Morgunblaðið - 26.07.2013, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. JÚLÍ 2013
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Um tveimurárum eft-ir að
borgarastyrjöldin
hófst í Sýrlandi
eru meiri líkur á
að Bashar al-
Assad, forseti landsins, muni
halda völdum, að minnsta
kosti í einhverjum hluta
landsins, en útlit var fyrir um
hríð. Hugsanlega verður
landinu skipt í tvennt eða
þrennt eftir átakalínum.
Þetta verður að teljast sigur
fyrir Assad, sem hefur beitt
ýmsum óþokkabrögðum, sem
sum gætu talist stríðsglæpir,
í viðleitni sinni til að halda
völdum. En sá sigur er dýru
verði keyptur fyrir Assad, að
ekki sé minnst á mannfallið,
þjáninguna og eyðilegg-
inguna í landinu. Þær hörm-
ungar allar virðast skipta
forsetann takmörkuðu máli.
Ein helsta ástæðan fyrir
því að Assad heldur velli er
sú að Íranir hafa ákveðið að
veita honum mikla aðstoð.
Fylgisveinar þeirra í Hes-
bollah-samtökunum al-
ræmdu hafa beinlínis verið
sendir til að berjast við hlið
stjórnarhersins í Sýrlandi.
Sú aðstoð virðist hafa ráðið
mestu um að snúa taflinu
Assad í vil. En aðstoðin fæst
ekki ókeypis, því að ítök Ír-
ana í Sýrlandi Assads aukast
jafnt og þétt. Þegar er talað
um að forsetinn sé á góðri
leið með að verða strengja-
brúða valdhafa í Teheran. Á
sama tíma skerpast línur á
milli sjíta og súnníta í Sýr-
landi og gætu þau átök hæg-
lega breiðst út til nágranna-
ríkjanna.
Á meðan Rússland, Íran og
Hesbollah-samtökin gera sitt
ýtrasta til þess að halda líf-
inu í stjórn Assads eru vest-
urveldin tvístígandi. Þau
vilja styðja við bakið á upp-
reisnarmönnum, en á sama
tíma forðast óeðlileg inngrip
í borgarastyrjöld eða að
flækjast sjálf inn í átökin.
Ótti við að íslamistar, sem
eru fjölmennir meðal upp-
reisnarmanna, nái völdum
spilar einnig inn í. Afstaða
vesturveldanna er skiljanleg,
en niðurstaðan er engu að
síður hálfkák og óvissa.
Írönum hafa væntanlega
ekki komið neitt á óvart þau
viðbrögð sem vesturveldin
hafa sýnt. Tæplega áratugur
er liðinn síðan fyrstu merki
þess að Íranir hygðust koma
sér upp kjarnorkuvopnum
litu dagsins ljós. Allan þann
tíma hefur verið reynt að
koma í veg fyrir
að þær fyrirætl-
anir tækjust með
samblandi af
refsiaðgerðum og
hótunum um að
vopnavaldi yrði
beitt til þess að hindra að Ír-
an geti auðgað nægilega mik-
ið úran til þess að búa til
kjarnorkuodd. Um leið hefur
verið gengið að samninga-
borðinu. Íranir hafa nýtt sér
þá sáttaviðleitni til hins ýtr-
asta og haldið áfram með
kjarnorkuáætlunina.
Afleiðingin er sú að fljót-
lega verður ekki snúið til
baka. Íranir nálgast óðfluga
þá stund þegar þeir geta
framleitt nóg af auðguðu
úrani til þess að búa til
sprengju án þess að Alþjóða-
kjarnorkumálastofnunin eða
leyniþjónustur vesturveld-
anna tækju eftir.
Ísraelar hafa dregið línu í
sandinn. Hið sama hafa
Bandaríkjamenn gert. Óvíst
er hvort þær línur muni
halda eða hverfa eins og línur
í sandi eiga stundum til að
gera.
Ísraelar hafa að vísu sýnt
að þeim er alvara, en vilja þó
varla aðhafast nema vera
vissir um að Bandaríkja-
menn muni ekki vera mjög
ósamþykkir aðgerðum.
Bandaríkjamenn eru tregir
til þess að fara út í aðgerðir
sem gætu þýtt þriðju stóru
stríðsátökin á 12 árum.
Sú tregða gæti hins vegar
verið dýru verði keypt. Alls
staðar þar sem tómarúm hef-
ur myndast í Mið-Austur-
löndum á síðasta áratug hafa
Íranir náð að auka ítök sín.
Vesturveldin eru í raun ráð-
þrota. Eina ályktun má þó
draga af þróun mála: Haldi
óvissan og hálfkákið áfram
verður fátt sem getur komið í
veg fyrir frekari uppgang
Persaveldis.
