Morgunblaðið - Sunnudagur - 10.02.2013, Qupperneq 19

10.2. 2013 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19
föng og búnað með þyrlum og fámennir hópar
komast niður í einu, því gæta þarf öryggis og
tryggja góða umgengni,“ segir Björn. „Við
getum hinsvegar boðið upp á ódýrari ferðir
eftir að framkvæmdum lýkur. Í þeim felast
augljós tækifæri fyrir menntastofnanir á öll-
um skólastigum að tengja vettvangsferðir
náminu og efla jarðfræðiþekkingu nemenda.
Þetta er áhugaverð tilraunastofa. Það er ein-
stakt að geta farið í eldfjall og skoðað
sprungukerfin. Enda hafa margir háskólar,
innlendir sem erlendir, verið í sambandi við
okkur um jarðfræðirannsóknir.“
Óhætt er að segja að það falli vel að ímynd
Íslands að opna dyrnar inn í eldfjallið.
„Ímynd Íslands út á við er eldur og ís,“ segir
Björn. „Það er mikil upplifun að ferðast til Ís-
lands og komast inn í eldfjall. Við finnum á
viðtökunum að það fellur í kramið hjá ferða-
mönnum.“ Nokkuð var um að kvikmynda-
stjörnur sem léku í stórmyndum sumarsins
hér á landi bönkuðu upp á. „Jú, það kom tals-
vert af hetjum andlegrar afþreyingar,“ segir
Björn brosandi. „Íslendingar hafa ekki sótt í
þetta í sama mæli, en það hefur aðeins verið
að aukast.“
Því miður ekki niðri í skjálftanum
En hvað um hættu á eldgosi? „Það gaus fyrir
4 þúsund árum og auðvitað er aldrei hægt að
útiloka eldgos,“ segir Björn. „En ekki er mikil
hreyfing á þessu svæði og almennt ekki búist
við gosi. Hræringarnar eru meiri í kringum
Krísuvík. Það yrði örugglega einhver fyrir-
boði. Hinsvegar geta orðið jarðskjálftar, allt
að sex á Richter, og hönnun mannvirkja þarf
að taka mið af því og gengið verður út frá því
að draga úr hættu á grjóthruni. Í sumar voru
skjálftar upp á 4,6 á Richter, en við vorum
því miður ekki ofan í gígnum á þeim tíma.
Það hefði verið mjög áhugavert. Við sáum
engin merki um grjóthrun eftir þá skjálfta.“
Áætlað er að framkvæmdir standi yfir í
fimmtán mánuði eftir að hönnun lýkur. Og þó
að þetta verði um leið einn helsti ferðamanna-
staður landsins, þá felst í því áhugaverð þver-
sögn, að með því að opna hellinn er ætlunin
að vernda hann. „Það miðast við að gestir
gangi um manngerð svæði, en ekki gíginn
sjálfan og hann verði því ósnortinn,“ segir
Björn. „Þetta er kjörið tækifæri til að sýna
fólki stað, sem á engan sinn líka í heiminum,
en stuðla um leið að varðveislu hans.“
Hann segir að leitað hafi verið til formanna
alþjóðlegra hellasamtaka og álit þeirra allra
hafi verið á einn veg, að þetta væri rétta leið-
in. „Það eru til mörg dæmi um að sambæri-
legar náttúruperlur séu opnaðar almenningi
og jafnframt á lista UNESCO yfir einstök
náttúrufyrirbrigði. Auðvitað er það líka sjón-
armið að gera ekki neitt, en hvers virði er það
sem enginn getur notið? Er þá ekki betra að
fólk fái að njóta án þess að skemmdir verði á
gígnum? Vissulega þarf að gera op inn í gíg-
inn, en það er bara brotabrot af því veggflat-
armáli sem gígurinn er.“
Reiknað er með að yfir sumartímann skap-
ist í kringum 50 störf við Þríhnúka, en þau
verði aðeins færri yfir veturinn. „Það fyrir ut-
an eru allskyns afleidd störf sem af þessu
skapast, svo sem hjá rútufyrirtækjum, flug-
félögum og hótelum,“ segir Björn. „Eflaust
koma sumir eingöngu til að skoða hellinn og
aðrir dveljast jafnvel lengur á landinu til að fá
tækifæri til þess. Margföldunaráhrifin eru því
mikil.“
Hellisgólfið nær niður á
200 metra dýpi, er eins og
íþróttavöllur að flatarmáli
og grjótið í hellinum er lit-
skrúðugt eftir að hafa bak-
ast í eldgosinu.
Morgunblaðið/Golli
*Það felst vernd í framkvæmdum sem þess-ari, sem miðast við að gestir gangi ummanngerð svæði, en ekki gíginn sjálfan og hann
verði því ósnortinn.
M
eð fyrirhuguðum fram-
kvæmdum við Þríhnúkagíg er
stefnt að því að gera hann að-
gengilegan almenningi, en
undir honum er 120 metra djúp gíghvelfing
sem er ein sú stærsta og dýpsta í heiminum.
Hvatinn er sá, að sögn Árna Stefánssonar
augnlæknis og hellamanns, að stuðla að
verndun gígsins fyrir ágangi, án þess þó að
að loka honum, sem hefði í för með sér að
enginn fengi að berja hann
augum.
