Morgunblaðið - 04.07.2012, Blaðsíða 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 4. JÚLÍ 2012
Hlíðasmára 11 · 201 Kópavogur · Sími: 534 9600 · heyrn.is
Þú átt betri samskipti
Veglegur kaupauki að verð-
mæti 9.950 kr. fylgir öllum
seldum Alera heyrnartækjum
Þú verður virkur þáttakandi á mannamótum, getur sinnt vinnu og
námi betur og tekið þátt í félagslífinu með ReSound heyrnartækjum
því þau hjálpa þér að halda uppi samræðum í hvaða hljóðumhverfi
sem er.
Fáðu heyrnartæki til reynslu og heyrðu lífið hljóma eins og það er.
Þegar við sjáum eld-
ingar slá niður, þá
sjáum við mikla krafta
að verki í náttúrunni.
Við veltum fyrir okkur
hvað verður um alla þá
orku sem þarf til að
mynda eldinguna, hvað
varð um þessa orku? Á
síðasta ári uppgötvaðist
fyrir tilviljun mikil
orkuútgeislun frá eld-
ingum. Þessi uppgötvun er ein mest
spennandi uppgötvun síðustu ára í
jarðvísindum. Það var fyrir tilviljun
að vísindamenn sem voru að nota
Fermi geimgeisla stjörnukíkinn (sem
er í eigu NASA og er á braut um
jörðu) við að skoða orkumikla geislun
frá fjarlægum stjörnum, að þeim til
mikillar furðu fundu að eldingar
framleiða geimgeisla. Við nánari
skoðun uppgötvaðist að eldingar búa
til mikinn straum af rafeindum og
andrafeindum, sem streyma beint út í
loftið, þessi straumur nær út í geim.
Þangað til þetta uppgötvaðist þá hafði
engum dottið í hug að andefni gæti
myndast á jörðinni eða í sólkerfinu
annarstaðar en á sólinni.
Sólin framleiðir mikið magn af
andrafeindum og andrótendum (an-
tiproton), þegar andefnin streyma
framhjá jörðu þá fangar segulsvið
jarðar það. Á síðasta ári fundust
straumar af andefni sem hringsólar
um jörðu. Síðan hafa fundist straum-
ar af andefni í segulsviði annarra
pláneta og tungla í sólkerfinu.
Andefni hafa þann eiginleika að
þegar þau snerta venjulegt efni losa
þau mikla orku við það að sameinast,
þessi orka er 100 sinnum meiri en sú
orka sem losnar í t.d. kjarnorku-
sprengju, miðað við þyngd. Fram til
þessa hefur andefni verið framleitt í
stórum rannsóknarstofum við mikinn
tilkostnað.
Hafa rannsóknir síðustu ára t.d. í
öreindahraðli CERN í Sviss, sýnt
fram á að framleiða má, með raf-
magni, andrafeindir, andróteindir og
heilu andatóm. Á sama tíma eru í
gangi hagnýtar rannsóknir um hvern-
ig framleiða má ódýrt andefni og líka
að sækja andefni út í
geim. Hagnýta má and-
efni til að knýja geimför,
t.d. myndi 1 gramm duga
til að knýja bandarísku
geimskutlurnar 23 ferðir
út í geim.
Verið er að skoða að
nota andefni sem hvata í
hagnýtingu kjarnorku
orkuvera og t.d. í að
brenna kjarnorku-
úrgangi. Er meðal ann-
ars verið að skoða að
nýta andefni sem hvata í kjarn-
orkuverum sem byggja á vetn-
issamruna (eins og sólin okkar fram-
leiðir orku) og framleiða rafmagn sem
myndi skila mjög litlum kjarn-
orkuúrgangi, miklu minni en núver-
andi kjarnorkuver.
Bandaríkjamenn eru mjög áhuga-
samir um nýtingu andefna og er
merkilegt að núverandi orku-
málaráðherra þeirra Dr. Steven Chu
fékk Nóbelsverðlaun fyrir nokkrum
árum, fyrir m.a. rannsóknir sínar á
andefnum. Er talið að nýlegur aukinn
áhugi Bandaríkjamanna á kjarn-
orkuverum og stefnubreyting í geim-
rannsóknum séu m.a. tengdur hag-
nýtingu andefna. Um síðustu helgi
lenti í Kaliforníu nýjasta geimfar
bandaríska hersins X-37B, ómönnuð
geimskutla, sem hafði verið úti í geimi
við rannsóknir í yfir 400 daga, sem er
met. Er talið að þetta nýja geimfar
hafi verið að prufa háþróaðan búnað
til hagnýtingar á andefni.
Íslensk heilbrigðisyfirvöld eru í
samstarfi við önnur Norðurlönd um
að fylgjast með þróun á geislunarbún-
aði til krabbameinslækninga. Nú er
kominn í notkun mun betri búnaður á
öðrum Norðurlöndum heldur en sá
búnaður sem er í notkun hér á landi. Í
viðtali við Garðar Mýrdal hjá Land-
spítalanum kom fram að ekki hefur
fengist fjárveiting til að kaupa nýj-
ustu geislalækningatæki, ljóseinda-
hraðal fyrir krabbameinslækningar.