Ef til vill er helsta von
vesturveldanna álit almenn-
ings í Íran, eins og nýaf-
staðnar kosningar sýndu. Al-
menningur í Íran, sem hefur
fundið verulega fyrir efna-
hagsaðgerðunum gegn land-
inu, virðist hafa áhuga á
bættum lífskjörum og
breyttu stjórnarfari. Ekki er
hægt að útiloka að írönskum
almenningi takist að snúa
yfirvöldum af þeirri braut
sem þau eru á en hann virðist
ósáttur við. Miðað við stöðu
lýðræðis í Íran er þó ekki
gott fyrir Vesturlönd að
þurfa að treysta á álit hins al-
menna borgara þar í landi.
Vesturlönd standa
frammi fyrir vaxandi
vanda vegna auk-
inna áhrifa Írans}
Uppgangur Persaveldis
Á
meðan konur ganga út frá því að
þær geti gert allt það sem karl-
ar geta í atvinnulífinu en halda
fast í þá hugmynd að þær séu
körlum fremri í öllu því sem
snýr að heimilishaldi og barnauppeldi, þá
verður fullu jafnrétti kynjanna aldrei náð.“
Þetta er meðal þess sem bandaríski lögfræð-
ingurinn og háskólakennarinn Anne-Marie
Slaughter heldur fram í einni af greinum sín-
um um jafnrétti kynjanna sem birst hafa í
bandaríska tímaritinu The Atlantic á und-
anförnum mánuðum og vakið hafa mikið um-
tal.
„Ef karlar kæmu fram við konur í atvinnu-
lífinu á sama hátt og konur koma fram við
karla inni á heimilunum, þá væri talað um
örgustu karlrembu,“ skrifar Slaughter sem segir sífellt
fleiri karla ósátta við þetta viðhorf og að kominn sé tími á
karlahreyfingu.
Hún segir tíma til kominn að hætta að skilgreina
heimilið sem yfirráðastað kvenna, það sé úrelt og for-
dómafull hugsun. Jafn gamaldags og sú staðreynd að
vinnustaðamenning lýtur ennþá löngu úreltum viðmiðum
í atvinnulífinu sem voru sett þegar karlar, sem áttu
heimavinnandi eiginkonur sem sáu um flest sem sneri að
heimili og barnauppeldi, voru í allflestum stjórn-
unarstöðum. Kominn sé tími á nýja hugsun í jafnrétti
kynjanna, bæði á heimilum og á vinnustöðum.
Slaughter hefur verið tíðrætt um þá erfiðleika sem
mæta mörgum konum sem hafa klifið metorðastigann og
talar þar af reynslu. Hún var einn helsti ráð-
gjafi Hillary Clinton í utanríkismálum.
Meðal þess sem hún fjallar um í greinum
sínum eru mismunandi viðhorf sem mæta hátt-
settum körlum og konum. Karlar fái jákvæð
viðbrögð fyrir að fórna einkalífi sínu á altari
starfsframans, konur séu fordæmdar fyrir
það. „En hvers vegna ættum við yfirhöfuð að
vilja leiðtoga sem sinna ekki skyldum sínum
við sína nánustu? Yrðu þeir ekki betri í starfi
ef þeir ættu gott einkalíf?“ spyr hún.
Slaughter segir algeng viðhorf gagnvart
vinnutíma vera arf frá liðinni tíð. Það viðhorf
er reyndar ekki sérbandarískt fyrirbæri, löng
hefð er fyrir því hér á landi að samsama langa
vinnudaga við dugnað og kraft. En hvað með
þann sem skipuleggur vinnudaginn sinn vel,
sleppir jafnvel matartíma til að geta komist heim til sín á
skikkanlegum tíma? Er hann ekki duglegur?
Slaughter segir að stjórnendur líti oft með velþóknun
til þeirra starfsmanna sem verji tíma sínum utan vinnu
til að t.d. æfa fyrir maraþon eða eitthvað álíka og þeir fái
auðveldlega leyfi frá vinnu til að sinna slíku. Aftur á móti
sé það litið hornauga að skreppa frá vinnu til að sinna
þeim fjölmörgu verkefnum sem fylgja foreldrahlutverk-
inu. Hún lýsir bandarískum aðstæðum, sem á margan
hátt eru ólíkar þeim íslensku. Engu að síður má vel velta
upp þessari spurningu: hvort ætli sé litið jákvæðari aug-
um af vinnuveitendum hér á landi; að fara fyrr heim úr
vinnunni til að æfa fyrir maraþon/spila golf eða til að
sinna börnunum sínum? annalilja@mbl.is
Anna Lilja
Þórisdóttir
Pistill
Úrelt viðhorf heima og heiman?
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
VIÐTAL
Árni Grétar Finnsson
agf@mbl.is
Fólk er að selja mikilvægahagsmuni og réttindi síní skiptum fyrir þjónustusem það nýtur góðs af og
er alltaf meira og meira notuð.
