SunnudagsMogginn - 08.04.2012, Qupperneq 47

8. apríl 2012 47
Á lífsferli sínum hafði HrefnaSamúelsdóttir víða áhrif, bet-ur kunn sem Hrefna Tynes, enhún lést árið 1994. Þegar
Hrefnu er minnst hefur oft verið horft til
þess sem hún fékkst við á efri árum, en
með þessum skrifum er sjónum beint að
þeim krafti sem Hrefna bjó yfir allt frá
fyrstu tíð og mikilvægum verkefnum
innan skátastarfs sem hún kom fyrst að
kornung og síðar í auknum mæli.
Hrefna var hæfileikarík og í störfum
hennar kom víða fram útsjónarsemi,
hugrekki, eljusemi og frumkvæði. Má
vera að það hafi verið meðfætt, en líklega
gætti einnig áhrifa frá uppvexti á Vest-
fjörðum og fyrsta starfsvettvangi hennar
á Siglufirði. Þangað kom Hrefna árið 1928
en Siglufjörður fékk fyrst kaupstað-
arréttindi 1918. Siglufjörður var að breyt-
ast hratt frá því að hafa verið lítið þorp,
sem menn náðu til að vetrarlagi á göngu-
skíðum eða árabátum, yfir í að verða
staður sem laðaði að fólk til vinnu við
síldveiðar og verkun síldar. Síldaræv-
intýrið á kreppuárunum var í aðsigi.
Bjartsýni ríkti og áhugi á uppbyggingu.
Þegar Hrefna óx úr grasi var tími hug-
sjóna eftir hamfarir heimsstyrjaldar.
Skátahreyfingin var þá þegar í örum vexti
víða um lönd. Stúlkur hófu skátastarf
nokkru síðar en drengir. Fyrsta félag
þeirra hérlendis, Kvenskátafélag Reykja-
víkur (KSFR), var stofnað 1922. Samfélög
stúlkna og drengja voru ekki til. Hrefna
gekk sem unglingur í skóla á Ísafirði og
lauk prófi 1928. Það sama ár voru stofnuð
tvö skátafélög á Ísafirði, Einherjar og Val-
kyrjan. Hrefna varð ekki skáti á Ísafirði
en skrifaði niður bæði skátaheit og skáta-
lög. Þar var frækorni sáð sem átti eftir að
bera ríkulegan ávöxt. Sama ár fór Hrefna
til starfa á Siglufirði.
Snemma til forystu kölluð
Sumir myndu segja að í Hrefnu Samúels-
dóttur hafi búið forystugen og það skynj-
uðu telpurnar á Siglufirði sem báðu hana
að stofna með þeim skátafélag. En af varð
í sumarbyrjun 1929. Þær nutu nokkurs
stuðnings frá Ísafirði og leituðu á svip-
aðar slóðir með nafn. Valkyrjur á Siglu-
firði voru alls fimmtán og Hrefna þá ný-
orðin 17 ára.
Siglfirskt skátastarf var mjög blómlegt
á fjórða áratugnum. Hrefna og eig-
inmaður hennar Sverre Tynes unnu þar
bæði vel. Árið 1936 var hafin útgáfa
skátablaðs fyrir almenning sem hét 20.
maí (dagur Siglfirðinga). Þar kemur í ljós
sterk samfélagsvitund forystufólks í
skátastarfinu en m.a. héldu skátar al-
mennar skemmtanir til að safna fé fyrir
björgunarbát Norðlendinga. Skrif Hrefnu
í blaðið bera vitni umhugsun um mann-
gildi og að stofnun skátafélags var greini-
lega vel ígrunduð.
Vorið 1939 fluttist fjölskylda Hrefnu til
Noregs og bjó þar um árabil. Þau voru
kvödd með söknuði og skátarnir ortu til
Hrefnu:
Hrefna! Þér við þakkir færum,
þitt mun ekki gleymast starf.
Drjúgt til heilla er drós og sveini
dæmi þitt að taka í arf.
Meðan eldar varða vaka,
vorsól björt í heiði skín,
og til fjalla óma söngvar,
ætíð skulum minnast þín.
Hrefna sinnti ötullega skátastarfi í Nor-
egi og tókst að fela það fyrir innrás-
arhernum. Sumarið 1946 hélt fjölskyldan
aftur heim til Íslands. Margt var þá breytt
en hér er aðeins fjallað um það sem varðar
skátastarfið.
Íslenskir kvenskátar höfðu sameinast
drengjaskátum árið 1944 í Bandalagi ís-
lenskra skáta. Frumkvæði áttu skátafélög
utan Reykjavíkur, ekki síst Heiðarbúar í
Keflavík. En stjórn stærsta og elsta félags-
ins, KSFR, skipuðu kornungar konur sem
voru ákveðnar í að ganga til samstarfs. Ein
þeirra, kær vinkona höfundar, Áslaug
Friðriksdóttir (1921-2004) sagði eitt sinn
brosandi að þær hefðu gert þetta til þess
ná fótfestu við Úlfljótsvatn eins og dreng-
jaskátar höfðu þá gert og hafið uppbygg-
ingu.
