Morgunblaðið - 03.05.2014, Blaðsíða 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. MAÍ 2014
HJÓLA-OGSPORTVÖRUVERSLUNIN · FAXAFENI 7 · REYKJAVÍK · SÍMI 5 200 200 · GAP.IS
…OGÞÚVELURLENGRI LEIÐINAHEIM.
HENTAR MJÖG VEL FYRIR ÍSLENSKAR AÐSTÆÐUR ÞAR SEM „MICRO“ FJAÐRANDI STELLIÐ
ÉTUR Í SIG GRÓFA MALBIKIÐ OG GERIR HJÓLAFERÐINA ENN ÞÆGILEGRI
ÞÚ NÝTUR ÞESS
AÐ MOKA INN KÍLÓMETRUNUM
Á CANNONDALE SYNAPSE.
229.900.-
Nemandi spurði um gagnsemi z-unnar gömlu sem var aflögð árið1974 (þó sumir noti hana enn). Svar mitt: Lítum á eftirfarandisetningar: Þú ást matinn; hér hafa ást við tveir hatursmenn;þetta er sönn ást. Á dögum z-unnar var gerður greinarmunur á
þessu þrennu: Þú ázt matinn; hér hafa átzt við tveir hatursmenn; þetta er
sönn ást. Framburðurinn er að vísu alltaf sá sami, en uppruninn misjafn, og
rithátturinn átti að sýna það. Svo bæti ég við: Þetta var ekki fyrirhafnarinnar
virði. Það var enginn sögulegur missir að z-unni.
Stundum gerir kennarinn sig vinsælan með dæmum um tvíræðni: „Svanir
skilja ekki.“ „Bæjarstjórinn hjálpar Aldrei“ (undanskilið í fyrirsögninni: fór
ég suður). „Ríkisstjórnin greiðir fyrir gerð kjarasamninga.“ „Þetta er ónýtt
tækifæri.“ „Barnið er
smekklaust.“
Lærdómsmaðurinn Stef-
án Karlsson skrifaði grein í
Samvinnuna árið 1971 (4.
tbl.). Það var nýr tónn í texta
Stefáns; hann benti m.a. á
hvað málfræðingar hefðu oft
verið sjálfum sér ósamkvæmir: þeir útrýmdu t.d. áður algengri eignarfalls-
mynd sérnafnsins Hjörtur (Hjörts varð að vera Hjartar) en eignarfalls-
myndin Björns fékk að standa óáreitt við hlið Bjarnar.
Stefán Karlsson notaði í sömu grein orðið hreintynglar um þá sem vildu
hreinsa tunguna af útlendum orðum; hann sagði að alls ekki væri viturlegt að
útrýma gömlum eða nýjum tökuorðum sem hafa aðlagast beygingum í mál-
inu. Hann vildi leyfa þeim að dafna við hlið hinna íslensku; slíkt gæfi stílnum
kraft og tilbreytingu.
Þannig er bæði talað um að bremsa og hemla; við segjum traffík og um-
ferð; sjokk og áfall; batterí og rafhlaða; túristi og ferðamaður, gardínur og
gluggatjöld, pása og hlé. Túristi finnst mér reyndar vera ljótt orð, að ég ekki
tali um hin hráu orð gæd og trend – og mörg fleiri! Látum smekkinn ráða.
Ofnotkun orða og orðasambanda er hvimleið. Eru ekki fleiri en ég orðnir
leiðir á: ég er meðvitaður/ ég er opin fyrir (Edinborg)/ þegar til lengri tíma er
litið/ á þessum tímapunkti/ gekk vel fyrir sig/ er vel staðsettur/ hvað er í
gangi? Ég bæti svo við því sem ég heyrði í potti: „Pabbi var ekki að trúa mér.“
Við erum enn í íslenskutíma. Nemandi: Hvernig á eiginlega að beygja sér-
nafnið Gnarr? Svar: Gnarr tengist nafninu Gunnar og má því beygjast eins og
í vísu kunningja míns sem nú dvelur utanlendis:
Dugandi maður Dagur B.
– dvel ég ættjörð fjarri –
en einhvern veginn samt ég sé
soldið eftir Gnarri.
Nemandi skaut þá inn málshætti: Þar sem tveir framsóknarmenn koma
saman, þar er spegill.
Í sögu Hallgríms Helgasonar, Höfundur Íslands, er undurfalleg lýsing á ís-
lenskri sumarnótt (311-312). Mig langar að fá leyfi til að taka hana í sýnisbók.
Vel á minnst: Mér hefur dottið í hug að umtalaðar senur í verðlaunamynd-
inni Hross í oss (önnur þeirra lenti á veggspjaldi) eigi rætur að rekja til bls.
242-244 í bók Hallgríms.
Málið
El
ín
Es
th
erÞannig að það er í raun hægt að færa rök fyrir því að
yfsilon ætti að hverfa úr íslensku, á sama hátt og z-an?
Já.
Við grínumst
ekkert með svoleiðis?
Nei nei, engin
ástæða til þess.
