Morgunblaðið - 30.01.2012, Side 12

12 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 30. JANÚAR 2012
Fylgstu með í MBL sjónvarpi
alla mánudaga
Marta María ræðir við
einstaklinga sem glímt hafa við
offitu og haft betur í baráttunni.
BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Vísbendingar eru um breytingar á
lífríki Þingvallavatns á síðustu 5-10
árum. Aukið magn niturs (köfn-
unarefnis) hefur verið mælt og
einnig aukin þörungaframleiðsla,
sem minnkar sjóndýpi í vatninu og
það missir tærleika sinn og bláa lit.
Nokkrar ástæður geta verið fyrir
þessum breytingum, en þær helstu
eru taldar mengun frá aukinni um-
ferð í þjóðgarð-
inum og fjölgun
sumarhúsa við
vatnið, auk
hnattrænnar
hlýnunar.
Hilmar J.
Malmquist, líf-
fræðingur og for-
stöðumaður
Náttúru-
fræðistofu Kópa-
vogs, fjallaði um
þessa þróun á fundi á vegum Land-
verndar nýlega og taldi brýnt að
menn væru á varðbergi því vistkerfi
Þingvallavatns væri einstakt. Nátt-
úrufræðistofan hefur ásamt fleirum
séð um vöktun vatnsins frá 2007 og
segir Hilmar að t.d. Þingvallanefnd
sé mjög umhugað um að fylgjast vel
með þróuninni og framundan sé að
skoða til hvaða ráða megi grípa til
að sporna gegn breytingum á við-
kvæmu vistkerfinu.
Tært, blátt og kalt
„Á síðustu 5-10 árum höfum við
merkt breytingar, sem lýsa sér á
mismunandi hátt,“ segir Hilmar. „Í
fyrsta lagi mælist aukin þör-
ungaframleiðsla, sérstaklega á
haustin, frá því sem var fyrir 20-30
árum. Með auknum vexti þörunga
minnkar sjóndýpi eða rýni í vatn-
inu, sem getur haft áhrif á hrygn-
ingu og fæðuskilyrði bleikju. Mæl-
ingar á næringarefnum í vatninu
styðja þetta og mælingar í Silfru og
Vellankötlu benda til að styrkur nit-
urs sé hærri nú en um miðjan átt-
unda áratuginn.
Þingvallavatn er tært, blátt og
frekar kalt vatn og um 90% af inn-
rennslinu er 3-4 gráða kalt lind-
arvatn. Kuldinn einkennir vistkerfið
og því er þörungavöxtur ekki mikill
en einnig vegna þess að styrkur
næringarefna er lítill frá náttúrunn-
ar hendi. Nitur er takmarkandi
næringarefni og ef það eykst eins
og vísbendingar eru um þá getur
ýmislegt farið að stað og vatnið um-
breyst ef þessi þróun gengur mjög
langt.“
Vakta breytingar í vistkerfinu
Ljósmynd/Hilmar J. Malmquist
Á vaktinni Vel er fylgst með breytingum á lífinu í Þingvallavatni og kemur Náttúrufræðistofa Kópavogs meðal ann-
arra að því verkefni, á myndinni eru þeir Finnur Ingimarsson og Stefán Már Stefánsson við sýnatöku úr vatninu.
 Vísbendingar um aukna þörungaframleiðslu og hærri styrk niturs í Þingvallavatni  Gæti haft áhrif
á bleikjuna í vatninu  Umferð, fjölgun sumarhúsa og hlýnun andrúmslofts talin helstu orsakavaldar
Afbrigði bleikjunnar
5 cm
Dvergbleikja
5 cmKuðungableikja
5 cmMurta
5 cm
Sílableikja
Hilmar segir að enn sjáist ekki
áhrif aukins efnastyrks á bleikjuaf-
brigðin fjögur í vatninu, en slíkt
gæti gerst. Vatnið sé viðkvæmur
viðtaki mengunar og vaxi fram-
leiðsla þörunga mikið og sjóndýpi
minnki að sama skapi hefði það
áhrif á botninn á strandgrunninu en
það svæði sé mikilvægt fyrir allar
bleikjugerðirnar. Kuðungableikjan
sé t.d. algerlega háð hrygningu í 3-4
gráða lindarvatni og þar megi ekki
vera mikill þörungavöxtur.
Erfitt sé að segja hver staðan
verði eftir 20-30 ár verði ekkert að
gert. Mögulega missi kerfið jafn-
vægi sitt við smávægilega breyt-
ingu af einhverju tagi, en hugs-
anlega standi það óbreytt eftir slíkt.
Með vaxandi næringarefnastyrk og
hlýnun í efstu lögum vatnsins gætu
nýjar þörungategundir bæst við og
þá myndi rýnið minnka og sólar-
ljósið næði ekki á botn vatnsins.
Vatnið yrði ekki lengur blátt og
tært heldur grænt á lit eins og
þekkt er víða erlendis. Hilmar nefn-
ir einnig ástandið í Reykjavík-
urtjörn sem dæmi um áhrif vegna
þéttbýlis.
„Það sem stendur mönnum næst
snýr að umferð og bústaðabyggð,“
segir Hilmar. „Áform eru uppi um
þéttingu byggðar meðal annars að
vestanverðu og þá verður að skipu-
leggja frá upphafi til hvaða ráða
verður gripið varðandi fráveitu.