Eins og svo oft áður er hafin söfnun til
kaupa á nýjum geislunarbúnaði fyrir
krabbameinslækningar, byggir hann
á ljóseindum og kostar 400 milljónir,
mun sá ljóseindahraðall bæta með-
höndlun sjúklinga og gefa vonir um
betri árangur í geislameðferð krabba-
meinssjúkra. Er þessi söfnun skipu-
lögð af m.a. samtökunum Framsýn,
samtök þeirra sem hafa fengið
blöðruhálskirtilskrabbamein. Kalla
þau átakið Bláa naglann.
Gert er ráð fyrir að á næstu árum
munu næstu kynslóðir lækn-
ingatækja hagnýta sér andefni, en
Garðar segir að sú þróun muni taka
nokkur ár og líklega tvær kynslóðir
tækjabúnaðar. Íslendingar munu í
gegnum samstarf við önnur Norð-
urlönd taka smám saman í notkun
nýjustu tækni og hafa aðgang að því
besta sem fæst.
Andefni finnast
náttúrlega á jörðinni
Eftir Holberg
Másson
» Gert er ráð fyrir að á
næstu árum munu
næstu kynslóðir lækn-
ingatækja hagnýta sér
andefni ...
Holberg Másson
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Í fyrri greinum hef-
ur verið rakið hvernig
breytt skipan og aukn-
ar kröfur til sjúkra-
flugs sköpuðu stór-
bætta þjónustu við
landsbyggðina og
gerðu fjárfestingu í
starfsfólki, tækjum og
aðstöðu mögulega. Þá
var sýnt fram á hvers
vegna ber að líta á
sjúkraflugið sem líflínu
landsbyggðarinnar til Landspítala
Háskólasjúkrahúss og hvernig stað-
setning Reykjavíkurflugvallar er þar
af leiðandi ekki einkamál Reykvík-
inga. „Landspítalann“ verður að
flytja eigi flugvöllurinn að fara úr
Vatnsmýrinni. Í stað þess að höggva
að öryggi landbyggðarinnar er tæki-
færi til að nýta núverandi fjárfest-
ingu betur og ná fram auknu öryggi
og betri þjónustu fyrir landið allt.
Flugfloti Landhelgisgæslu Íslands
er allur með bækistöð í flugskýli á
Reykjavíkurflugvelli. Fyrir utan
þyrlukost hefur Landhelgisgæslan
yfir gríðarlega öflugri og vel útbúinni
flugvél að ráða, TF-SIF. Rekstur
hennar er kostnaðarsamur. Til þess
ráðs hefur verið gripið að leigja vél-
ina til verkefna erlendis hluta ársins.
Þær þyrlur sem flughæfar eru
hverju sinni standa hlið við hlið í flug-
skýlinu á Reykjavíkurflugvelli. Þann-
ig gerir fjárhagslega þröngur stakk-
ur erfitt um vik að bregðast við vá
sem skapast langt á hafi úti. Án flug-
vélar er lítill möguleiki á að gæta
landhelginnar úr lofti. Án hennar er
einnig erfitt að sinna ýmsu leitar- og
björgunarflugi. Öryggi
þyrlanna skerðist séu
þær á hafi úti án fylgdar
flugvélar. Jarðskjálfti
eða eldgos gætu enn-
fremur gert allan flug-
flota á Reykjavíkurvell
ónothæfan í einu vetv-
angi. Nægir hér að
minnast Suðurlands-
skjálfta og eldgossins í
Eyjafjallajökli.
Í dag eru áhafnir og
flugvélar tilbúnar til
flugs á Akureyr-
arflugvelli allan sólarhringinn. Tæki-
færi er til að nýta þessa fjárfestingu
betur. Flugvélakostur þar er ekki
jafn vel búinn og flugfloti Landhelg-
isgæslunnar. Hann hentar þó prýði-
lega til afmarkaðra verkefna og
kostnaður við flug minni véla ein-
ungis brot af því sem úthald á vélum
Gæslunnar kostar. Takmörkuð land-
helgisgæsla og leit og björgun eru
dæmi um það sem flugvélar Mýflugs
gætu sinnt. Með þessu fyrirkomulagi
má bæta þjónustu og ná fram veru-
legri hagræðingu. Með flutningi
einnar þyrlu og skilgreindra verk-
efna til Akureyrar myndi skapast
rekstrargrundvöllur til að staðsetja
viðbótar flugvél á Akureyri. Sú vél
myndi jafnframt þjóna sem vara-
flugvél fyrir sérbúnu sjúkraflugvél-
ina. Yrði þessi ráðstöfun til að auka
stórlega öryggi á sjó jafnt sem landi
og tryggja betur almannavarn-
arhagsmuni. Nauðsynlegt er að
hyggja að auknum fjölda ferðamanna
í landinu og kröfum sem sá fjöldi ger-
ir til viðbúnaðar um sjúkraflug, leit
og björgun.
