SunnudagsMogginn - 08.04.2012, Side 33

8. apríl 2012 33
flytja þurfti inn þröngar vakir í ísilögðum
fjörðum og þaðan svo áfram á hestum að
jökulbreiðunni.
Eftir vel heppnaða reynsluferð með
hestana á Vatnajökli, var lagt upp frá Ak-
ureyri í júlí 1912 og ætluðu þeir félagar sér
að komast til Dronning Louiseslands um
haustið, alla vega að ísröndinni, þetta
yrði þó háð veðri og færð. Hér skyldu þeir
hafa vetursetu, gera mælingar og setja
upp forðabúr. Strax og skammdegið var
liðið hjá, var ætlunin að leggja á jökulinn
þar sem hann er breiðastur, rannsaka
hann vísindalega og komast að vest-
urströndinni um sumarið, alls ca. 1200
km leið. Þeim tókst þetta, fóru ferðina,
reistu flekahúsið „Borg“ á ísnum við
jökulröndina, höfðu þar vetursetu og
gerðu mælingar. Svo lögðu þeir á jökulinn
eins og áætlað var og komust til Up-
ernivíkur á vesturströndinni í júlí 1913,
eftir að hafa lent í miklum ógöngum og
lífsháska.
Það reyndi á margt og erfiðleikarnir
sem þeir þurftu að takast á við voru ým-
islegir. Sumarið 1912 var veðrið óvenju
slæmt. Hestarnir struku hvenær sem færi
gafst og refir og birnir sóttu í fóðrið. Þeir
félagar gátu með naumindum forðað sér
undan jökulhlaupi. Um veturinn gerði
ofsaveður. Þegar frostið náði allt að 50
stigum varð að gera mælingarnar inni í
húsinu, bora í gegnum stofugólfið og ís-
inn. Koch féll í jökulsprungu, lenti á syllu
og mátti bíða þar fótbrotinn í 1 ½ klst. áð-
ur en hann náðist upp og gert var að sár-
um hans. Í fallinu missti Koch þeólítann,
mikilvægasta mælingatæki þeirra, en
Vigfúsi sem var mjög hagur, tókst að
smíða svokallaðan Jacobsstaf sem að
mestu kom að sömu notum. Snjóblinda
hrjáði þá stöðugt á jöklinum. Þegar á leið
urðu bæði menn og dýr svo þrekuð að
hugsunin um að geta bjargað einhverjum
hestanna var útilokuð. Það voru þeim því
þung spor þegar þessir tryggu félagar
þeirra voru aflífaðir. Að lokum hlaut Glói,
hundurinn góði, sömu örlög, en hann
varð þeirra lífgjöf þar sem þeir neyddust
til að leggja hann sér til munns.
Bók J.P. Kochs Um auðnina hvítu
(Gennem den hvide Ørken) kom út í
Kaupmannahöfn þegar árið 1913. Þar lýsir
hann leiðangrinum á alþýðumáli og
byggir á dagbókum sínum. Hið endanlega
vísindarit kom ekki út fyrr en 1919 í Berl-
ín og sá Wegener um útgáfuna, þar sem
Koch var orðinn alvarlega veikur (hann
lést 1928). Ástæðan fyrir þessu tiltölulega
langa hléi var líklega meðal annars sú að
báðir gegndu herþjónustu í heimsstyrj-
öldinni fyrri. Wegener særðist og var
sendur heim og gaf þá út sína umdeildu,
en síðar meir viðurkenndu ritgerð um
landrekskenninguna, Myndun meg-
inlanda og úthafa.
Vigfús hélt líka nákvæmar dagbækur
og á þeim byggist bók hans Um þvert
Grænland, gefin út í Reykjavík 1948. Í
innganginum segir hann að auki frá
kaupum á góðum norðlenskum hestum
til fararinnar og reynsluferðinni á Vatna-
jökli.
Það sem er sameiginlegt báðum þess-
um bókum er að þar má lesa áhrifamiklar
lýsingar á staðháttum og stórbrotinni
náttúru Grænlands auk frásagna um góð-
an félagsskap, samheldni og samvinnu
hvað sem á bjátaði. Hið alkunna skamm-
degisþunglyndi virðist ekki hafa látið á
sér kræla né heldur ósamkomulag eða
deilur. Strangar fyrirskipanir voru óþarf-
ar, verkefnin voru rædd og síðan fram-
kvæmd. Hjá þeim báðum vaknar spurn-
ingin þegar mest á reynir um tilgang alls
þessa. Koch skrifar að enda þótt þeir fjór-
menningar væru mjög ólíkir hvað snerti
þjóðerni, uppeldi, menntun og áhugamál
þá voru þeir engu að síður líkir að eðl-
isfari og í viðhorfum sínum til lífsins og
því myndaðist með þeim traust vinátta
sem hjálpaði þeim að ná settu marki.
