Morgunblaðið - 08.12.2011, Blaðsíða 4

4 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. DESEMBER 2011
FRÉTTASKÝRING
Sigrún Rósa Björnsdóttir
sigrunrosa@mbl.is
Vísindasiðanefnd hefur dregið tíma-
bundið til baka leyfi til rannsóknar
á vegum Háskóla Íslands en til-
gangur hennar var að kanna hvort
fólk hefði orðið fyrir ofbeldi í nánum
samböndum eða ekki. Persónu-
vernd hefur borist ein formleg
kvörtun vegna mistaka við tölvu-
póstsendingu rannsakenda, en í
Morgunblaðinu í gær var greint frá
því að netföng 158 einstaklinga er
sótt höfðu þjónustu á bráðamóttöku
og geðsviði eða kvennadeild Land-
spítalans voru send öllum á póstlist-
anum og fólkinu var boðið að taka
þátt rannsókninni.
Eins og sést á myndinni hér til
hliðar var fólki lofað fyllsta trúnaði
við framkvæmdina og að ekki yrði
hægt að rekja svörin til viðkomandi.
Póstlistinn birtist hins vegar þess-
um einstaklingum og þar kemur
fram að viðkomandi fái póstinn þar
sem hann hafi notið þjónustu geð-
sviðs eða kvennadeildar Landspít-
ala eða mæðraverndar heilsugæslu
Kópavogs. Póstsendingin er vænt-
anlega viðkvæmust fyrir þá karl-
menn sem eru á listanum því ljóst
er að þeir hafa hvorki leitað til
mæðraverndar né til kvennadeildar
Landspítala heldur til geðsviðs, sem
er enn viðkvæmt mál fyrir marga.
Treysta ekki lengur á trúnað
Komið hefur fram á til dæmis
spjallsíðum bland.is að fólk sem
sótti sér þjónustu á geðdeild ætli
hreinlega að hætta í meðferð þar
sem það geti ekki lengur treyst á
trúnað. „Þetta er skelfileg niður-
staða ef sú er raunin. Ég er nátt-
úrlega algjörlega sannfærður um að
stofnanir munu nú grípa til allra
þeirra aðgerða sem hægt er til að
koma í veg fyrir að nokkuð svona
geti komið fyrir aftur,“ segir Har-
aldur Briem hjá Landlæknisemb-
ættinu. Það versta sem geti gerst sé
ef fólk treysti því ekki lengur að far-
ið sé vel með persónuupplýsingar en
mistökin geti haft áhrif á vísinda-
rannsóknir til framtíðar, beri fólk
ekki tiltrú til þeirra. Verkefni sem
þessi og leyfisveitingar þar um séu
á höndum Persónuverndar og Vís-
indasiðanefndar og þeirra að bregð-
ast við þegar mistök eigi sér stað.
Landlæknisembættið muni hins
vegar fylgjast grannt með mál-
inu.
„Ég tel að Landspítalinn
hafi verið þarna í góðri trú að
treysta Vísindasiðanefnd og
Háskóla Íslands til að fara af mikilli
nærgætni og virðingu með þessar
upplýsingar. Það sem gerist síðan er
að fyrir mistök er þetta sent á póst-
lista á einhverja aðra,“ segir Páll
Matthíasson, framkvæmdastjóri
geðsviðs Landspítalans. Aðspurður
segist hann vona að það gerist ekki
að fólk hætti að treysta þeim. „En
það er það sem maður er hræddur
um og vill berjast gegn,“ segir Páll.
Áhersla verði lögð á að bregðast
sem fyrst við og gefa fólki kost á að
ræða við fagfólk á deildinni. „Aðal-
atriðið er að fólk sem á við heilbrigð-
isvandamál að stríða geti leitað til
Landspítalans í trausti þess að þær
upplýsingar sem það veitir séu
öruggar. Þegar spurt er af hverju sé
verið að safna netföngum sjúklinga
segir Páll þetta hluta af þeim upp-
lýsingum sem þeir geti gefið ef þeir
vilja. Oft sé gefinn upp tölvupóstur
en fólk skipti til dæmis sjaldnar um
netfang en farsíma. Um það hvort
fólk viti þá að hægt sé að nota póst-
inn í slíkum tilgangi og hvort ekki
þurfi að kanna vilja fólks til að taka
þátt í vísindarannsókn segir Páll að
pósturinn hafi verið boð um þátt-
töku. Fólki sé þar sagt hvernig það
geti samþykkt eða hafnað og við
hvaða aðila það á að tala ef póst-
urinn komi því í uppnám.
Vill senda formlegt bréf
Sigurður Guðmundsson, forseti
heilbrigðisvísindasviðs Háskóla Ís-
lands, segist harma að þessi mistök
hafi verið gerð. Hlutaðeigendur
verði beðnir afsökunar og allt verði
gert til að þetta endurtaki sig ekki.