Tveir framsóknarmenn
Tungutak
Baldur Hafstað
bhafstad@hi.is
Hver er staða verkalýðshreyfingarinnar í sam-félagi okkar í dag? Hvert er hlutverk henn-ar? Þessar spurningar sækja á í framhaldiaf 1. maí hátíðahöldunum í fyrradag. Sú var
tíðin að hlutverk hennar var mjög skýrt. Hún var
sverð og skjöldur fátæka fólksins á Íslandi. Staða
hennar og hlutverk er flóknara í dag.
Í ávarpsorðum Gylfa Arnbjörnssonar, forseta ASÍ, í
tímaritinu Vinnunni, sem ASÍ hefur gefið út í meira en
60 ár, segir:
„Nú þegar misskipting fer aftur vaxandi í þjóðfélag-
inu verður hreyfingin að spyrna við fótum.“
Þetta er rétt hjá forseta ASÍ. Það eru ýmis teikn á
lofti um að hrunið hafi ekki leitt af sér hugarfarsbreyt-
ingu eins og vænta hefði mátt heldur sæki nú í sama
farið og síðustu árin fyrir hrun. Þetta gerðist ótrúlega
fljótt. Það var ekki langt um liðið frá hruni, þegar það
sjónarmið heyrðist að laun æðstu stjórnenda banka
yrðu að taka mið af því, að þau væru
samkeppnisfær við launagreiðslur banka
í öðrum löndum. Þá höfðu ekki borizt
fréttir af því að eftirspurn væri eftir ís-
lenzkum bankamönnum í öðrum löndum
enda ekki við því að búast eftir hrun bankanna hér. Nú
er sömu röksemdum beitt í London. Þar er sagt að
þótt bankar tapi eða hagnaður þeirra minnki verði að
borga æðstu starfsmönnum þeirra bónusa vegna þess
að annars verði boðið í þá frá Bandaríkjunum. Og í
London er spurt: Er það ekki allt í lagi úr því að þeir
ná ekki betri árangri?!
Sömu þróunar og sjá má í bönkunum gætir einnig í
öðrum stærri fyrirtækjum og væntanlega á Gylfi við
þá þróun að einhverju leyti. En nú háttar svo til að
verkalýðshreyfingin er í annarri stöðu en áður til að
spyrna við fótum. Nú eru það ekki lengur stórar við-
skiptasamsteypur, fjármagnaðar af bönkum, sem ráða
ferðinni í íslenzku atvinnulífi og stærstu fyrirtækjum.
Nú eru það lífeyrissjóðirnir, sem eru stærstu hluthaf-
arnir í stærstu fyrirtækjunum, sem skráð eru á mark-
aði. Og hverjir eiga lífeyrissjóðina? Það er fólkið í
landinu.
Stjórnir lífeyrissjóðanna eru hins vegar ekki kosnar
af félagsmönnum þeirra, sem þó ætti að vera sjálfsagt,
þegar hér er komið sögu. Það eru stjórnir einstakra
verkalýðsfélaga og vinnuveitendasamtaka, sem skipa
fulltrúa í stjórnir lífeyrissjóðanna. Aðild samtaka í at-
vinnulífi að stjórn sjóðanna er auðvitað fortíðarfyr-
irbæri. Þeir peningar sem vinnuveitandi borgar í líf-
eyrissjóð vegna starfsmanns eru hluti af kjörum þess
starfsmanns og þar með eign hans. Það eru engin rök
fyrir því að vinnuveitandinn sé á þeim forsendum
fulltrúi starfsmannsins í stjórn lífeyrissjóðsins.
En burtséð frá því er ljóst að fulltrúar lífeyrissjóða í
stjórnum fyrirtækja, sem lífeyrissjóðirnir eru stundum
með ráðandi hlut í, þegar hlutir þeirra eru lagðir sam-
an, geta haft mikil áhrif á að sú misskipting, sem for-
seti ASÍ talar um í ávarpsorðum sínum í Vinnunni,
verði ekki til staðar.
Beita fulltrúar lífeyrissjóðanna í stjórnum fyrirtækj-
anna sér gegn því að slík misskipting verði til í fyrir-
tækjunum?
Sjálfsagt hefur forseti ASÍ betri upplýsingar um það
en flestir aðrir og gæti verið gagnlegt ef hann tjáði sig
um þau málefni. En ekki fer á milli mála að fáir eru í
betri aðstöðu nú á dögum til þess að koma í veg fyrir
þá þróun í átt til vaxandi misskiptingar, sem Gylfi Arn-
björnsson gerir réttilega að umtalsefni. en einmitt
verkalýðsforingjarnir sjálfir. Það eru því hæg heima-
tökin hjá þeim að spyrna við fótum.
Getur verið að þeir séu ekki að gera
það?
Í sömu grein segir forseti ASÍ:
„Við sjáum þessa þróun í vaxandi
gjaldtöku vegna lyfja og læknisþjónustu þar sem fjöldi
fólks þarf að neita sér um nauðsynleg lyf og læknis-
þjónustu vegna kostnaðar.“
Þetta er líka rétt hjá Gylfa Arnbjörnssyni og í þessu
tilviki er ekki hægt að krefja hann sjálfan um úrbætur.