Bílaumferð í þjóðgarðinum og í
gegnum hann hefur aukist og
kvartanir eru þegar farnar að ber-
ast vegna mikillar umferðar um
Gjábakkaveg. Hins vegar hefur
dregið úr landbúnaði þannig að
hans þáttur fer minnkandi.
Merkilegt vistkerfi
Svo bætast við erfiðari mál eins
og hlýnun loftslags, sem á mjög lík-
lega sinn þátt í því að efnastyrkur í
vatninu er að aukast með auknu
rofi og veðrun á landi. Það er þekkt
úr rannsóknum hér heima og er-
lendis að með hlýnandi loftslagi
eykst efnaveðrun og það skilar sér
út í vatnið.
Þessi sigdæld er viðkvæmt svæði
með gljúpan og lekan berggrunn og
það þarf að grípa til annarra ráða
heldur en á gömlum jarðmyndunum
þar sem berg er þéttara og annars
eðlis. Blár litur vatnsins er ein-
stakur, sömuleiðis jarðfræðin og
vistkerfið í Þingvallavatni er mjög
merkilegt frá náttúrunnar hendi.
Ég nefni þróun bleikjuafbrigða og
hellamarflær sem hvergi eru til
annars staðar á hnettinum. Ef ekki
er spornað við þessari þróun gæti
eðli og gerð Þingvallavatns breyst,“
segir Hilmar.
Hilmar
Malmquist
Á fundi Landverndar ræddi Sigrún
Helgadóttir náttúrufræðingur til-
lögur sem hún setti fram í fyrra í
hugmyndaleit Þjóðgarðsins á
Þingvöllum um framtíð þjóðgarðs-
ins. Sigrún benti m.a. á nauðsyn
þess að grípa til aðgerða gegn
landeyðingu á svæðum sem eru
utan fjárgirðingarinnar og endur-
skoða veiðar á rándýrum innan
þjóðgarðs, sem ekki er einu sinni
griðastaður refa, eins og segir á
heimasíðu Landverndar.
Hún reifaði áhyggjur sínar af
sjálfsáningu innfluttra barrtrjáa
innan þjóðgarðsins sem gætu með
tíð og tíma haft mikil áhrif á vist-
kerfi, ásýnd og landslag á svæðinu
og ræddi möguleika á að grisja
barrskóginn sem þegar er fyrir
hendi. Sigrún lagði til að átak yrði
gert í að endurheimta fornar götur
og stíga í þjóðgarðinum sem
myndi auka aðgengi og möguleika
göngufólks til útivistar. Þá kallaði
hún eftir aðgerðum vegna stórauk-
innar umferðar um þjóðgarðinn.
Að lokum ræddi Sigrún um fyr-
irkomulag á yfirstjórn þjóðgarðs-
ins sem er í höndum Þingvalla-
nefndar, sem í sitja sjö þingmenn,
og gagnrýndi að ekki væri fagfólk
á sviði náttúruverndar við stjórn-
völinn.
Vill fagfólk í yfirstjórn
MARGVÍSLEGAR AÐGERÐIR NAUÐSYNLEGAR
Kjartan Kjartansson
kjartan@mbl.is
Bjartálar í Elliðaánum geta orðið
allt að fjörutíu ára gamlir sam-
kvæmt rannsóknum sem starfsmenn
Veiðimálastofnunar gerðu á árunum
1999-2005. Nokkuð af álaseiðum
virðist ganga upp í Elliðaárnar og
talið að mest af þeim gangi upp í El-
liðavatn þar sem þeir dvelja til kyn-
þroska. Í rannsókninni kom í ljós að
þegar állinn var 53-103 cm langur
var hann á aldursbilinu 13-40 ára
gamall.
Þórólfur Antonsson fiskifræð-
ingur, sem er höfundur skýrslu
Veiðimálastofnunar um göngu álsins
í Elliðaám og Elliðavatni, segir að
starfsmenn stofnunarinnar hafi ekki
orðið varir við að álnum sé að fjölga
en magnmælingar á honum séu erf-
iðar.
Meðalvöxtur álsins reyndist að-
eins vera tveir til þrír sentímetrar á
ári og segir Þórólfur að vaxtarhraði
álsins sé það lítill að hann þoli ekki
miklar veiðar.
„Það sýndi sig á árunum upp úr
1960 þegar verið var að veiða hann í
lónum og árósum á Suðaustur- og
Austurlandi að viðkoman er hæg.
Endurnýjunin var það hæg að þegar
búið var að veiða þarna í nokkur ár
þá smáminnkaði aflinn. Endurnýj-
unin hafði ekki við veiðunum,“ segir
Þórólfur.
Hann segir töluvert mikið af ál í
sjávarlónum og láglendisvötnum,
allt frá Snæfellsnesi austur að
Kirkjubæjarklaustri. Þá sé töluvert
af honum í Grafarvogi í söltu vatni.
Ekki er mikið veitt af ál á Íslandi að
sögn Þórólfs og er hann helst veidd-
ur til rannsókna.
Állinn eldist í Elliðaánum
 Bjartálar virðast vaxa hægt í Elliðaánum og Elliðavatni
 Þolir ekki miklar veiðar vegna lítils vaxtarhraða hans
Morgunblaðið/Ómar
Göngur Áll gengur upp Elliðaár.