Sjúkraflug:
Framtíðarsýn
Eftir Sigurð
Bjarna Jónsson
Sigurður Bjarni
Jónsson
» Í dag er til staðar
skipulag sem nýta
má til að hagræða og
bæta þjónustu og öryggi
Íslendinga til sjávar og
sveita, sem og erlendra
ferðamanna.
Höfundur er stjórnarformaður
Mýflugs.
Nú eru þær byrjaðar
þessar neikvæðu um-
ræður um rekstur
Hörpu, sem ég hef beð-
ið eftir frá því ákveðið
var um hið undarlega
rekstrarform hússins,
– að það ætti að standa
undir sér fjárhagslega!
Það var þó alltaf vitað
að það er ekki til það
menningarhús á Ís-
landi eða erlendis, sem
stendur undir byggingu og rekstri sín-
um sjálft og ekki hægt að ætlast til
þess frekar en að ráðuneyti, skólar og
sjúkrahús geri það – án mikilla op-
inberra framlaga. Byggingarkostn-
aður ráðuneyta, skóla og sjúkrahúsa
er afskrifaður um leið og húsin eru
byggð, en hér á menningarhús að
þurfa að útvega sína peninga til bygg-
ingar og rekstrar að verulegu leyti
sjálft alveg ólíkt hinum.
Í þessu er engin vitglóra og það
mátti sjá fyrir. Auðvitað þarf að gæta
aðhalds í rekstri Hörpu, en að græða á
henni eða láta hana standa undir sér
fjárhagslega er og hefur verið tóm
della og er hér með útrætt mál fyrir
aðra en stuttbuxnamenn úr Heimdalli,
sem alltaf mátti reikna með að skildu
ekki mikilvægi menningar og þörf á
kostun hennar af opinberum aðilum.
Glæsileg Harpa
Það sem upp úr stendur þegar hugs-
að er til Hörpu er svo margt skemmti-
legt og glæsilegt að það er erfitt að
byrja á einhverju einu. Við skulum
bara byrja á húsinu sjálfu, sem er stór-
glæsilegt í útliti setur flottan svip á bæ-
inn og dregur til sín fólk í tugþús-
undatali í hverjum mánuði. Það hefur
lukkast að markaðssetja hana sem
funda- og ráðstefnumiðstöð og er það
gleðiefni. Fyrir okkur flest er hún þó
samt aðallega tónlistarhúsið okkar –
musteri menningarinnar. Þar hefur
ekki síður tekist vel til, aðalsalurinn er
stórkostlegur og hljómburður er þar í
hæsta gæðaflokki.
Ég skrifaði fyrir nokkrum árum
margar greinar í Morgunblaðið og
hvatti til þess að húsið yrði hannað sem
fjölnotahús fyrir ýmsar listgreinar, sin-
fóníutónleika, óperur,
popp, jazz og dans; – oft
við litlar sem engar und-
irtektir ráðamanna. Al-
menningur stóð með
mér og hrunið neyddi
loks rekstraraðila til að
skipta um gír og bjóða
alla velkomna í húsið –
óperuna líka. Þetta hef-
ur tekist með eindæm-
um vel; sinfónían
blómstrar sem aldrei
fyrr með fleiri gestum
og áhugasamari en áður,
óperan, sem margir spáðu illri fram-
tíð fyrir um, bæði almennt og í þessu
húsi sérstaklega, sýndi það a.m.k.
með sýningunni á La boheme, að hún
á fyllilega heima í húsinu og lifir enn
sem listgrein, Listahátíð í Reykjavík
hefur notið mjög góðs af húsinu,
popp, jazz og rokk og hvers kyns önn-
ur tónlist fær einnig að blómstra í því
og þannig mætti lengi telja. Mínir
draumar a.m.k. hafa gengið upp hvað
varðar þetta hús og svo held ég að
segja um flesta þá sem ekki eru aldir
upp í fyrrnefndum stuttbuxum.
Við skulum fagna því að eiga þetta
hús, sem er stolt okkar menningar,
bæði að utan sem innan – og ekki síð-
ur því að stjórnvöld höfðu kjark til að
ljúka við byggingu hússins þótt illa
áraði í íslenski samfélagi og kjánar
kölluðu eftir því að óklárað húsið yrði
látið standa sem minnisvarði um hrun
og bruðl. Af slíkum minnisvörðum
eigum við nóg samt, en enginn þeirra
gefur af sér í íslenskt þjóðarbú, sál og
hjarta eins og Harpa. Þess vegna
borgum við með rekstri og öðrum
kostnaði við Hörpu úr sameiginlegum
sjóðum með bros á vör. Alveg eins og
með skólunum og spítölunum. Við
getur ekki án þess verið!
Harpa tónlistarhús
Eftir Árna Tómas
Ragnarsson
Árni Tómas
Ragnarsson
» Gæta þarf aðhalds í
rekstri Hörpu, en að
græða á henni eða láta
hana standa undir sér
fjárhagslega er og hefur
verið tóm della…
Höfundur er læknir.
- nýr auglýsingamiðill
569-1100
finnur@mbl.is