Morgunblaðið - 09.01.2013, Blaðsíða 6

6 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 9. JANÚAR 2013
Kjartan Kjartansson
kjartan@mbl.is
Stjörnuáhugamaðurinn Snævarr
Guðmundsson varð nýlega fyrsti Ís-
lendingurinn til þess að gera athug-
anir á fjarreikistjörnum, reikistjörn-
um utan sólkerfis okkar, þegar hann
kannaði þvergöngu þriggja reiki-
stjarna fyrir sólstjörnur sínar. Snæv-
arr hefur sent athuganir sínar í al-
þjóðlegan gagnabanka um
rannsóknir á fjarreikistjörnum þar
sem þær hafa þegar verið sam-
þykktar.
Slíkar mælingar eru gríðarlegt ná-
kvæmnisverk en þær miða að því að
nema breytingu á ljósstyrk frá fjar-
lægum sólstjörnum þegar reiki-
stjörnur sem vitað er að ferðast á
braut um þær ganga þvert fyrir þær
séð frá jörðu.
„Ég hef stundum sagt fólki að
birtubreytingin sé svipuð og ef mæld-
ur væri ljósstyrkur frá götulukt í
Keflavík, séð frá Reykjavík og svo
flygi fluga fyrir ljósið. Ljósdeyfingin
er svipuð,“ segir Snævarr.
Áhugamennirnir mikilvægir
Fyrstu fjarreikistjörnurnar fund-
ust árið 1992 en nú eru meira en 800
reikistjörnur utan sólkerfis okkar
þekktar. Vitað er til að um 300 þeirra
gangi tímabundið í þvergöngu fyrir
móðurstjörnu sína, frá jörðu séð.
Snævarr er nú orðinn einn þeirra
áhugamanna um allan heim sem
leggja sitt af mörkum við athuganir á
fjarreikistjörnum.
„Fyrsta skrefið er þegar stórar at-
hugunarstöðvar tilkynna að þær hafi
fundið nýja reikistjörnu og spá fyrir
um þvergöngu hennar. Þá er næsta
skref að fylgjast stöðugt með þeim.
Út frá þvergöngunum má athuga
hver brautarhraði reikistjörnunnar
er og hvort fleiri reikistjörnur séu í
kerfinu. Þær upplýsingar koma ekki
fram fyrr en eftir tugi eða hundruð
athugana. Þess vegna geta stjörnu-
áhugamenn lagt vísindunum lið því
stóru athugunarstöðvarnar hafa ekki
tíma til að fylgjast með öllum þver-
göngunum,“ segir Snævarr.
Hann hefur komið sér upp eigin að-
stöðu til að gera athuganir hér á Ís-
landi. Mælingarnar á þvergöngunum
fóru þannig fram að hann tók fjölda
mynda af stjörnunum í gegnum sjón-
auka á meðan þær áttu sér stað, fyrir
og eftir. Því næst bar hann mældan
styrk ljóssins frá stjörnunum saman
við ljósstyrk nálægra stjarna á mynd-
unum til þess að greina mismuninn á
birtunni þegar reikistjörnurnar
gengu fyrir þær.
Gasrisar á fleygiferð
Reikistjörnurnar sem Snævarr
fylgdist með nefnast XO-2b, WASP
33 og HAT-P-10/WASP 11. Þær eru í
400-500 ljósára fjarlægð frá jörðinni.
Þær eru gasrisar, líkt og reikistjarn-
an Júpíter í okkar sólkerfi. WASP-11
er sú minnsta þeirra en hún hefur um
helminginn af massa Júpíters. XO-2b
er á stærð við Júpíter en WASP 33 er
talin hafa fjórum sinnum meiri massa
en þessi stærsta reikistjarna sólkerfis
okkar. Júpíter silast í kringum sólina
á tæpum tólf árum en þessar tvær
reikistjörnur þeytast um sínar sól-
stjörnur á 1-4 dögum. „Maður getur
rétt ímyndað sér þær hrikalegu ham-
farir sem hljóta að eiga sér stað
þarna,“ segir Snævarr.
Þetta er ekki í fyrsta skipti sem
hann reynir að gera athuganir á þver-
göngu fjarreikistjarna. Fyrst reyndi
hann það árið 2005 og aftur nokkrum
árum síðar en án árangurs. Snævarr
hefur verið stjörnuáhugamaður allt
frá árinu 1988 þegar hann var í fjall-
göngu hátt í Ölpunum.
„Ég var úti að nóttu til og himinn-
inn var svo stórfenglegur að ég varð
hugfanginn á svipstundu. Af næt-
urhimninum þöktum þúsundum
stjarna, vetrarbrautinni; og auk þess
féll fjöldi loftsteina þá um nóttina,
ótrúlegt sjónarspil. Þá komst maður
að því hvað maður vissi lítið og hve
margt mann langaði til að vita,“ segir
hann.
Stjörnukíkir Snævarr við sjónaukann sem hann notaði við athuganirnar.
Fyrstu athuganirnar
á fjarreikistjörnum
 Íslendingur fylgdist með þvergöngu í öðrum sólkerfum
Stjörnur Kortið sýnir hvar reikistjörnurnar þrjár eru innan stjörnumerkjanna.
