Morgunblaðið - 07.06.2012, Side 12

SVIÐSLJÓS
Hólmfríður Gísladóttir
holmfridur@mbl.is
Lífslíkur þeirra sem greinast með
krabbamein á Íslandi hafa stórauk-
ist síðastliðin fimmtíu ár en horfur
kvenna sem greinast með brjósta-
krabbamein eru til að mynda hvergi
betri í heiminum en hér á landi.
Hins vegar hefur krabbameins-
tilfellum fjölgað á sama tíma, og
hættan á því að greinast með
krabbamein aukist um 1% á ári.
Þetta er meðal þess sem kemur
fram í nýrri bók Krabbameins-
skrárinnar, „Krabbamein á Íslandi“,
en þar má finna allar helstu upplýs-
ingar um faraldsfræði krabbameina
á Íslandi frá því að Krabbameins-
skráin tók til starfa 1954 til ársins
2010.
Í dag eru líkurnar á því að ís-
lenskur karlmaður greinist með
krabbamein fyrir 80 ára aldur 42%
og íslensk kona 34%. Tíðni krabba-
meina hefur aukist meðal annars
vegna fólksfjölgunar og breyttrar
aldurssamsetningar þjóðarinnar en
á móti kemur að hlutfall þeirra sem
hafa látist af völdum krabbameina
fimm árum eftir greiningu hefur
minnkað úr 70% í 35%.
„Það er sem betur fer þannig að
það að greinast með krabbamein í
dag er ekki eins skelfilegt og það
var fyrir fimmtíu árum, þetta er
gjörbreytt. Nú getum við sagt að
tveir af hverjum þremur lifi sitt
krabbamein af,“ segir Jón Gunn-
laugur Jónasson, yfirlæknir
Krabbameinsskrárinnar, en hann
og Laufey Tryggvadóttir, fram-
kvæmdastjóri Krabbameinsskrár-
innar, eru höfundar bókarinnar.
Byrjuðu að reykja fyrr
Jón segir Íslendinga geta unað
vel við árangur sinn í baráttunni
gegn krabbameini en horfur
krabbameinssjúklinga hér á landi
séu með því besta sem gerist í
heiminum. Mikið hafi áunnist síð-
ustu áratugi en í kringum 1960 var
tíðni lungnakrabbameins í konum til
að mynda hvergi hærri en á Íslandi.
„Tíðni lungnakrabbameins byrj-
aði að aukast á Íslandi mun fyrr en
til dæmis annars staðar á Norður-
löndum og það er örugglega vegna
þess að konur hér á landi byrjuðu
að reykja miklu fyrr en kynsystur
þeirra þar, hvort sem það tengdist
hersetu, erlendum áhrifum eða
öðru. Núna hefur hins vegar mikið
dregið úr reykingum og línurit yfir
nýgengi sýna að tíðnin er hætt að
aukast og hugsanlega farin að
minnka,“ segir Jón.
Hann segir forvarnir og áróður
gegn reykingum hafa skipt sköpum
og það sé tilfinning þeirra sem komi
að krabbameinsmálum að herferðir
gegn ljósabekkjanotkun hafi einnig
skilað sínu og átt þátt í því að til-
fellum sortuæxla hjá ungum konum
hafi fækkað á síðustu árum, eftir að
hafa fjölgað gríðarlega, einkum frá
um 1990. Tíðni annarrar tegundar
krabbameins, magakrabbameins,
hefur einnig lækkað stórkostlega,
eða um tæplega 90%, en það ber
hins vegar að þakka breyttum lífs-
háttum þjóðarinnar.
„Eins og við lítum á krabbamein
núna þá er þetta mikið samspil um-
hverfisþátta, á borð við mataræði,
og svo erfða. Erfðir koma klárlega
við sögu hvað varðar flest krabba-
mein en mismikið. Þróun maga-
krabbameinsins er forvitnileg því
meinafræðilega skiptum við maga-
krabbameini í tvær megingerðir.