„Málið er að íslensk
náttúra er stórmerkileg og
liggur víða undir skemmd-
um,“ segir Árni, sem er
einn stofnenda Þríhnúka
og á sæti í samráðsnefnd
umhverfisráðuneytisins
um verndun og varðveislu
hraunhella. „Hraunhellarnir okkar hafa
skaðast stórkostlega af mannavöldum, til
dæmis Surtshellir, Víðgelmir og Raufar-
hólshellir. Óheft aðgengi að þeim veldur
skaða – það er bara tímaspursmál hvenær
það gerist, fólk freistast til að taka með sér
dropasteina eða brýtur þá af gáleysi. Mark-
miðið með framkvæmdunum við Þríhnúka-
gíg er að gera hann aðgengilegan án þess að
hann skemmist. Þannig er hugmynda-
fræðin.“
Fyrstur niður í hvelfinguna
Árni setti fram hugmyndir um að verja gíg-
inn í grein í Morgunblaðinu þegar árið 2004,
en þar lýsti hann því er hann seig niður á
botn gígsins fyrstur manna á Jónsmessu ár-
ið 1974. „Það var alveg ólýsanleg tilfinning
að síga þarna niður. Einkennileg tóm-
leikakennd fyllti mig neðarlega í gígháls-
inum, tilfinning blönduð sérkennilegri gleði
og eftirvæntingu þegar risavaxin gíghvelf-
ingin opnaðist fyrir augum mér. Ef til vill
ekki ósvipuð þeirri himnesku sælu sem þeir
sem vaktir eru úr dái lýsa. Sálin svífur þá
yfir eigin líkama, horfir á skrokkinn ofanfrá
og er í þann mund að hverfa á vit eilífðar-
innar og ljóssins. Ég varð bergnuminn í
orðsins fyllstu merkingu. Dinglaði eins og
dordingull úr hlöðulofti, á leið niður í þetta
ótrúlega stóra gímald.“
Í gegnum tíðina sagðist hann oft hafa
leitt að því hugann hvernig almenningur
gæti notið þessarar einstæðu myndunar án
skaða á hellinum. „Við ritun orðanna „að
hanga þar eins og dordingull“ fæddist raun-
hæf hugmynd sem hér er kynnt. Að setja
þar, á 56-60 m dýpi, útsýnispall á hellis-
vegginn. Aðgengi að honum yrði um jarð-
göng upp á yfirborð jarðar. Pallurinn yrði
úr stálgrind og kleift að horfa niður í gegn-
um grindina og af grindinni niður og upp. Á
þessum stað, í miðju eldgígsins, er upplifun
þessa tröllaukna gímalds svo sterk, að með
ólíkindum er. Hæðin niður á urðarsöðulinn
er svipuð og séð niður úr Hallgrímskirkju-
turni, eða af þaki 20 hæða háhýsis. Er hæð-
in meiri til hliðanna. Gígrásirnar beint upp
eru álíka. Eða eins og að horfa af Skóla-
vörðuholti upp á útsýnissvalir kirkjunnar.“
Hann skrifaði að tilfinning sú sem hver
uplifði við gígopið og í gígnum myndi „gera
þann sama næmari fyrir eigin smæð og for-
gengileik. Hún mun um leið auka virðingu
hans fyrir þeirri jörð sem hann byggir.
Náttúruvernd er ekki alltaf fólgin í því að
gera ekkert, þó slíkt geti vissulega átt við, í
völdum tilvikum. Náttúruvernd er að sýna
náttúrunni virðingu og skilja ætíð svo við,
að hún og þeir sem landið erfa, njóti.“
Á að byggja upp fleiri hella
Árni segir að Íslendingar hafi nú þegar
eyðilagt stórkostlegar minjar á heims-
mælikvarða í hellum á borð við Raufarhóls-
helli. Og hann gefur lítið fyrir athugasemdir
Hellarannsóknafélagsins um að fyrirhuguð
jarðgöng í gíginn séu óafturkræf náttúru-
spjöll og sjónarmið um að áfram eigi að
vera erfiðleikum bundið að komast á stað-
inn til þess að upplifa þessa náttúruperlu. Í
skýrslunni kemur reyndar fram að fram-
kvæmdirnar séu að mestu afturkræfar. Og
jafnframt að gestum verði stýrt inn í gíginn
og þeir geti ekki hróflað við neinu. Rask á
gígnum verði eins lítið og mögulegt er eða
einn þúsundasti veggflatarins.“
Árni ítrekar að nú þegar hafi hraunhellar
verið stórskaðaðir með ágangi og hreinsaðir
út viðkvæmir dropasteinar. Þess vegna hef
ég beitt mér fyrir lokun nokkurra hella,
Jörundar, Kalmanshellis og Árnahellis,“
segir hann. „Þegar þeim síðastnefnda var
lokað var mér hætt að lítast á blikuna. Ég
hugsaði með mér að þetta gengi ekki, það
yrði líka að opna slíka hella fyrir almenn-
ingi, en tryggja um leið að ágangurinn
skemmdi þá ekki. Ég lagði fram tillögu árið
2004 að það yrðu Þríhnúkagígur, Surts-
hellir, Stefánshellir og Kerfið. Allir liggja
þeir undir skemmdum vegna óhefts að-
gengis, eru í raun eins og almenningsgarðar
sem drabbast niður ef enginn hugsar um
þá.“
Og það er einmitt hugmyndin á bak við
Þríhnúka. „Þríhnúkagígur er náttúruvætti
á heimsmælikvarða í nágrenni höfuðborgar-
innar og ætti að vera á heimsminjaskrá. Í
tímans rás er óhjákvæmilegt að gígurinn
hefði smám saman troðist niður og því lagði
ég þessar hugmyndir fram. Ég vildi koma í
veg fyrir að þar yrði slys. Og ef við gerum
eitthvað, hvers vegna gerum við það þá ekki
almennilega?“
Dinglaði eins og dor-
dingull úr hlöðulofti
Fréttamenn margra helstu fjölmiðla heims lögðu leið sína að Þríhnúkum í sumar.
Morgunblaðið/Golli
Árni
Stefánsson