Morgunblaðið - 03.01.2013, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. JANÚAR 2013
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Áramótaávarpforsetanshefur kallað
á athygli. Forseti Ís-
lands taldi sig knú-
inn til að gera alvar-
legar athugasemdir
við tvo þætti sem ís-
lensk ríkisstjórn hef-
ur forræði fyrir.
Málin eru af ólíkum toga, en rík-
isstjórnin hefur í báðum tilvikum
gert það sem hún mátti síst, kynt
undir úlfúð og sundrað þjóðinni
eins og hún frekast gat.
Ríkisstjórn sem í upphafi
kenndi sig við „norræna velferð“
og sagðist mundu slá skjaldborg
um þá sem veikast standa á sínu
valdaskeiði fékk þessa umsögn
forsetans um síðasta heila starfs-
árið: „Liðið ár var á margan hátt
gjöfult þótt fjöldi landsmanna
glími enn við óvissu og erfiðleika,
fátækir hafi því miður líkt og áður
orðið að leita til hjálparstofnana í
aðdraganda hátíðanna; óskilj-
anlegt hvers vegna samhjálpin,
framlög ríkis og sveitarfélaga, eru
enn og aftur á þann veg að ungar
mæður bíða í biðröðum eftir mat-
argjöfum fyrir börnin sín.“ Hefur
nokkur „hrein vinstristjórn“
nokkurs staðar, nokkurn tíma,
fengið á lokaspretti sínum aðra
eins einkunn um sitt „helsta mál“
og það frá þjóðhöfðingja landsins,
sem er stjórnmálalega sprottinn
úr hennar eigin röðum.
En þrátt fyrir þungan dóm um
þetta alvarlega efni, fór drýgsti
hluti áramótaávarps forsetans í
að fjalla um þá meinloku rík-
isstjórnarinnar að kollvarpa þurfi
stjórnarskrá landsins. Engin
skýring er til á hvað rak rík-
isstjórnina í það verk né hvers
vegna hún setti málið í hinn frá-
leita farveg. Augljóst er af ávarp-
inu að forsetinn er einn þeirra
sem undrast. Embætti hans er þó
það sem fær mest rúm allra í
stjórnarskránni, og er því mjög
tengt henni. Forsetinn nefnir
ákvörðun ríkisstjórnarinnar og
segir svo: „Lýðveldisstjórn-
arskráin hafði þó allt frá hátíðinni
á Þingvöllum 1944 dugað þjóðinni
vel, reynst farsæll rammi sem
ávallt hélt þrátt fyrir hatrömm
stéttaátök og kalda stríðið; gerði
okkur líka kleift að bregðast við
hruninu á lýðræðislegri hátt en
aðrar þjóðir: með nýrri rík-
isstjórn, alþingiskosningum og
þjóðaratkvæðagreiðslum um ör-
lagarík deilumál.“
Alkunna er að engum er alls
varnað og forsetinn nefnir í ávarpi
sínu að vissulega megi líta á sumt
af því sem komið hafi frá hópnum
sem minnihluti Alþingis fól að
gera drög að nýrri stjórnarskrá í
trássi við dóm Hæstaréttar.
(Hópurinn virðist sjálfur telja að
drögin þau séu eins konar heil-
agur himnaríkistexti, sem jafnvel
löggjafinn hafi ekki leyfi til að
hafa skoðun á.) En svo segir for-
setinn: „Því er miður að nú um
áramótin blasir við að umræðan
um nýja stjórnarskrá er á ýmsan
hátt komin í öngstræti. Í stað
samstöðu um sáttmálann geisa
djúpstæðar deilur og
virtir fræðimenn við
háskóla landsins
hafa áréttað að
margt sé óskýrt og
flókið í tillögunum.
Lítil sem engin
umræða hefur orðið
um hið nýja stjórn-
kerfi sem tillögurnar
fela í sér, hvernig samspili Al-
þingis, ríkisstjórnar og forseta
yrði háttað. Þó er ætlunin að
leggja ríkisráðið niður. Þjóðhöfð-
inginn og ríkisstjórn hefðu þá
engan vettvang til samráðs þegar
þörfin væri brýn.