Þetta er annars eðlis en að borga
fyrir eitthvað með peningum af því
að þú ert að borga fyrir gæðin með
hlut sem þú ættir ekki að gefa frá
þér,“ segir Sigurður Kristinsson,
prófessor í heimspeki og forseti
hug- og félagsvísindasviðs Háskól-
ans á Akureyri. Sú þjónusta sem
Sigurður vísar til eru vefsíður á
borð við Facebook og Google, en
einnig smáforrit í snjallsímum og
annað þess háttar sem margir nota
í daglegu lífi og taka sem sjálfsögð-
um hlut. Eins og Morgunblaðið
hefur áður greint frá er upplýs-
ingasöfnun slíkra fyrirtækja um
notendur sína mikil.
Friðhelgin er flókið fyrirbæri
Sigurður segir að friðhelgi
einkalífsins sé flókið hugtak innan
heimspekinnar og því sé erfitt að
skilgreina það. „Það þarf að gera
grein fyrir mikilvægi og gildi frið-
helgi einkalífsins. Sumir tala um
friðhelgi einkalífs sem einhvers
konar hagsmuni. Þá er átt við bæði
grundvallarhagsmuni, sem standa
einir og sér, en einnig er talað um
að þetta séu afleiddir hagsmunir,
sem má t.d. leiða af réttinum til
þess að ráða yfir eigin líkama, eigin
eignum eða öðru slíku. Aðrir tala
um friðhelgi einkalífs sem rétt-
indi.“
Hann bætir við að innan þessa
séu ýmsar tegundir af friðhelgi og
tekur til dæmis friðhelgi eigin per-
sónu. „Hægt er að hugsa friðhelg-
ina sem einhverskonar skjöld utan
um einstaklinginn sem verndi hann
gegn því að hver sem er geti haft
aðgang að upplýsingum um hann
undir skildinum. Þá vaknar spurn-
ingin um hvaða og hverskonar upp-
lýsingar falla þar undir og hvað er
það sem kemur þeim þangað. Sum-
ir segja að þessu þurfi hver og einn
að svara fyrir sjálfan sig eftir eigin
vali og gildismati. Þú getur ákveðið
að halda ákveðnum hlutum undir
skildinum sem fyrir annan mann
væri sjálfsagt að afhjúpa og öfugt,“
segir Sigurður.
Hagsmunamat hverju sinni
Sigurður segir að vissulega hafi
hver og einn mikla hagsmuni af því
að upplýsingar um hann fari ekki
hvert sem er og hann veltir því upp
hvort við séum nógu vakandi gæslu-
menn eigin hagsmuna og áttum
okkur á því í raun og veru hverju við
erum að gefa aðgang að hverju
sinni.
„Ég er alveg viss um að það þurfi
vitundarvakningu í þessum málum
vegna þess að margt af þessu er svo
dulið notandanum,“ segir Sigurður
og bætir við að það sem áður fyrr
taldist falla undir friðhelgi einkalífs-
ins sé oft talið opnar og aðgengileg-
ar upplýsingar í dag. „Mörkin
breytast með breyttum viðhorfum.
En það þarf ekkert endilega að vera
neikvætt að fólk verði opnara og
fleiri séu tilbúnir að deila hugsunum
sínum og öðru. Nú er fólk til dæmis
komið með hundruð vina á Face-
book og þar verður til alveg ný
flóra af vinum sem ekki var til
áður. Það þarf því ekki að vera
neikvætt að fólk sé að verða
opnara með þetta en áður.
Hins vegar er mjög vont ef fólk
gerir það óafvitandi og blind-
andi og áttar sig ekki á því fyrr
en eftir á hversu ótakmarkað
aðgengi það hefur gefið
að sér í raun og veru.“
Friðhelgi einkalífsins
háð hagsmunamati
Morgunblaðið/Styrmir Kári
Upplýsingar Sigurður segir að vont sé ef einstaklingar samþykkja skilmála
á netinu án þess að vita af þeirri upplýsingasöfnun sem gæti átt sér stað.
„Síðasti áratugurinn hjá okkur
hefur mikið farið í að gera fólki
grein fyrir þeirri víðtæku söfn-
un persónuupplýsinga sem
fram fer nú orðið,“ segir Hörður
Helgi Helgason, settur forstjóri
Persónuverndar. Hann segir að
fólk verði að átta sig á því að
um leið og það ákveður að ger-
ast viðskiptavinir síðna eins og
Facebook sé það að láta af
hendi mikinn hluta af friðhelgi
síns einkalífs, en oft viti það
ekki nákvæmlega hvað það er
að samþykkja. „Við vitum ekki
hvernig mörg af þessum fyrir-
tækjum gera sér mat úr
þessum upplýsingum en
við vitum að þau leita sér
markvisst að leiðum til
þess að gera það. Þetta
eru auðvitað fyrirtæki
sem vilja lifa af eins og
önnur og leita leiða til
þess,“ segir
Hörður.
Mikil upplýs-
ingasöfnun
FRIÐHELGI LÁTIN AF HENDI
Hörður Helgi
Helgason