Önnur gerðin hefur verið meira
tengd við umhverfisáhrif eins og
fæðu og fleira en hin meira tengd
erfðum, og þegar magakrabbamein
á Íslandi er skoðað þá fer tíðni þess-
arar gerðar sem tengist umhverfis-
áhrifum hríðlækkandi en tíðni þeirr-
ar sem tengist erfðum helst
stöðugri. Og þetta hjálpar okkur við
að segja að það sé eitthvað í um-
hverfinu sem hafi breyst og þá til
dæmis þetta með matvælin,“ segir
Jón. Kenningar séu uppi um að
minni neysla saltaðs og reykts
kjöts, í kjölfar þess að ísskápar og
frystar komast í almenna eigu, og
aukin neysla ávaxta og grænmetis,
hafi átt stóran þátt í þessari þróun.
Gott heilbrigðiskerfi
Jón segir tölur um þróun krabba-
meins á Íslandi sýna að heilbrigð-
iskerfið skili góðum árangri en
standa þurfi vörð um það og halda
áfram á sömu braut. Íslendingar
verði að vera duglegir við að fylgj-
ast með nýjum rannsóknum,
lyfjaþróun og framförum í skurð-
aðgerðum en þá geti þeir vænst
þess að ná enn betri árangri í fram-
tíðinni.
Hann segir skimun eftir brjósta-
krabbameini og leghálskrabbameini
hafa skilað afar góðum árangri og
rök hnígi að því að skima eftir rist-
ilkrabbameini. Til þess þurfi þó
fjármuni. Þá segir hann það hafa
sýnt sig að áminningar um skimanir
skili sér í betri mætingu en Krabba-
meinsfélagið hafi ákveðnar áhyggj-
ur af minnkandi mætingu.
„Það er einhvern veginn þannig
að ef maður finnur ekkert að sér, er
maður ekkert að hugsa mikið út í
sjúkdóma, og kannski allt í lagi með
það. En ef maður veit um sjúkdóma
sem geta verið lúmskir og virkileg-
ur ávinningur er af að uppgötva
snemma, þá finnst manni vert að
minna fólk á það,“ segir Jón.
Bókinni „Krabbamein á Íslandi“
er ætlað að vera fróðleiksnáma fyrir
almenning og ráðamenn, ekki síður
en fræðimenn, og verður meðal ann-
ars dreift í bókasöfn. Hún er fáan-
leg hjá Krabbameinsfélaginu í
Skógarhlíð og verður í framtíðinni
aðgengileg á pdf-formi á heimasíðu
Krabbameinsskrárinnar, krabba-
meinsskra.is.
Tveir af hverjum þremur hafa sigur
 Krabbameinsskráin gefur út bók um krabbamein á Íslandi  Allt annað að greinast í dag en fyrir
fimmtíu árum  Samspil umhverfisþátta og erfða  Hafa áhyggjur af minnkandi mætingu í skimun
Morgunblaðið/Styrmir Kári
Fróðleikur Jón Gunnlaugur Jónasson og Laufey Tryggvadóttir með ritið
„Krabbamein á Íslandi“ sem kemur nú út í þriðja sinn, uppfært og endurritað.
Meðalfjöldi árlegra greininga 5 ára hlutfallsleg lifun (%)
Karlar 2005-2009 1957-1966 1997-2006
Blöðruhálskirtill 220 35 85
Lungu 78 15 13
Ristill 56 54 62
Þvagvegir og þvagblaðra 53 35 78
Húðkrabbamein, önnur en sortuæxli 35 76 91
Konur
Brjóst 195 60 90
Lungu 74 4 15
Ristill 46 30 61
Húðkrabbamein, önnur en sortuæxli 31 93 99
Sortuæxli í húð 30 59 94
5 algengustu krabbamein í körlum og konum
Heimild: Krabbameinsskrá
Krabbamein
» Fyrir hálfri öld var tíðni
magakrabbameins á Íslandi
með því hæsta í heimi en hún
hefur nú minnkað um tæp
90%.
» Á árunum 2006-2010
greindust að meðaltali 1.397
einstaklingar á ári með
krabbamein á Íslandi, 737 karl-
ar og 660 konur.
12 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. JÚNÍ 2012
„Maður finnur fyrir miklum stuðn-
ingi alls staðar, nema auðvitað hjá
ráðherra,“ segir Ólafur Haukur
Johnson, skólastjóri Hraðbrautar.
