Morgunblaðið - Sunnudagur - 18.05.2014, Blaðsíða 47

hvítir. Nokkur samhljómur er um að þessir forsetar
hafi átt skilinn drjúgan hluta af þeirri gagnrýni, sem á
þá féll. Það má skjóta því inn í hér að hinn kunni frétta-
skýrandi á Fox-sjónvarpsstöðinni, Bill O’Reilly, átti
eitt af einkaviðtölum sínum við Obama forseta í Hvíta
húsinu í vor. Þá spurði hann forsetann efnislega á
þessa leið: Getur ríkt nokkur vafi á því, að þú sért „the
most liberal“ forseti sem hér hefur setið? O’Reilley,
sem er alkunnur íhaldsmaður, fékk svo óvænt svar við
þessari spurningu sinni, að hann varð orðlaus og eru
ekki mörg önnur dæmi um það. Svar Obama hlýtur
raunar að hafa komið flestum, ef ekki öllum áhorf-
endum hans á óvart: „Nei, ég er það ekki, það var
Richard Nixon.“ Obama miðaði augljóslega ekki við
meint kommúnistahatur Nixons heldur við þá laga-
bálka í innanlandsmálum sem Nixon tókst að fá sam-
þykkta í forsetatíð sinni.
Ofurkonan ósigrandi
Repúblikanar óttast nú mjög að demókrötum takist að
halda Hvíta húsinu eftir næstu kosningar, haustið
2016, þrátt fyrir hratt dvínandi vinsældir Obama. Það
er Hillary Clinton, forsetafrú og síðar utanríkis-
ráðherra, sem skýtur repúblikunum slíkan skelk í
bringu. Þeir segja, að rétt eins og „fyrsti blökkumað-
urinn“ hafi, þrátt fyrir meinta fordóma, gefið Obama
4-5 prósenta forskot á keppinautinn, þá muni mögu-
leikinn á því að fá að kjósa „fyrsta kvenforsetann“ gefa
Hillary svipaða forgjöf. Ekki verði auðvelt að finna
frambjóðanda úr röðum repúblikana, sem ætti mögu-
leika á kjöri gagnvart slíkri forgjöf.
Ný skoðanakönnun sýnir að 57% kjósenda segjast
vera jákvæðir í garð framboðs Hillary en 43% nei-
kvæðir. Athygli vekur að fjórðungur repúblikana sagð-
ist hafa jákvæða afstöðu til hennar. Og stuðningsmenn
Hillary eru þegar teknir til við að lýsa gagnrýni á verk,
frammistöðu og skoðanir hennar sem bersýnileg
merki um kvenfyrirlitningu. T.d. þegar fyrrverandi
ráðgjafi George W. Bush benti á að spurningar hlytu
að vakna um heilsufar Hillary, sem féll í yfirlið fyrir ári
eða svo og skall með höfuðið á harðan hlut við fallið og
var frá störfum í 30 daga. Ráðgjafinn sagði einnig að
aldur Hillary hlyti að vera áleitin spurning, en hún er
66 ára (svo bréfritara þykja þetta auðvitað fráleitar
vangaveltur). Talsmenn Hillary sögðu að þannig væri
aldrei rætt um karlkyns frambjóðendur og þetta sýndi
enn og aftur kvenfyrirlitninguna. Sú fullyrðing var þó
út í bláinn. Demókratar gerðu sér mikinn mat úr háum
aldri Bobs Dole á sínum tíma og það með nokkrum ár-
angri. Þeir reyndu svo sannarlega að beita því bragði á
Ronald Reagan. En frambjóðandinn sá sneri slíkum
vangaveltum sér í hag með sveiflu í frægum sjónvarps-
þætti. En sama vopni var svo sannarlega beitt gegn
McCain, andstæðingi Obama í kosningunum 2008, og
það með góðum árangri. Varaforseta McCains, Sarah
Palin, var ekki hlíft vegna kynferðis, enda virðast kyn-
ferðisrökin eingöngu gagnast konum á vinstrikant-
inum, eins og fyrsti forsætisráðherrann úr röðum
breskra kvenna fékk svo sannarlega að reyna. Meira
að segja íslenskir femínistar gátu ekki glaðst yfir kjöri
hennar og sögðu, sem frægt varð, að ástæðan fyrir
þeirri fýlu sinni væri sú, að frú Thatcher væri karlkona
en ekki kona.