Leiðangur eins og þessi er vissulega
áhættusamur. En hvað er það sem hvetur
menn til þátttöku? J.P. Koch skrifar í for-
mála sínum: „Heimskautafari er framar
öllu ævintýramaður og verður að vera
það, annars dugar hann ekki. En það er
ekkert því til fyrirstöðu að hann geti ver-
ið bæði athugull og skynsamur maður og
góður þegn.“ Hið síðastnefnda átti alla-
vega við um Vigfús Sigurðsson, það vit-
um við sem þekktum hann. Jafn veiga-
mikil og ævintýraþráin var líklega sú
staðreynd að Vigfús átti konu og fjögur
lítil börn. Þeirra tíma möguleikar á að
framfleyta fjölskyldu voru takmarkaðir.
Þegar við bættist svo útþráin sem er svo
sterk í eðli Íslendingsins, þá er þetta lík-
lega skýring að vissu marki.
Í bók sinni Um auðnina hvítu segir J. P.
Koch þetta um valið á íslenskum hestum
og um Vigfús sem persónu: „Trú okkar á
að íslenskir hestar réðu við hinar erf-
iðustu aðstæður á Grænlandi reyndist
rétt. Það er hrein undantekning og bara
eftir margra ára þjálfun, að okkur lærist
að stjórna grænlenskum hundasleðum að
hætti eskimóa. Á sama hátt getur bara Ís-
lendingur stjórnað íslenskum hesti. Það
var þess vegna mikilvægt að hafa íslensk-
an leiðsögumann með í förinni. Vigfús,
íslenski bóndinn, var svo að segja fæddur
og uppalinn á hestbaki. Á póstferðum
sínum um Norðurland kynntist hann ná-
ið hinum erfiðu og oft hættulegu vetr-
arferðum um snæviþakið íslenskt há-
lendi. Hann var hagur og eins og allir
íslenskir bændur vanur því að verða sjálf-
ur að smíða og gera við. Hann var lærður
trésmiður og þekkti auk þess sérlega vel
inn á vélbáta, eiginleikar sem komu að
mjög góðum notum og björguðu okkur úr
margs konar erfiðleikum. Hann var glað-
lyndur að eðlisfari, bjartsýnn og hjálp-
samur og vann þannig hug okkar allra.
Hann talaði dönsku reiprennandi og var
vel að sér í dönskum bókmenntum. Í fé-
lagsskap þeirra Larsens og Vigfúsar ætti
okkur Wegener að farnast vel.“
Dvölin á Grænlandi 1912-13 víkkaði án
efa sjóndeildarhring Vigfúsar og kom
honum í kynni við annan hugsunarhátt
og menningu.
Eftir heimkomuna voru þeir félagar
sæmdir heiðursmerki dönsku ríkis-
stjórnarinnar fyrir afrekið.
Heimildir
Vigfús Sigurðsson: Um þvert Grænland, Reykjavík
1948
J. P. Koch: Gennem den hvide ørken, København
1913
Polarprofiler, Dansk Polarcenters særnummer,
København 1994.
Þátttakendurnir J.P. Koch, Lars Larsen, Vigfús Sigurðsson og Alfred Wegener á Akureyri 1912.
Skonnortan Godthaab á ísnum.
Landsýn!
Jöklarannsóknir höfðu fram að þessu
svo að segja án undantekninga átt
sér stað í Ölpunum. Þankar og hug-
leiðingar um eðli íssins, grundvall-
aðar á slíkum rannsóknum, álitu
menn vera í litlu samræmi við að-
stæðurnar í heimskautslöndunum.
Einkum
í Ölpunum
Vigfús Sigurðsson fæddist 16. júlí
1875 að Gilsbakka í Axarfirði og var
næstelstur átta systkina. Hann
kynntist strax á ungum aldri íslenskri
náttúru og veðurfari eins og það getur
orðið hvað verst og hvað bjóða má ís-
lenskum hestum. Vigfús var lærður
trésmiður og vann við smíðar í
Reykjavík eftir heimkomuna frá Græn-
landi. Hann fékk vitavarðarstöðuna á
Reykjanesi 1915 og mun það hafa
verið fyrir atbeina J. P. Kochs, leið-
angursstjórans.
Vigfús var kvæntur og fjögurra
barna faðir þegar hann fór til Græn-
lands; þegar fjölskyldan flutti frá
Reykjanesi til Reykjavíkur árið 1925,
voru börnin orðin átta.
Vigfús fór í annað sinn til Græn-
lands með íslenskum leiðangri 1929
og í þriðja sinn 1930 undir leiðsögn
dr. Alfreds Wegeners. I þeirri ferð
fórst Wegener. Vigús var seinni hluta
æfinnar til heimilis hjá elsta syni sín-
um Tómasi og fjölskyldu hans. Hann
lést 1950.
Kynntist ungur
náttúrunni