Forystusveit sem þjóðin sýndi
afgerandi traust í kosningum yrði
þegar hún tæki sæti í ríkisstjórn
svipt almennu málfrelsi á Alþingi.
Einstaklingum yrði auðveldað
að ná þingsetu í krafti fjölmiðla-
frægðar; dregið umtalsvert úr
áhrifum flokka og persónubundin
barátta innan þeirra háð allt til
kjördags; hlutur landsbyggðar
reyndar líka rýrður mjög.
Formenn stjórnmálaflokka
gegndu ekki lengur sérstöku hlut-
verki við myndun ríkisstjórna.
Þar myndi forseti lýðveldisins
stýra för í mun ríkara mæli en áð-
ur.“
Hin sérkennilega þjóð-
aratkvæðagreiðsla, þar sem spurt
var um fáeina óljósa hliðarþætti
við efnisgreinar stjórnarskrár-
innar, er stundum túlkuð svo að
með henni hafi þjóðin þegar sagt
sitt! Atkvæðagreiðslan sú var þó,
því miður, í besta falli hálfgerður
skrípaleikur. Enda vekur forseti
Íslands athygli á því í ávarpi sínu
að í henni hafi einskis verið spurt
um þá mikilvægu þætti sem hann
gerir að umtalsefni nú og hafði áð-
ur gert að nokkru í þingsetning-
arræðu. Og hann bendir á þunga
gagnrýni fræðasamfélagsins sem
forsetinn hefur fylgst með af at-
hygli. Í framhaldinu segir hann:
„Áhugamenn um tillögur
stjórnlagaráðs hafa sumir gert lít-
ið úr þessu framlagi fræða-
samfélagsins, jafnvel reynt að
gera það tortryggilegt.“
Ólafur Ragnar fékk raunar nær
samstundis sömu viðbrögð úr
þessari sömu átt. Þorvaldur
Gylfason prófessor er hvað full-
yrðingasamastur „stjórnlaga-
ráðsmanna“ og er þó samkeppnin
nokkur, enda náði hann næstum
3% fylgi til verksins í ólögmætri
kosningu. Hann svarar ádrepu
forsetans með sama hætti og
fræðimönnum, og þingmönnum
hefur verið svarað. Í krafti
þriggja prósenta sinna segir Þor-
valdur: „Fráleitur þykir mér
málatilbúnaður forseta Íslands –
að stíga nú fram eftir dúk og disk
og reyna að búa til nýjan ágrein-
ing um efnisatriði í stjórnarskrár-
frumvarpinu …“ Þorvaldur segir
og „að málflutningur forsetans
vitnar ekki um ríkan skilning á
eða virðingu fyrir leikreglum lýð-
ræðisins. Vilji þings og þjóðar
liggur fyrir“. Þessi orð eru, hvað
sem um þau má segja, í góðu sam-
ræmi við það sem á undan hefur
gengið.
Ekki var orðum
aukið hjá forseta
Íslands að stjórn-
arskrárbröltið væri
komið í ógöngur
og öngstræti}
Óþarft mál í öngstræti
B
iskup Íslands, Agnes M.
Sigurðardóttir, dró ekki af í ný-
árspredikun sinni. „Undanfarið
hefur verið vegið að öryggi
landsmanna í heilbrigðismálum,
bæði hér í höfuðborginni og eins út um land-
ið,“ sagði biskupinn. „Á eina háskólasjúkra-
húsi landsins, þar sem einkunnarorðin eru
umhyggja, fagmennska, öryggi og framþró-
un, er tækjakostur það bágborinn og úr sér
genginn að til vandræða er. Það er nauðsyn-
legt að finna leiðir til úrbóta því öll viljum við
búa við öryggi á hvaða aldri sem við erum og
hvar sem við búum.“ Agnes á greinilega ekki
von á að ríkið hafi bolmagn til að rétta kúrs-
inn. Hún sagði að kirkjan myndi „taka þeirri
áskorun að vera leiðandi í söfnun til tækjakaupa á Land-
spítalanum í samráði við stjórnendur spítalans“.