Skaðleg skinhelgi
Stjórnmálalegur rétttrúnaður er aldrað fyrirbæri, sí-
breytilegur og nýr. Þeir tilburðir kunna stöku sinnum
að vera góðkynja og jafnvel göfugir, en því fer fjarri að
það sé meginreglan. Iðulega er rétttrúnaði fylgt eftir
af yfirvöldunum á hverjum stað, veraldlegum eða and-
legum. Sagan á margvísleg dæmi um það. Þá er ríkis-
skipaður rétttrúnaðurinn orðinn eitt helsta tæki til
kúgunar, ekki síst ef einveldi eða alræðisríki eiga í
hlut. Einstaklingurinn á þá engan annan kost en að
gefa sig rétttrúnaðinum á vald. Þótt lýðræði hafi sótt á,
sem sú leikregla sem best henti við stjórnun ríkja,
stundum sú illskásta, þá býr minnihluti mannkyns enn
við það. En einnig þar sem byggt er á lýðræði glittir
oftar en hollt er í rétttrúnaðinn. Þegar litið er yfir sög-
una, einnig þá nýliðnu, hlýtur niðurstaðan um rétt-
trúnaðinn að falla honum í óhag. Hann er langoftast til
bölvunar og þá mestrar bölvunar þar sem skilyrðin til
að beita honum af afli eru hagfelldust.
Margir Evrópumenn hafa á örfáum árum gerst mjög
umburðarlyndir gagnvart fjandsamlegri umfjöllun um
kristna trú, og virðist engu skipta hversu langt er
gengið. Heittrúaðir „trúleysingjar“ sjá engin mörk í
slíkum efnum og trúleysi þeirra virðist eins konar
trúarleg gagnályktun og beinast sérstaklega að hinum
trúarlega menningararfi þjóðanna sem þeir tilheyra.
Þeir sömu fara mun varlegar gagnvart öðrum trúar-
brögðum. Það skerðir ekki vilja til ýkts umburðar-
lyndis af því tagi, þótt slíkum trúarbrögðum sé fylgt
fram af miklum ofsa eða útfærsla þeirra stangist al-
gjörlega á við viðtekin sjónarmið heima fyrir, svo sem í
afstöðu til hlutverks og réttinda kvenna, sem jafnvel
verða að sæta andlegum og líkamlegum hryðjuverkum
í öfgafyllstu tilfellunum með vísun til trúarlegra heim-
ilda.
Áleitnar spurningar gufa ekki upp
Það getur ekki verið deiluefni að þjóð sem ákveður að
bjóða erlendu fólki landvist og síðar hlutdeild í sínu
þjóðríki hlýtur að gera það af heilum hug og vita að þar
sé enginn millivegur. Sérhver nýr borgari, sem þannig
hefur verið boðinn velkominn, hlýtur að verða frá og
með því augnabliki jafngildur þeim sem fyrir eru. Eng-
in önnur aðferð er til.
En í Vestur-Evrópu, þar með talið á Íslandi, hefur
almenningur aldrei verið spurður að því, hvort hann sé
sáttur við hversu hratt útlendingum fjölgi í landi
þeirra. Hefðbundnir stjórnmálamenn flokka slíkar
spurningar sjálfkrafa sem opinbera kynþáttafordóma
og lýsa því yfir, að þeir sem orði þær séu „ekki stjórn-
tækir,“ þótt þeir fá lýðræðislegan stuðning til að eiga
sæti á þjóðþingi viðkomandi lands. Lýðræðislegt um-
boð þeirra sé með öðrum orðum ógilt.
En þessi þöggun leiðir eingöngu til þess að umræðan
færist undir yfirborðið. En tilfinningarnar sem bældar
eru og spurningarnar sem ekki eru virtar svars munu
fyrr eða síðar brjótast fram, og þá einatt með óheppi-
legum hætti og jafnvel ógeðfelldum.
Það er ekkert rangt við það, að fólk vilji fá upplýst,
hvort engu skipti fyrir það, ef annarra þjóða fólk sæki
bæði hratt og í miklum mæli inn í velferðarkerfi, sem
það hefur ekkert lagt til, og muni sennilega frá fyrsta
degi þurfa mjög á að halda.
Það felast engir kynþáttarfordómar í slíkum spurn-
ingum. Og það hefnir sín að kæfa í fæðingu varfærn-
islega umræðu af því tagi. Í rauninni er illskiljanlegt að
margir skuli frekar óttast ábyrga og öfgalausa um-
ræðu um rétttrúnaðarefnin en afleiðingarnar af því að
bannfæra hana.
Hún mun brjótast út, fyrr eða síðar, eins og dæmin
sanna og þá er hætt við að öfgar og ábyrgðarleysi muni
einmitt einkenna hana. Og engu verði lengur um þok-
að.
Morgunblaðið/Golli
18.5. 2014 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 47