SunnudagsMogginn - 27.11.2011, Blaðsíða 42

42 27. nóvember 2011
Ég er einn hinna ljónheppnu semekkert gátu í leikfimi forðumdaga. Mér þóttu leikfimitímarnirleiðinlegir með afbrigðum en
sýndi þó þá hollustu að ég mætti alltaf í
stað þess að verða mér úti um vottorð frá
lækni um að ég væri óhæfur til fimleika-
iðkana. Það gerðu einkum þeir sem mest
þurftu á hreyfingu að halda.
Á þeim dögum var handbolti að grafa um
sig sem íþróttagrein og fór skólaleikfimin
ekki varhluta af því. Sakir áhugaleysis míns
og augljóss getuleysis í hlaupum fram og
aftur völlinn svo og boltameðferð var ég
ógjarna „valinn í lið“ sem útileikmaður og
endaði því sem markvörður sem ekki þótti
mikil upphefð að. Gallinn var bara sá að
einmitt um þetta leyti voru upprennandi
stjörnur handboltans á mínu reki í mótun
og mér eru enn í minni þau bylmingsskot
sem ég fékk í mig frá Gunnsteini Skúlasyni
og Hermanni Gunnarssyni (svonefndum
Hemma Gunn) og fleirum ef mér lánaðist
ekki að stökkva undan skotunum í tíma.
Líklega get ég nú þakkað þessum mínum
klunnaskap og áhugaleysi um alla iðkun
íþrótta það að ég notast enn við nátt-
úrulega burðarliði í mjöðmum og hnjám og
kemst leiðar minnar óhaltur án stáls og
annarra aukaefna.
Þrátt fyrir þetta er ég hreint ekki áhuga-
laus um íþróttir. Mér þykir til dæmis ákaf-
lega gaman að horfa á afrek frjáls-
íþróttafólks – sem íþróttafréttaritarar
fjölmiðanna á Íslandi hafa lítinn sem engan
áhuga á af einhverjum ástæðum sem ég
kann ekki að skýra. Allir vita að í fjöl-
miðlum ráða boltaleikir lögum og lofum,
ekki síst knattspyrna (sem Íslendingar geta
eiginlega ekkert í).
Ég verð samt að viðurkenna að væri ég
blaðamaður vildi ég einna helst rita um
íþróttir. Það kann að þykja þversögn mið-
að við það sem að framan greinir. En það er
skýring á þessu. Flestallar almennar fréttir
blaðanna eru þannig vaxnar að engu er lík-
ara en þær komi djúpt úr jörð undan þung-
um legsteinum („aðspurður sagði Sig-
urður …“). Allt líf og frumkvæði er víðs
fjarri og líklega bannvara í venjulegum
fréttum. Ég myndi vart halda mér vakandi
við slíka iðju.
Öðru máli gegnir um þá sem greina frá
íþróttaleikjum. Þeir mega láta gamminn
geisa, beita líkingamáli, myndhverfingum
og viðlíkingum, orðaleikjum og nánast öllu
því sem skáld nota í texta sína til að hreyfa
við lesendum. Þess vegna les ég oft íþrótta-
fréttir og læri heilmikið af.
Það er til dæmis lærdómsríkt að fylgjast
með myndmálinu sem ritararnir nota til að
gæða skrifin lífi, flytja spennuna á vellinum
til lesendanna. Mál sem tengist bifreiðum
er t.d. oft notað. Liðin komast í gírinn,
setja í fimmta gír, kraftgír eða láta sér
nægja að vera í hlutlausum. Stundum
komast liðin í gang eða drepa á sér. Eng-
lendingar keyrðu yfir íslensku strákana og
Snæfell notaði nýtt módel af valtara frá
vegagerðinni til að gera út um leikinn.
Mosfellingar hrukku í gang og skildu KR-
inga eftir í rykinu, en Breiðablik hikstaði
(ég held að það sé dregið af bíldruslu sem er
að gefa upp öndina).