Gjaldtaka í heilbrigðiskerfinu er komin að yztu mörk-
um og jafnvel of langt. Að auki er greiðslukerfi vegna
lyfjakaupa ekki hannað með hagsmuni hinna efna-
minnstu í huga, sem í upphafi hvers tímabils þurfa að
reiða fram umtalsvert fé, fyrir lyf, sem þeir í mörgum
tilvikum eiga ekki. Hvers vegna gengur enginn þing-
maður fram fyrir skjöldu og tekur upp baráttu gegn
þessari þróun?
Sú misskipting sem forseti Alþýðusambandsins gerir
að umtalsefni er ekki einskorðuð við Ísland. Hún er að
verða eitt helzta umræðuefni fólks um allan heim og
hefur m.a. kallað fram athyglisverðar hugmyndir um
gjörbreytingu á skattakerfum, þar sem megináherzlan
verði á aðra skattstofna en tekjur fólks. En einmitt
þess vegna er sú áherzla sem Alþýðusamband Íslands
leggur á aðild Íslands að Evrópusambandinu óskilj-
anleg. Og þá áherzlu ítrekar forseti ASÍ enn og aftur í
tilvitnaðri grein í Vinnunni.
Í sumum aðildarríkjum Evrópusambandsins er gíf-
urlegt atvinnuleysi. Það hefur verið mest í Grikklandi,
Ítalíu, Portúgal og Spáni en það er vaxandi á norðlæg-
ari slóðum. Varla líður t.d. svo dagur að ekki sé sagt
frá uppsögnum í finnskum fjölmiðlum. Í sumum fyrr-
nefndra ríkja er meira en helmingur ungs fólks án at-
vinnu og hefur verið hin síðari ár.
Telur forseti ASÍ evruna skipta meira máli en að
fólk hafi atvinnu?
Sjálfsagt geta fræðimenn í hagvísindum fært rök
fyrir því. En ætli félagsmenn í verkalýðsfélögunum
mundu taka undir slík sjónarmið?
Verkalýðsfélögin og
baráttan gegn misskiptingu
Er evran mikilvæg-
ari en atvinna?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Fjölmargir lesendur Fróðleiks-molanna hafa haft samband og
bent á margt, sem ýmist mátti betur
fara eða hafa mætti í huga, og kann
ég þeim hinar bestu þakkir. Hér
ætla ég að leggja út af einni at-
hugasemdinni, eftir Unu Margréti
Jónsdóttur. Hún er dóttir Jóns Ósk-
ars, sem fór í fræga boðsferð til Ráð-
stjórnarríkjanna 1956 ásamt þeim
Steini Steinari og Agnari Þórð-
arsyni. Benti Una Margrét á, að fað-
ir sinn hefði gagnrýnt stjórnarfar
þar eystra í bók sinni, Páfinn situr
enn í Róm.
Jón Óskar gerði það svo sann-
arlega. Hann gaf bókina út hjá Al-
menna bókafélaginu vorið 1964. Svo
vildi til, að hann fékk 18 þúsund
króna listamannalaun, um svipað
leyti og bókin kom út. Orti þá Þor-
steinn frá Hamri háðkvæði í Þjóð-
viljann:
Sem ég á blíðum beði
bílífis vaknaðe
úthlutun einnig léði
átján þúsund í té
Jóni þeim sama, sama,
er svalt um árabil.
Heita þeir honum frama —?
Hví er nú rokið til —?
Þorsteinn taldi svarið við spurn-
ingu sinni liggja í augum uppi. Það
væri „sérlegt ferðastjá“ Jóns Ósk-
ars. Eflaust hefur þetta kvæði Þor-
steins ekki spillt fyrir því, að hann
var sjálfur boðinn til Ráðstjórn-
arríkjanna ári síðar og þáði boðið.
Skylt er þó að geta þess, að Þor-
steinn iðraðist síðar kvæðisins.
Einn rithöfundur sósíalista, Frið-
jón Stefánsson, kvaddi sér hljóðs á
fundi í Rithöfundafélagi Íslands um
þær mundir, kvartaði undan út-
hlutun listamannalauna og vék að
Jóni Óskari: „En nú hafði komið út
ferðabók eftir hann, þar sem í er að
finna nokkuð af óhróðri um sósíölsk
ríki, Sovétríkin, í Morgunblaðsstíl.
Og eins og við manninn mælt: Hann
skal upp í 18 þúsund króna flokk.“
Jón úr Vör hélt að vísu uppi vörnum
fyrir skáldbróður sinn á fundinum,
en í endurminningum sínum sagði
Jón Óskar, að eftir þetta hefði Þjóð-
viljinn snúist gegn sér og sósíalistar
hætt að heilsa sér á förnum vegi.
Íslenskir sósíalistar sáu til þess,
að það kostaði að ganga úr liði og
neita að bera lof á ráðstjórnina rúss-
nesku.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Jón Óskar og
sósíalisminn