„Þó að vissulega sé það þannig að
rannsóknarmaður en ekki stofnunin
beri ábyrgð á rannsókn þá hafa
svona mál áhrif á bæði orðstír stofn-
ana og hvernig fólk lítur á gildi og
eðli og tilgang vísindanna,“ segir
Sigurður. Fundað hafi verið með
fólki frá Landspítala vegna tölvu-
póstmálsins í gær og von sé á form-
legri afsökunarbeiðni.
„Ég vil að við sendum hverjum og
einum formlegt undirritað bréf, ekki
tölvupóst þar sem beðist er afsök-
unar,“ segir Sigurður. „Aðferða-
fræðin sem var heimiluð bauð mögu-
lega upp á að þessi mistök gætu
gerst.“ Verkferlar í kringum svona
viðkvæmar rannsóknir verði endur-
skoðaðir en málið sé komið til Vís-
indasiðanefndar og Persónuvernd-
ar, sem bæði setji reglur og hafi
eftirlit með þeim. „Það blasir við að
svona upplýsingar verði aldrei send-
ar með tölvupósti. Heldur verður að
safna þeim á annan hátt,“ segir Sig-
urður.
Geri öryggisráðstafanir
Persónuvernd hefur eftirlit með
því að grundvallarsjónarmiðum og
reglum um stjórnarskrárvarinn rétt
til persónuverndar og friðhelgi
einkalífs sé fylgt. Þórður Sveinsson,
lögfræðingur hjá Persónuvernd,
kvaðst ekki geta tjáð sig um þetta
einstaka mál. Um þær reglur er
gilda um dreifingu netfangalista frá
sjúkrastofnun til þriðja aðila, segir
Þórður að þegar um sé að ræða lista
með viðkvæmum upplýsingum geti
komið til þess að það þurfi leyfi frá
Persónuvernd ef það eigi að afhenda
þá, út fyrir þann stað þar sem þeir
voru færðir. Þegar verið sé að vinna
rannsókn með lista yfir einstaklinga
sem telja má viðkvæman, eigi hann
ekki að koma fyrir augu óviðkom-
andi og gera eigi öryggisráðstafanir
til að koma í veg fyrir að slíkt gerist.
Einnig séu reglur um hvernig eigi
að afla upplýsts samþykkis fyrir
vinnslu persónuupplýsinga á heil-
brigðissviði og reglur um hvernig
megi nálgast þátttakendur. Að sögn
Þórðar sé þar fjallað um það þegar
menn hafi samband skriflega en
ekki virðist beinlínis komið inn á
hvernig bera eigi sig að þegar haft
sé samband með tölvupósti
Stjórn Geðhjálpar er að fara yfir
málið og er yfirlýsingar að vænta.
Geta þurft að vinna aftur trúnað
 Leyfi rannsakenda afturkallað vegna mistaka við útsendingu tölvupósts þar sem allur póstlistinn
birtist viðtakendum  Aðferðafræðin bauð mögulega upp á mistök  Allir verði beðnir afsökunar
Póstur Svona lítur pósturinn út. Netfangalistinn hefur verið máður út svo
hann verði ólesanlegur. Neðst eru klásúlur um trúnað.
„Viðbrögð okkar eru mjög eindregin og mjög hörð. Það er sjaldan að við
afturköllum leyfi sem við höfum gefið frá okkur,“ segir Björn Rúnar Lúð-
víksson, prófessor og formaður Vísindasiðanefndar, en í málum sem þess-
um, þegar spurning vaknar um að rannsakendur hafi hugsanlega gerst
brotlegir við forsendur leyfisins sem veitt var til rannsóknarinnar, sé leyfið
afturkallað ef brotið sé þess eðlis. Það hafi verið gert í þessu tilfelli.
Búið sé að senda ábyrgðarmanni rannsóknarinnar og ábyrgð-
armönnum sjúkragagnanna sem notast átti við afrit af bréfinu þar
sem leyfið sé afturkallað tímabundið.
Rannsakanda hafi þar verið gefinn kostur á að útskýra málið
fyrir nefndinni.
Hvað rannsóknir í framtíðinni varðar segir Björn aðspurður
að þetta sé verðug áminning fyrir bæði rannsakendur og
almenning um notkun á tölvupóstföngum og tölvupósti
almennt. Björn segir því ljóst að verklag varðandi
notkun tölvupósta í rannsóknarskyni verði endur-
skoðað.
Leyfi sjaldan afturkölluð
TÖLVUPÓSTMISTÖK
Björn Rúnar
Lúðvíksson
Fallegar
gjafaumbúðir
Hentar öllum
Gildir hvar sem er
Ármúla 13a | Borgartúni 26 | 540 3200 | www.mp.is
Gjafakortið sem
gildir alls staðar
Þú velur upphæðina en viðtakandinn velur gjöfina.
