Morgunblaðið - 03.01.2013, Page 27

27
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. JANÚAR 2013
Nýtt ár Enn einu sinni er jólavertíðin að baki og við taka árlegar útsölur. Fólk fer sér samt að engu óðslega en ætla má að æ fleiri bregðist við gylliboðum og þá fjölgar á strætum á ný.
Árni Sæberg
Jafnan er hlustað
á ræðu forsætisráð-
herra á gamlárs-
kvöld með mikilli at-
hygli. Eðlilega eru
gerðar kröfur til
þess að ráðherrann
fari rétt með stað-
reyndir. Þess gætti
Jóhanna Sigurð-
ardóttir því miður
ekki í áramótaávarpi
sínu.
Í ávarpinu sagði forsætisráð-
herra m.a: „Danski greiningarað-
ilinn sem sá hrunið fyrir og varaði
okkur við,“
Hér vísar forsætisráðherra til
skýrslu Danske Bank frá 21. mars
2006 sem unnin var m.a. af Lars
Christiansen. Sú skýrsla fjallar
um efnahagskerfið á Íslandi og
meginniðurstaðan að kerfið sé við
að ofhitna, viðskiptahalli sé um
20% af þjóðarframleiðslu og
skuldasöfnun einstaklinga og fyr-
irtækja sé orðin hættulega mikil.
„Danski sérfræðingurinn“ spáir
engu um fall íslenskra banka. Í
skýrslunni segir m.a. að bankar
verði að draga úr lánum til ís-
lenskra fyrirtækja og ein-
staklinga, en bankarnir séu al-
mennt vel settir varðandi
gjaldmiðilsbreytingar en gætu
þurft að selja erlendar eignir ef
þeir lentu í mótvindi. Ekkert
kemur fram í skýrslunni sem vís-
ar til hugsanlegs falls íslensku
bankanna. Lars Christiansen hef-
ur mótmælt því opinberlega að
hann hafi spáð bankahruninu. En
það hefur engin áhrif á forsætis-
ráðherra og suma fjölmiðlamenn.
Í skýrslu Danske Bank er sér-
staklega varað við, að komi til
niðursveiflu í efnahagslífinu gætu
einstaklingar lent í miklum vanda
vegna verðtryggðra lána.
Það voru fleiri en „danski sér-
fræðingurinn“ sem vöruðu við.
Seðlabankinn gerði það í ritinu
Peningamál í nóvember 2006 og
2007. Árið 2007 talar Seðlabank-
inn um þörf á
ströngu aðhaldi þar
til jafnvægi næst og
varar við auknum út-
gjöldum hins op-
inbera.
Jóhanna Sigurð-
ardóttir settist í rík-
isstjórn á miðju ári
2007 og stýrði út-
gjaldafrekasta ráðu-
neytinu. Við fjár-
lagagerð árið 2008
samþykktu þáverandi
stjórnarflokkar rúmlega 20%
raunhækkun ríkisútgjalda, eink-
um til mála undir stjórn Jóhönnu
Sigurðardóttur. Það var þvert á
varnaðarorð „danska sérfræðings-
ins“, viðvaranir Seðlabanka Ís-
lands og hluta stjórnarandstöð-
unnar, þar á meðal þess sem
þetta ritar.
Af vitnaskýrslu Jóhönnu Sig-
urðardóttur fyrir Landsdómi má
ráða að forsætisráðherra hafi ekki
fylgst með efnahags- eða banka-
málum á árunum 2007 og 2008.
Skýrsla danska bankans frá 2006
virðist því vera henni opinberun
nú.
Við hrunið krafðist ég þess að
sett yrðu sérstök neyðarlög sem
tækju verðtrygginguna úr sam-
bandi sbr. það sem fram kemur
hjá „danska sérfræðingnum“. Jó-
hönnu Sigurðardóttur var falið
það mál af þáverandi ríkisstjórn
og hún ákvað að gera ekkert.
Forsætisráðherra hafði þá ekki
áttað sig á hinni miklu opinberun
„danska sérfræðingsins“.
Eftir Jón
Magnússon
» „Danski sérfræð-
ingurinn“ spáir
engu um fall íslenskra
banka, en varar við
vanda vegna verð-
tryggingar.
Jón Magnússon
Höfundur er fyrrverandi
þingmaður Sjálfstæðisflokksins
og hæstaréttarlögmaður.
Opinberun
forsætisráðherra
Verðtrygging fjár-
muna er búin að vera
nokkuð vinsælt deilu-
efni allt frá upphafs-
degi hennar og sýnist
þar sitt hverjum eins og
gengur. Verð að játa að
ég hef aldrei skilið rök-
in fyrir því að menn eigi
ekki að greiða það til
baka sem tekið er að
láni en ákveðinn hópur í
samfélaginu virðist
vera þeirrar skoðunar.
Þessi hópur teflir m.a. fram þeim
rökum að þegar að útlánunum kemur
megi líkja tryggingum bankanna, þ.e.
vöxtunum og verðtryggingunni, við
mann sem gengur bæði með belti og
axlabönd til þess að halda upp um sig
brókunum. Þessi samlíking finnst
þessum hópi alveg gígasnjöll en þeg-
ar betur er að gáð þá er hún alls ekki
rökrétt þar sem axlaböndin og beltin
gegna sama hlutverkinu öfugt við
vextina og verðtrygginguna sem hafa
sitt hlutverkið hvort. Vextirnir eru
endurgjald fyrir afnot af fjármunum
líkt og þegar við greiðum fyrir afnot
af bílaleigubílum eða húsnæði sem við
leigjum til tímabundinna afnota.