Myndmál tengt sjávarútvegi kemur víða
við sögu. Hörður fiskaði víti, en Messi fisk-
aði mann útaf (sem er líklega afar illa
heppnuð mynd). Grindvíkingar (sem voru
öruggir um sigur) sigldu fleyi sínu rólega í
höfn. Leikmenn KR voru kjöldregnir.
Íþróttaritarar nýta sér vísanir í alls kyns
bókmenntir og kvikmyndir. Þessi hefur
t.d. fylgst með Tomma og Jenna: Vörn
heimamanna, 2-3 svæðisvörn, var eins og
oststykki úr Tomma og Jenna-þætti …
Tomma og Jenna-vörnin virkaði bara á
leikskólabörn. Marvin ýtti líka á ON-
takkann í fjórða leikhluta.
Augljóslega eru þessi tilþrif misgóð.
„Davíð steig upp,“ skrifaði einhver og var
áreiðanlega ekki að vísa í frelsarann heldur
greina frá því að handboltakappinn hafði
vaknað til einhvers lífs eftir slaka frammi-
stöðu. Það var ekki verulega vel til fundið
um daginn er sagt var í sjónvarpinu að
Heiðar Helguson hefði heldur betur verið á
skotskónum þegar hann skoraði með bak-
inu (menn klæða fætur sína skóm en ekki
bak).
Íþróttafréttaritarar hafa meiri frelsi til
tilþrifa í stíl en aðrir blaðamenn. Þeir verða
með einhverjum hætti að gera sögur sínar
eftirminnilegar og stundum tekst það vel.
Hætturnar lúra samt við hvert fótmál. Efn-
ið er einhæft, boltinn fer í mark eða ekki,
og sífellt er sú hætta fyrir hendi að menn
festi sig við klisjur sem fyrir löngu hafa
misst allan mátt og megin. Menn hafa t.d.
gyrt sig í brók svo lengi að lítil hætta er á að
þeir missi niður um sig. Aðrir hafa þurft að
lúta svo oft í gras að undir þeim er sviðin
jörð.
Þeir fiska
víti sem róa
’
Menn hafa t.d. gyrt
sig í brók svo lengi að
lítil hætta er á að þeir
missi niður um sig. Aðrir
hafa þurft að lúta svo oft í
gras að undir þeim er svið-
in jörð.
El
ín
Es
th
er
Málið
„...Og Kolbeinn Sigþórsson
mun ekki spila í leiknum
á morgun þar sem hann
er frá vegna meiðsla.
Kolbeinn er nýbúinn að
jafna sig af brotnum
knastási en er nú kominn
aftur á lyftuna með slitna
stýrisenda og stíflaða
eldsneytissíu.“
Tungutak
Þórður Helgason
thhelga@hi.is
Það eru læti í bókaútgáfunniþessa dagana, dálítið sérkenni-legt andrúmsloft,“ segir ljóð-skáldið Þorsteinn frá Hamri
þegar ég tek hús á honum til að ræða um
nýja ljóðabók hans, Allt kom það nær.
Það eru hins vegar engin læti hjá
Þorsteini en honum finnst stemningin
kringum bókaútgáfuna hafi breyst á
þeirri rúmlega hálfu öld sem er liðin síð-
an hann sendi frá sér fyrstu ljóðabókina, Í
svörtum kufli, árið 1958.
„Það er eins og umhverfi bókanna sé
vanþakklátara í dag,“ segir hann. „Ég hef
rifjað upp hvernig þetta var á mínum
yngri árum, og þarf ekki að fara langt
aftur til að minnast þess þegar á blöð-
unum voru gagnrýnendur sem skrifuðu
mikið um bækur og höfðu ást á bókum;
þeir voru umdeildir en eyddu mikilli
orku og alúð í þessi skrif og vöktu um-
ræður. Þá voru blöðin full af marktækri
umræðu um bækur. Þetta hefur breyst,
þarna fer nú einhver færibandavinna
fram og því miður sýnist manni stundum
að plastið hafi ekki verið tekið utan af
bókunum. Slíkt er fullkomin óvirðing við
bókina, og við vinnu höfundar. Við vinn-
una og tilfinningarnar að baki verkinu.“
Eftir þessa ádrepu sem beint er til
okkar blaðamanna, þörf orð sem vert er
að hafa í huga, brosir Þorsteinn og segir
að svo sannarlega séu skrifuð alveg lif-
andis býsn um þessar mundir og alltaf
stærri og stærri bækur.