Kári Stefánsson, forstjóri Íslenskrar erfðagreiningar,
var á svipuðum slóðum í ræðu, sem hann flutti á kynn-
ingu nýs áramótablaðs Morgunblaðsins, Tímamóta, á
sunnudag. Þar sagði hann að í íslensku samfélagi væri
bilið að breikka á milli þeirra sem ættu og ættu ekki.
Lausnin á því væri ekki falin í að lækka skatta hjá fólki
eins og sér. Ef til vill væri deilt um það með hvaða hætti
ætti að draga úr ójöfnuði, en eitt væru menn þó sammála
um og það væri að allir þeir, sem væru sjúkir og þyrftu
aðhlynningar við, ættu að njóta heilbrigðisþjónustu.
Gengið hefði verið hættulega nærri heilbrigðiskerfinu á
undanförnum árum og héldi svo fram sem horfði gæti
það valdið upplausn í samfélaginu.
Vandinn, sem Agnes og Kári bentu á, er síð-
ur en svo einskorðaður við Ísland. Áramóta-
blaðið Tímamót kom út á gamlársdag í sam-
vinnu Morgunblaðsins og bandaríska
dagblaðsins New York Times. Þar spyr Jose
Antonio Ocampo, fyrrverandi fjármálaráð-
herra Kólumbíu, hvernig koma eigi á jafnvægi
í heimi misskiptingar. Ocampo talar um hið
„gríðarlega félagslega óréttlæti sem gripið
hefur um sig í heiminum“ og bendir á að hin
tekjuhæstu 1,75% jarðabúa hafi samanlagt
jafnmiklar tekjur og þau 77% jarðarbúa sem
„neðst“ eru. Ocampo er þeirrar skoðunar að
vaxandi tekjubil í einstökum löndum sé „sú
efnahagsþróun, sem haft [hafi] hvað skaðleg-
ust áhrif undanfarna þrjá áratugi“. Þessi þróun eigi sér
stað um allan heim og niðurstaðan sé sú „að í ríkum lönd-
um hefur myndast nýr heimur hinna snauðu“.
Í litlu samfélagi er návígið mikið og útilokað að leiða
neyð náungans hjá sér. Þegar kreppir að á forgangsröðin
ekki að fara á milli mála. Þá á ekki að láta heilbrigðis-
kerfið sitja á hakanum þar til það er að hruni komið eða
skóla drabbast niður bara til þess að menningarhöll megi
rísa við höfnina eða bora megi gat á Vaðlaheiði.
Markmiðið hlýtur að vera að búa til samfélag þar sem
allir geti borið höfuðið hátt, þar sem allir eigi kost á að
komast til mennta og geti treyst því að við heilsubrest
eða önnur áföll sé heilbrigðisþjónusta tryggð – burtséð
frá efnahag. kbl@mbl.is
Karl Blöndal
Pistill
Burtséð frá efnahag
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Kristján Jónsson
kjon@mbl.is
R
étt fyrir áramótin skil-
aði starfshópur á veg-
um innanríkisráðherra
tillögum um tilhögun
neytendamála og er
þar m.a. lagt til að embætti tals-
manns neytenda verði lagt niður.
Embættið var stofnað með neyt-
endalögum 2005 og í athugasemdum
með frumvarpinu segir að í reynd sé
um að ræða embætti umboðsmanns
neytenda. Það heiti sé þó ekki notað
af því að nýja embættið eigi ekki að
annast stefnumótun eða rannsóknir
á sviði neytendamála. Þau verk verði
á hendi Neytendastofu og þar verði
teknar stjórnvaldsákvarðanir á
grundvelli laga um stofuna.
Viðfangsefni talsmannsins eru
rakin, hann á að taka við erindum
neytenda, bregðast við brotum gegn
réttindum og hagsmunum þeirra,
gefa út rökstuddar álitsgerðir, setja
fram tillögur um úrbætur og kynna
löggjöf og aðrar réttarreglur sem
varða neytendamál.