Starfsemi skólans verður lögð niður
nú að skólaárinu loknu vegna synj-
unar menntamálaráðuneytisins um
nýjan þjónustusamning. Í tilkynn-
ingu frá ráðuneytinu segir að synj-
unin byggist á skýrslu Ríkisendur-
skoðunar um framkvæmd
þjónustusamnings við Hraðbraut,
áliti menntamálanefndar Alþingis og
viðræðum milli forsvarsmanna skól-
ans og ráðuneytis.
Um 100 nemendur stunda nám við
skólann. Aðspurður hvað geti orðið til
þess að skólinn verði opnaður á ný,
segir Ólafur að „annaðhvort verði al-
gjör umskipti í viðhorfi ráðherra eða
þá að í staðinn kemur nýr. Óraunhæft
er að búast við kúvendingu hjá þess-
um ráðherra og þess vegna lítum við
bara til embættisskipta.“ Að sögn
Ólafs liggur vandinn ekki í rekstri
Hraðbrautar. „Skólinn hefur sannað
sig og reksturinn gengið vel. Allar
forsendur eru þannig til áframhald-
andi reksturs. Hann sinnir sérstök-
um þörfum, bæði hjá yngri nemend-
um og síðan þeim sem hafa misstigið
sig á lífsleiðinni og vilja koma aftur í
framhaldsskóla.
Seinni hópnum
hentar gjarnan
illa að taka 4 ár í
framhaldsskóla
eða jafnvel 6 ár í
kvöldskóla. Mikil-
vægt er að skólinn
fái áfram að sinna
þörfum allra þess-
ara einstaklinga,“
segir Ólafur. Að-
spurður hvaða sjónarmið hann telji
liggja að baki synjuninni er svarið
einfalt: „Pólitík. Ráðherra einfald-
lega hugnast ekki einkarekinn fram-
haldsskóli í einkaeigu.“ Að sögn Ólafs
er reksturinn á ábyrgð hans sjálfs,
„skólinn er rekinn með persónulegri
ábyrgð okkar hjóna þannig að allar
eigur okkar eru undir. Hér er því
ekki um að ræða ábyrgðarlaust
hlutafélag, heldur er allt okkar undir
gagnvart rekstrinum.“ Töluverður
hluti nemenda útskrifast á næstu
dögum en reynt verður að aðstoða
aðra við að tryggja sér skólavist ann-
ars staðar. Ólafur Haukur er ekki af
baki dottinn. „Við höldum áfram að
vinna að því að tryggja framtíð skól-
ans og tökum upp þráðinn eins fljótt
og auðið er.“
Rekstur Hrað-
brautar á enda
 „Ástæðan pólitísk,“ segir skólastjóri
Ólafur Haukur
Johnson
JAZZDANS og PÚL 16+
Námskeið fyrir þá sem elska að dansa og
hafa áhuga á að koma sér í gott form.
• Kennt er 4x í viku 75 mín.
Tímar kl.17:35 mánudaga – fimmtudaga.
• Tímabil: 12. júní – 25. júní
• Kennarar eru: Gerður Guðjónsdóttir
og Una Björg Bjarnadóttir.
Verð á námskeiði: 10.000 kr.
BALLETT OG NÚTÍMADANS,
8.-15. ágúst
Krefjandi námskeið fyrir framhaldsnemendur
frá 14 ára aldri.
Fjölbreytt og kraftmikil dansnámskeið í sumar!
Sumarnámskeið
hjá DANSSTUDIO JSB
Lágmúla 9 • 108 Reykjavík • Sími 581 3730 • Bréfasími 581 3732 • jsb@jsb.is • www.jsb.is
Skráning í síma 581 3730
og á jsb.is
• 6 skipti, tvöfaldir tímar - 90 mín. ballett
og 75 mín. nútímadans.
• Tímar kl. 16:40 – 19:25,
kennt miðvikudag – föstudags 8.-10. ág.
og mánudag – miðvikudags 13.-15. ág.
• Kennari: Katrín Ingvadóttir.
Verð á námskeiði: 14.500 kr.
E
F
L
IR
a
lm
a
n
n
a
te
n
g
s
l
/
H
N
O
T
S
K
Ó
G
U
R
g
ra
fí
s
k
h
ö
n
n
u
n