Fyrir þá einstaklinga, sem urðu
fyrir því að netföng þeirra birt-
ust í fjöldaútsendingu tölvu-
pósts vegna rannsóknar á máli,
skiptir máli um dreifingu net-
fanganna að þeirra var aflað
innan Landspítalans, þar á
meðal á geðsviði. Fyrir marga
er mjög viðkvæmt að þurfa að
leita sér hjálpar vegna and-
legrar vanlíðunar eða geð-
sjúkdóma.
Hugtakið skilgreint
Lögfræðileg skilgreining hug-
taksins „viðkvæmar upplýs-
ingar“ er skilgreint í 8. tölul. 2.
gr. laga nr. 77/2000 um per-
sónuvernd og meðferð per-
sónuupplýsinga. Þar er það
meðal annars skilgreint sem
upplýsingar um heilsuhagi, þar
á meðal um erfðaeiginleika,
lyfja-, áfengis- og vímuefn-
anotkun. Í greinargerð með
frumvarpi til laganna var tekið
fram að skýring ákvæðisins
skipti máli þegar kæmi að af-
mörkun á því hvenær vinnsla
persónuupplýsinga er leyf-
isskyld skv. 33. gr.
Tillit til eðlis upplýsinga
Þá segir einnig: „Ljóst er að oft
geta aðrar upplýsingar en þær
sem hér eru taldar upp verið
viðkvæmar fyrir hlutaðeigandi.
Í framkvæmd verður að taka til-
lit til slíks, jafnvel þótt ekki sé
um að ræða upplýsingar sem
teljast viðkvæmar samkvæmt
upptalningu þessa ákvæðis.“
Strangari sjónarmið
Hugtakið „viðkvæmar upplýs-
ingar“ er síðan útfært nánar í
reglum sem Persónuvernd set-
ur en þar er gert ráð fyrir að
strangari sjónarmið gildi um
upplýsingar sem eru ekki taldar
beint upp í skilgreiningu lag-
anna á viðkvæmum persónu-
upplýsingum en eru samt þess
eðlis að fólki finnst þær við-
kvæmar. T.d. upplýsingar um
félagsleg vandamál, hjónaskiln-
aði, ættleiðingar o.s.frv. Þá
gilda þær reglur að það þurfi
leyfi til vinnslu þeirra o.s.frv.
„Viðkvæmar
upplýsingar“
HUGTAKIÐ
Frá fræðilegu sjónarmiði er skaða-
bótaábyrgð barna vegna eineltis raun-
hæf og líkur eru á að ef barn eða for-
eldrar yrðu dæmd skaðabótaskyldir
þá myndi það falla undir ábyrgð hinn-
ar hefðbundnu fjölskyldutryggingar.
Þetta er meðal þess sem kemur fram í
niðurstöðum þverfaglegrar rannsókn-
ar á einelti meðal barna en þær voru
kynntar á málþingi í Öskju í gær.
„Menn virðast vera hikandi við að
láta reyna á þetta en eins og ég bendi
á þá eru til dæmi þess að farið sé með
skaðabótaábyrgð barna alveg niður í
sjö til átta ára aldur annars staðar á
Norðurlöndum,“ segir Daníel Reynis-
son lögfræðingur um niðurstöður sín-
ar.
Rannsóknin byggist á meistara-
verkefnum þeirra Daníels í lögfræði,
Hjördísar Árnadóttur í félagsráðgjöf
og Sjafnar Kristjánsdóttur í uppeldis-
og menntunarfræðum en þau komust
einnig að þeirri niðurstöðu að kenn-
arar gegni lykilhlutverki í allri vinnu
gegn einelti.
Rannsóknir sýni að nýútskrifaðir
grunnskólakennarar telji sig ekki fá
nægilega menntun og þjálfun í einelt-
ismálum í kennaranáminu og svo virð-
ist sem þá skorti færni til að koma
auga á einelti og eigi erfitt með að
taka á eineltismálum þegar þau koma
upp.
Í skýrslu þremenninganna eru
gerðar tillögur að úrbótum í eineltis-
málum. Þar er m.a. bent á að einelti
meðal barna hafi hvergi verið skil-
greint í íslenskum lögum og lagt til að
Barnasáttmáli Sameinuðu þjóðanna
verði lögfestur. Einnig sé nauðsynlegt
að setja skýrari reglur um forvarnir
og viðbrögð við einelti sem eigi sér
stað í íþrótta- og tómstundastarfi og
að auki er lagt til að hnykkt verði á
ábyrgð foreldra.
holmfridur@mbl.is
Börn skaðabótaskyld
 Einelti meðal barna hvergi skilgreint í íslenskum lögum
 Leggja þarf meiri áherslu á eineltismál í kennaranámi
Morgunblaðið/Kristinn
Einelti Einelti meðal barna er
hvergi skilgreint í íslenskum lögum.