„Það er heilmikið af góðum bókum á
markaðinum. Ég hef nú lesið þrjár af-
bragðs góðar í rykk: eftir Jón Kalman,
Vigdísi Grímsdóttur og Sigurð Pálsson.
Svo er ég að glugga í bréfin hans Laxness,
það er fengur að þeim.
Með flóðinu berst alltaf eitthvað sem
gleður og gerir þennan tíma svolítið
spennandi.
En bókaútgáfan og umstangið kring-
um hana hefur breyst. Ég man þegar ég
var krakki í sveitinni í gamla daga, upp
úr stríðinu, að þá voru bækur auglýstar
svolítið í útvarpinu og í blöðunum. Á
ákveðnu skeiði í skammdeginu tók mað-
ur eftir þessu og það tengdist því að ég
varð snemma læs og las allt sem að hönd-
um bar af bókum. Vissulega tók ég þá eft-
ir auglýsingunum og fallegum kápum, en
það heyrist hærra í þessu núna.“
Tek gjarnan upp gamlan þráð
Frá sjöunda áratugnum og fram á þann
níunda sendi Þorsteinn samhliða ljóða-
bókum frá sér nokkrar prósabækur; þrjár
skáldsögur og bækur með söguþáttum.
Miðill hans hefur síðan verið sá lágvær-
asti og hógværasti í heimi bókmennt-
anna; ljóðið.
„Ljóðið er mitt tungumál. Ég hef aldrei
verið mikil skrafskjóða,“ segir Þorsteinn
kíminn. Bætir svo við að sjálfsagt sé hann
búinn að yrkja allt of mikið.
„Annars hef ég ekki ort jafnmikið og
sumir vilja eigna mér, því þessi nýja bók
er mín nítjánda. Sumir hafa talið ritsöfn-
in með og sagt þær 24. Mér finnst nítján
nægja …“ segir hann.
Ég spyr hvort ljóðin komi jafnt og þétt
til hans, hvort hann sé síyrkjandi.
„Segja má að þetta sé stöðug viðvera en
hitt er annað að sjálf vinnan að ljóða-
gerðinni fer fram í lotum. Ég yrki yfirleitt
lítið fyrst eftir að ég hef látið frá mér bók,
er þá svolítið einmana og læt fara lítið
fyrir mér. En svo fer þetta að koma í
skorpum. Þá tek ég gjarnan upp gamlan
þráð, eitthvað sem ég hef ekki gengið frá
í fyrri bók eða hef geymt; það er alltaf
eitthvað um það að í bókunum sé innan
um eitthvað sem er töluvert eldra að
uppruna en þorri ljóðanna. Eitthvað sem
ég hef ekki unnið til þeirrar hlítar sem
mér er unnt fyrr en ég hef gengið frá
handritinu.“
Mér leikur hugur á að vita hvort nær-
vera þessara eldri ljóða eða hugmynda í
bókunum sé ástæðan fyrir því hvað
sterkt samtal virðist vera milli einstakra
verka Þorsteins. Fyrir því hvað bækurnar
mynda sterka heild.
„Ég geri ráð fyrir því,“ svarar hann.
„Þótt ég sjái þetta ekki vel sjálfur þá tala
Ljóðið er
mitt
tungumál
„Hún er ort á sannkölluðum umbrotatímum,“
segir Þorsteinn frá Hamri um nýja ljóðabók sína
sem hann hóf að vinna að sumarið 2008. Mað-
urinn er þar fyrir miðju í persónulegum ljóð-
heiminum, og skáldið hugleiðir líka rás tímans.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
Lesbók