgáfa
2. Stóra Disn-
ey köku- & brauðb. - Walt Disn-
ey / Edda
3. Einvígið - Arnaldur Indriðason
/ Vaka-Helgafell
4. Hollráð Hugos - Hugo Þórisson
/ Salka
5. Húshjálpin - Kathryn Stockett
/ JPV útgáfa
6. Hjarta mannsins - Jón Kalman
Stefánsson / Bjartur
7. Klaustrið í Táradal - Margit
Sandemo / Jentas
8. Órólegi maðurinn - Henning
Mankell / Mál og menning
9. Stóra Disney matreiðslubókin
- Ýmsir höfundar / Edda
10. Trúir þú á töfra? - Vigdís
Grímsdóttir / JPV útgáfa
Frá áramótum
1. Gamlinginn
sem skreið
út um
gluggann -
Jonas Jon-
asson / JPV
útgáfa
2. Ég man þig -
Yrsa Sigurðardóttir / Veröld
3. 10 árum yngri á 10 vikum - Þor-
björg Hafsteinsdóttir / Salka
4. Stóra Disney köku- & brauðb. -
Walt Disney / Edda
5. Einn dagur - David Nicholls /
Bjartur
6. Bollakökur Rikku - Friðrika
Hjördís Geirsdóttir / Vaka-
Helgafell
7. Djöflastjarnan - Jo Nesbø /
Undirheimar
8. Betri næring - betra líf - Kol-
brún Björnsdóttir / Veröld
9. Ljósa - Kristín Steinsdóttir /
Vaka-Helgafell
10. Frelsarinn - Jo Nesbø / Upp-
heimar
Bóksölulisti
Skannaðu
kóðann til að
lesa
Listinn er byggður á upplýsingum frá
Bókabúð Máls og menningar, Bóka-
búðinni Eskju, Bókabúðinni Hamra-
borg, Bókabúðinni Iðu, Bókabúðinni
við höfnina Stykkishólmi, Bóksölu-
stúdenta, Bónus, Hagkaupum,
Kaupási, N1, Office 1, Pennanum-
Eymundssyni og Samkaupum. Rann-
sóknasetur verslunarinnar annast
söfnun upplýsinga fyrir hönd Félags
íslenskra bókaútgefenda.