Ekki lítil verkefni fyrir embætti
eins manns, strax var líka bent á það
á þingi að þau myndu skarast við
starf Neytendasamtakanna og
Neytendastofu. Verksviðið væri
óljóst. Opinber embættismaður átti
að gegna að verulegu leyti nánast
sama hlutverki og frjáls fé-
lagasamtök. En hann átti að njóta
starfskrafta Neytendastofu eftir
þörfum við dagleg störf og und-
irbúning mála þótt hann myndi
starfa sjálfstætt, sagði í lögunum.
Slík samvinna getur þó verið snúin.
Allir vita að stofnanir, hvort sem það
er Neytendastofa, Fjármálaeftirlitið
eða Samkeppniseftirlitið, halda vel
utan um sitt.
Lítil völd og lítið fé
Mikið skorti á að valdsvið tals-
mannsins gagnvart Neytendastofu
væri vel skilgreint. Menn vissu ekki
fyllilega hvar hann gæti beitt sér og
hversu mikið. Hann fékk þó aðstöðu
í húsnæði Neytendastofu en deilt
var um húsaleigu. Á heimasíðu tals-
manns neytenda sést að fyrstu árin
er margt að gerast en síðan fer
greinum fækkandi, umsvifin
minnka. Öðru hverju vakti þó emb-
ættið máls á brýnum hagsmuna-
málum. En gagnrýnt er að ekki hef-
ur verið skilað neinum árlegum
skýrslum um starf embættisins.
Starfshópur ráðherra segir að
starfsemi talsmanns neytenda hafi
gengið vel en hann skorti meiri vald-
heimildir og nýta megi fjárveit-
inguna betur með öðrum hætti. Á
síðasta ári var varið 14,5 milljónum
króna til embættisins og álítur hóp-
urinn að þetta fé skuli frekar nota til
að styrkja neytendaréttarsvið Neyt-
endastofu og kvörtunar- og leiðbein-
ingarþjónustu Neytendasamtak-
anna. Enn er er óvíst hvort
Ögmundur Jónasson innanrík-
isráðherra samþykkir hugmyndir
starfshópsins.
Formaður hópsins, Steinunn
Valdís Óskarsdóttir, starfar hjá inn-
anríkisráðuneytinu.
„Einsmannsstofnunum eru allt-
af takmörk sett,“ segir Steinunn
Valdís. „En við í starfshópnum
leggjum mikla áherslu á að mótuð
verði neytendastefna á Íslandi, hún
verði sett fram sem þingsályktun-
artillaga á sama hátt og við sam-
þykkjum t.d. samgönguáætlun með
tímasettum aðgerðum. Þá yrði gerð
krafa um að kallað yrði eftir upplýs-
ingum frá öllum stofnunum sem
koma að neytendamálum. Þau gögn
mætti nota til að greina hvað er á
bak við fjölgun mála hjá hverri
stofnun og meta fjárþörfina.“
Embætti með óskýrt
verksvið verði lagt af
Morgunblaðið/Golli
Skot! Aron Pálmarsson á HM í handbolta 2011. Talsmaður neytenda, Gísli
Tryggvason, tjáði sig um áskriftarpakka Stöðvar 2, hvort um tímabundinn
samning væri að ræða milli stöðvarinnar og neytandans.
Fram kemur í skýrslu starfs-
hópsins að annars staðar á
Norðurlöndum séu ekki starf-
rækt embætti á borð við emb-
ætti talsmanns neytenda hér-
lendis. „Mætti helst segja að
Neytendasamtökin og Neyt-
endastofa sinni sambæri-
legum störfum og þeim sem
lýst er í 6. gr. laga um Neyt-
endastofu og talsmann neyt-
enda,“ segir í skýrslunni.
Hlutverk og starfsemi emb-
ættisins séu mjög víðtæk og
almenn.
Neytendasamtök eru með
marga félagsmenn á öllum
Norðurlöndunum fimm. Í Nor-
egi og Finnlandi eru þau að
fullu styrkt af ríkinu, í Dan-
mörku að einum þriðja en
styrkurinn í Svíþjóð nemur
12% af rekstrarkostnaði. Hér-
lendis er hann um 20%.
Misjöfn
tilhögun
NEYTENDUR OG RÍKIÐ