Steingrímur J. Sigfússon, atvinnu-
vega- og nýsköpunarráðherra,
sagði í Speglinum í Ríkisútvarpinu í
fyrradag að þrátt fyrir sérleyfi til
rannsókna og vinnslu kolvetnis á
Drekasvæðinu væri ekki í hendi að
leyfi fyrir frekari vinnslu og bor-
unum fengist.
Guðni A. Jóhannesson, orku-
málastjóri, sagði í samtali við mbl.is
að ef fyrirtækin uppfylltu öll skil-
yrði varðandi umhverfis- og örygg-
ismál ætti ekkert að koma í veg fyr-
ir borunarleyfi, svo framarlega sem
olía fyndist.
„Þetta er leitar- og rannsókn-
arþáttur með öllum fyrirvörum af
okkar hálfu varðandi umhverfis- og
öryggismálin á þessu svæði. Þetta
jafngildir ekki ákvörðun um að
leyfa boranir eða vinnslu þarna,“
sagði Steingrímur í Speglinum.
Taldi hann að ef olía fyndist þyrfti
að taka ákvörðun um það í framtíð-
inni hvort leyfa ætti boranirnar og
það væri miklu stærri ákvörðun en
rannsóknarleyfin. Hvert og eitt
skref færi í umhverfismat og
ákvörðunin lægi langt inni í fram-
tíðinni. Guðni segir að miklir fyr-
irvarar séu gerðir svo vinnsla verði
leyfð. Þar á meðal að öll skilyrði
séu uppfyllt. „Það er ekki búið að
leyfa áframhaldandi boranir á
svæðinu fyrr en sýnt hefur verið
fram á að umhverfismálin séu í lagi.
Um það eru miklir fyrirvarar í leyf-
unum.“ thorsteinn@mbl.is
Leyfi til borana
ekki í hendi
 Ólík sýn atvinnuvegaráðherra og
orkumálastjóra á leyfi til olíuborunar
Morgunblaðið/Styrmir Kári
Drekasvæði Gefin hafa verið út
sérleyfi til rannsókna og vinnslu.
Raforku-, sam-
göngu- og fjar-
skiptaöryggi
Vestfirðinga í
ljósi óveðursins
um áramótin
verður rætt í um-
hverfis- og sam-
göngunefnd Al-
þingis í dag.
Yfirmenn Vega-
gerðarinnar,
Landsnets, Orkubús Vestfjarða,
fjarskiptaráðs og almannavarna
mæta á fundinn, að sögn Ólínu Þor-
varðardóttur, starfandi formanns
nefndarinnar.
Afleiðingar óveðurs-
ins á Vestfjörðum
ræddar í þingnefnd
Ólína
Þorvarðardóttir
„Biðlistinn í desember hefur aldrei
verið lengri, miðað við síðustu ár.
Þetta bendir til þess að okkar fólk
hefur heldur átt á brattann að sækja
yfir hátíðirnar,“ segir Þórarinn Tyrf-
ingsson yfirlæknir á sjúkrahúsinu
Vogi.
Hann segir fleiri hafa sótt um að
komast í meðferð eftir hrun, eða frá
2009-2012. „Það var meira álag hjá
okkur í vor 2012 sem lýsir sér í því að
fleiri voru á biðlista eftir að komast í
afeitrun og upphaf meðferðar,“ segir
Þórarinn. Í upphafi árs leita margir
sér lækninga á Vogi. „Áramóta-
hnykkurinn kom nú strax um ára-
mótin. Nýja árið hófst með álagi.
Meðferðarstaðirnir eru fullir,“ segir
Þórarinn.
Umfang starfsins var meira árið
2012 en árin á undan sem lýsir sér í
því að tekið var á móti fleiri sjúkling-
um á Vog en verið hefur. Þórarinn
segir það ekki skýra lengri biðlista
eftir meðferð, að dregið hafi verið úr
þjónustunni.
„Það kann að vera að einhverjar
aðrar stofnanir hafi dregið úr þjón-
ustunni við þennan hóp. Maður heyr-
ir að það er löng bið á öðrum sjúkra-
stofnunum. Önnur ástæða, sem er
vel þekkt í vestrænum þjóðfélögum,
er að við erum að verða eldri, sjúk-
lingar lifa lengur og eru veikari,“
segir Þórarinn.
Reiknað er með að ný skýrsla SÁÁ
um áfengis- og vímuefnaneyslu verði
birt í febrúar.
thorunn@mbl.is
Metfjöldi í meðferð um jól
 Fleiri á biðlista í desember eftir að komast í meðferð á Vogi  Meðferðarstað-
irnir fullir á nýju ári  Tekið á móti fleiri sjúklingum 2012 en undanfarin ár
Meðferð á Vogi
» Aldrei fleiri sjúklingar í með-
ferð í desember á Vogi en á ný-
liðnu ári.
» Vestræn þjóðfélög eru að
eldast. Sjúklingar lifa lengur og
eru veikari. Gæti verið hluti
skýringarinnar.
–– Meira fyrir lesendur
SÉRBLAÐ
:
Katrín Theódórsdóttir
Sími 569 1105
kata@mbl.is
NÁNARI UPPLÝSINGAR GEFUR:
PÖNTUNARTÍMI AUGLÝSINGA:
Fyrir kl. 12, mánudaginn 21. janúar.
Þetta sérblað verður með
ýmislegt sem tengist
þorranum s.s:
Matur, menning,
hefðir, söngur,
bjór, sögur
og viðtöl.
Þann 25. janúar gefur Morgunblaðið
út sérblað tileinkað Þorranum