Hefur þú komið austur að Úlfljótsvatni …
Það var svo einmitt Úlfljótsvatn sem lað-
aði Hrefnu fljótt til sín. Undir hennar
stjórn skapaðist kjölfesta um tíu ára tíma-
bil í starfi Kvenskátaskólans uppi í hlíð-
inni. Þar voru telpur víða að af landinu í
sumarbúðum, en jafnframt rak Hrefna
þar verðuga foringjaþjálfun, því að ýmsir
þátttakenda uxu með árunum upp í að
verða „matvinnungar“ og síðan til að
gegna ábyrgð í starfi sumarbúðanna.
Hrefna var meðvituð um leiðir til að
hjálpa ungum skátum að verða góðir for-
ingjar. Hún átti síðar, árið 1958, frum-
kvæði að fyrsta fjölmenna námskeiðinu
fyrir skátaforingja víðs vegar að af land-
inu. Það var haldið að Úlfljótsvatni og
reyndist góður grundvöllur fyrir Gilwell-
námskeiðin sem hófust haustið 1959.
En miklu víðar kom Hrefna að málum.
Hún varð félagsforingi KSFR og kom að
mörgum störfum innan þess og í samstarfi
þess við Skátafélag Reykjavíkur (SFR).
Hún hóf starf fyrir ljósálfa sem hún þekkti
vel frá fyrri árum. Höfundur man
ánægjulega og fjölmenna ljósálfafundi hjá
Hrefnu allt frá haustinu 1948. Þá hafði
herbröggunum við Snorrabraut verið
breytt í afar hlýlegt skátaheimili. Þegar
KSFR og SFR hófu upp úr 1950 samstarf
um árlega skátaskemmtun, var Hrefna
sjálfsögð í forystuflokknum, samdi fjölda
texta og liðsinnti á margan annan hátt.
Mikilvæg störf á alþjóðavettvangi
Hrefna Tynes varð fyrsta konan til að
gegna forystustarfi í sameinuðu bandalagi
drengjaskáta og kvenskáta. Árið 1948 var
hún var kjörin varaskátahöfðingi. Hún
gekk þegar í stað að því mikilvæga verki
að tryggja fulla aðild íslenskra kvenskáta
að World Association of Girl Guides and
Girl Scouts (WAGGGS). Fyrir heimsstyrj-
öldina hafði þessi aðild verið hluti af
dönsku þátttökunni, en við stofnun lýð-
veldisins 1944 og sameiningu allra ís-
lenskra skáta í Bandalagi íslenskra skáta,
það sama ár, glataðist sú aðild.
Það var ekki auðsótt mál að fá fulla að-
ild en loks kom að því að slíkt nálgaðist og
WAGGGS sendi fulltrúa sinn til Íslands til
að aðgæta hvort stúlkur byggju að fullu
jafnræði við drengina í Bandalagi ís-
lenskra skáta. Fulltrúi WAGGGS kom frá
Belgíu. Höfundur man vel heimsókn
„þeirrar belgísku“ því að við unnum
nokkrar okkar skátaheit hjá henni í hlý-
legri setustofu við Snorrabraut, hinn 22.
febrúar 1953.
Hrefna gerði sér ljóst að best væri að
sýna skátastarfið eins og það var, enda
vissi hún að það var verðugt. Hún fylgdi
þessari skoðun skemmtilega eftir þegar
hún samdi fyrir árlegu skátaskemmt-
unina þetta vor léttan brag um þá um for-
kólfa í skátastarfinu. Viðlagið var:
Ó skátamær láttu ljós þitt skína
og lyftu í söng þinni vængstýfðu önd.
Þeirri belgísku skal það besta sýna
svo berist vor hróður um framandi
lönd.
Ári síðar fengu Íslendingar fulla aðild að
WAGGGS og þremur árum síðar kom
Lady Olave Baden Powell í heimsókn til
Íslands og haldið var skátamót í Hagavík
við Þingvallavatn til að fagna komu henn-
ar. Mjög stór áfangi var í höfn.
Í tuttugu ár gegndi Hrefna Tynes starfi
varaskátahöfðingja sem var bæði fjöl-
breytt og annasamt. Nálægð hennar við
skátana í landinu var eftirtektarverð. Hún
kvaddi á skátaþingi á Ísafirði sumarið
1968. Nær fjörutíu ár voru þá liðin frá því
hún stofnaði Valkyrjur, 17 ára gömul. Enn
átti hún eftir að láta víða til sín taka en
ekki verður um það fjallað hér.
Fyrir hönd mörg þúsund skáta hér á
landi sem erlendis, er þekktu Hrefnu og
áttu við hana gjöful samskipti, er þessi
grein skrifuð.
Söngur einkenndi skátastarf Hrefnu og margir lærðu af henni. Skátastúlkurnar þrjár eru Sól-
veig Karvelsdóttir, Anna S. Gísladóttir og Hörn Harðardóttir.
Hrefna Samúelsdóttir Tynes.
Hugrekki,
eljusemi og
frumkvæði
Hinn 30. mars árið 2012 fæddist
í Súðavík við Ísafjarðardjúp
telpa sem hlaut nafnið Hrefna
Samúelsdóttir. Vel er við hæfi að
minnast hennar af þessu tilefni.
Anna Kristjánsdóttir
Höfundur er prófessor emerita
við Háskóla Íslands og hefur
gegnt fjölda trúnaðarstarfa fyrir skáta.