Verðtryggingin hefur aftur a móti
það hlutverk að tryggja að fjármun-
irnir sem teknir voru að láni séu
greiddir til baka að fullu.
Af hverju bara peningar?
Í þessu sambandi finnst mér það
alltaf dálítið skrítið að það skuli vera
til hópur manna sem finnst það eðli-
legt að þegar peningar eru teknir að
láni þá sé allt í lagi að greiða bara
hluta þeirra til baka öfugt við önnur
verðmæti. Hugsum okkur mann sem
fær 5.000 kr. að láni hjá vini sínum.
Einhverjum mánuðum síðar skilar
hann vininum 5.000 krónum. Gallinn
er bara sá að yfir nefnt tímabil hafði
verðlag hækkað um 50%, því hefði
hann þurft að greiða til baka um
7.500 kr. í stað 5.000 krónanna. Ég
reikna með að vinurinn mundi taka
þegjandi og hljóðalaust við 5.000-
kallinum, stinga honum í vasann og
telja skuldina greidda að fullu. Hann
fékk jú sömu krónutölu
til baka.
Segjum nú að í stað
bankaseðlanna hafi hann
lánað vininum þriggja
pela vínflösku sem hann
endurgreiðir við áð-
urnefndar aðstæður, þ.e.
50% hækkun verðlags
frá lántökudegi til
greiðsludags. Nú réttir
hann vininum tveggja
pela flösku í stað þriggja
pelanna sem hann fékk
að láni. Ég er næsta viss
um að vinurinn mundi reka upp stór
augu og segja: Ha, hvað lánaði ég þér
ekki fulla flösku? Jú, jú, en vegna
þess hvað peningarnir hafa rýrnað
mikið frá því að ég fékk flöskuna að
láni þá fékk ég ekki meira fyrir sömu
krónutölu núna. Þú hlýtur að skilja
það að ég get ekki einn borið ábyrgð
á verðþenslunni, þú sem lánveitandi
verður líka að axla ábyrgð.
Formið skiptir öllu
Það sem vekur athygli í öllu talinu
um verðtrygginguna er að það virðist
skipta máli í hvaða formi verðmætin
eru sem tekin eru að láni. Það óskap-
ast t.d. enginn yfir því þótt leiguverð
á flestu því sem leigt er sé verð-
tryggt, trúlega vegna þess að verð-
bótaþátturinn er ekki tilgreindur í
leiguskilmálunum, hann er bara hluti
af leiguverðinu.
Sumt á leigumarkaði fylgir verð-
bólgunni sjálfkrafa, eins og t.d. fast-
eignaverð, og með hækkandi fast-
eignaverði hafa allir skilning á því að
leiguverðið verði að hækka í kjölfarið.
Maður hlýtur líka að spyrja sig að því
hvort þetta ágæta fólk sem vill af-
nema verðtryggingu á útlánum vilji
þá ekki líka afnema hana á innlánum
og skapa hér svipað ástand og ríkti
fyrir daga verðtryggingarinnar; þá
lagði enginn peningana sína í banka.
Þess í stað fór maður og keypti eitt-
hvað fyrir þá, eiginlega bara eitthvað
þar sem allt var betra en að láta þá
brenna upp á verðbólgubálinu í bönk-
unum. Á þeim árum voru formlegar
gengisfellingar mjög tíðar og af
ástæðum sem ég kann ekki að skýra
komst það býsna oft í loftið að nú ætti
að fella gengið um x% þennan eða
hinn daginn.
Útrásarvíkingar þeirra tíma
Í framhaldinu rauk landinn til og
pantaði tíma hjá einhverjum banka-
stjóranum, en á þeim árum deildu
þeir og drottnuðu, ákváðu hve marg-
ar krónur hver og einn fékk að láni.
Krónur sem voru aðeins að hluta
greiddar til baka; sá hlutinn sem
aldrei var greiddur var tekinn af
sparifé ellilífeyrisþega og krónunum
sem erfingjar landsins höfðu aurað
saman og af óvitaskap lagt inn í þess-
ar mammonnshítir, undir slagorðum
þess tíma: „Græddur er geymdur
eyrir.“
Almennt er talið að útrásarvíking-
arnir svokölluðu séu einskorðaðir við
hrunið og hafi valdið því. Útrásarvík-
ingar hafa alltaf verið til í okkar sam-
félagi. Á tímum óðaverðbólgunnar
voru það þeir sem áttu óheft aðgengi
að lánastofnunum og slógu um sig
með peningum sem fengnir voru að
láni, peningum sem aldrei stóð til að
greiða til baka nema þá að litlu leyti.
Þeirra fyrirmynd er apinn með ost-
bitann sem af ætlaðri ræktarsemi við
réttlætið nærðist á grunnhyggni
múgsins líkt og kommúnisminn á sín-
um sokkabandsárum.
Ef afnema á verðtrygginguna
verður annað af tvennu að koma til:
Að sparifjáreigendur þessa lands
sætti sig við að fá aðeins hluta af því
sem lagt var inn til baka. Hin leiðin
sem farin er af þeim þjóðum sem ekki
verðtryggja inn- og útlán er að halda
verðbólgunni innan eðlilegra marka.
Þar liggur lausnin.
Eftir Helga Laxdal »Ef afnema á verð-
tryggingu sparifjár
við núverandi aðstæður
er til þess ætlast að
sparifjáreigendur gefi
eftir hluta af sínum inni-
stæðum í bönkum.
Helgi Laxdal
Höfundur er vélfræðingur
og fyrrverandi yfirvélstjóri.
Leikmannsþankar
um verðtryggingu