Morgunblaðið - Sunnudagur - 18.05.2014, Blaðsíða 54

54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18.5. 2014
Menning
M
ig hafði lengi
dreymt um að
vinna sýningu
með listamönnum
frá Grænlandi og
Færeyjum og nú er sá draumur
loks orðinn að veruleika,“ segir
Margrét Vilhjálmsdóttir, leikstjóri
leiksýningarinnar Fantastar sem
sýnd verður í Brimhúsinu við Geirs-
götu 11 dagana 22. maí til 5. júní.
Hátt í fimm ár eru liðin frá því að
Margrét fékk hugmyndina að sýn-
ingunni, þá stödd í menningarhús-
inu Norðurbryggju í Kaupmanna-
höfn. „Fljótlega fékk ég Tinnu
Ottesen, sem er útlitshönnuður sýn-
ingarinnar ásamt fleirum, með mér
í lið,“ segir Margrét og tekur fram
að nokkurn tíma hafi síðan tekið að
fjármagna verkefnið sem og finna
samstarfsfólk.
Aðrir listrænir stjórnendur sýn-
ingarinnar eru: Marianna Mørkøre,
Janus Bragi Jakobsson, Haukur
Þórðarson, Inuk Silis Høegh, Jens
L. Hansen, Ada Bligaard Søby,
Lárus Björnsson, Ólafur Björn
Ólafsson, Jessie Klemman, Gunnvá
Zachariasen, Þórunn Elísabet
Sveinsdóttir, Tue Biering, Julie
Edel Hardenberg, Nicolaj Falck,
Klæmint H. Isaksen, Frosti Frið-
riksson, Katla Kjartansdóttir og
Halla Margrét Jóhannesdóttir.
„Við komumst að því að tengsla-
netið milli listheima þessara landa
er afar lélegt. Það má því segja að
val á listafólkinu sem þátt tekur sé
tilkomið eftir ábendingum listafólks
sem við þekkjum auk þess sem
ræðismaður Íslands í Nuuk á
Grænlandi reyndist okkur vel eftir
að skrifstofan var opnuð þar í landi
sl. haust,“ segir Margrét og tekur
fram að furðu megi sæta hversu lítil
samskipti hafi verið milli Íslands og
Grænlands í gegnum tíðina.
„Ég hafði oft farið sem gestur til
Grænlands og séð hvað þetta land
er ægifagurt og mikið töfraland.
Þetta er eins og að hafa Himalaya--
fjöllin við hliðina á sér, með þessar
ofboðslegu ísmyndanir og fegurð í
fjöllum. Við vitum svo lítið um
þessa þjóð og höfum í gegnum tíð-
ina hvorki verið mjög forvitin um
þessa nágrannaþjóð okkar né nógu
frændrækin.“
Lygin er hluti sannleikans
„Árið 2012 héldum við vinnubúðir
hérlendis með listafólkinu sem þátt
tekur í sýningunni og þar kviknaði
grunnhugmyndin að því hvernig við
vildum vinna saman. Okkur langaði
til að skoða hvernig við lítum á okk-
ur sem þjóðir í dag þó við tökum
fortíðina vissulega með í hæfilegu
magni. Við erum þannig að vinna
með þjóðtrú og þjóðsögur þessara
landa ásamt því sem við skoðum
hvernig við lítum á okkur sem þjóð
og hvort sjálfsmynd þjóðanna
stemmir við raunveruleikann,“ segir
Margrét og tekur fram að hópurinn
vinni jafnt með sögur sem og lyga-
sögur, enda sé yfirskrift sýningar-
innar: „Lygin er ekki andstæða
sannleikans, heldur hluti af honum.“
Að sögn Margrétar munu áhorf-
endur hitta fyrir alls konar persón-
ur. „Við köllum þá fantasta og það-
an kemur nafn sýningarinnar.
Fantast á dönsku og ensku merkir
draumóramaður eða athafnaskáld,
en þau eru víða. Segja má að lista-
maðurinn sé fantasti í sjálfu sér,
þar sem hann er oft að framkvæma
hið ómögulega.“
Í samtali við Morgunblaðið segir
Margrét að fljótlega í vinnuferlinu
hafi sú hugmynd kviknað að nota
hvalinn sem aðaltákn sýningarinnar.
„Eitt af því sem við uppgötvuðum í
samstarfinu var að íbúar á Íslandi,
Grænlandi og Færeyjum eru sér
mjög meðvitaðir um hina yfirvof-
andi ógn sem birtist eyjaskeggjum í
ýmist aftakaveðrum eða náttúru-
hamförum, en þessi ógn gerir það
að verkum að við erum alltaf með-
vituð um hættur náttúrunnar og
berum samtímis mikla virðingu fyr-
ir henni. Til að fanga þessa skynjun
langaði okkur að búa til eitthvað
sem væri miklu stærra en við sjálf
og þar kemur hvalurinn til sög-
unnar,“ segir Margrét og bendir á
að hvalurinn sé í hinum ýmsu
trúarbrögðum táknmynd endurfæð-
ingar.
„Skáldsagan Moby Dick eftir
Herman Melville hefur verið nokk-
urs konar biblía þessarar sýningar,
en í þeirri bók er hvalurinn tákn-
mynd einhvers sem við ráðum ekki
við. Að vera gleyptur af hval er
þekkt tákn úr trúarbrögðum til að
sýna fram á að einstaklingurinn
ræður ekki við þá stöðu sem hann
er kominn í og verður þess vegna
að iðrast og finna fyrir auðmykt áð-
ur en hann getur endurfæðst,“ seg-
ir Margrét og vísar þar m.a. til sög-
unnar um Jónas í hvalnum, en
bendir á að einnig komi leið-
arminnið fyrir í ævintýrinu um
Gosa.
Bjargvættur við hendina
„En hvalurinn gat líka falið í sér
lífsbjörg, enda engin tilviljun að
notað er orðið hvalreki yfir óvænt
stórhapp. Hvalur sem rak á land
gat mettað heilt þorp í heilan vetur
og veitt mikilvægt byggingarefni og
efni í áhöld á borð við skjólur,“ seg-
ir Margrét og tekur fram að margir
geri sér ekki grein fyrir að afurðir
hvala hafi verið nýttar með marg-
víslegum hætti í tímans rás. „Hval-
urinn hefur í gegnum tíðina verið
notaður í ótrúlegustu hluti, t.d. voru
beinin notuð sem byggingarefni,
skíðin voru notuð í regn- og sól-
hlífar sem og korselett og krínólín
kvenna, amberinn er enn notaður í
ilmvötn, hvalafitan er notuð í alls
kyns iðnað, en olían lýsti upp allar
borgir Evrópu og Ameríku á sínum
tíma,“ segir Margrét og tekur fram
að vísað sé til þessarar forsögu nýt-
ingar með beinum og óbeinum
hætti í sýningunni.
Aðspurð um sýningarstaðinn seg-
ir Margrét að hópurinn hafi verið
staðráðinn í því að sýningin yrði að
fara fram við höfnina. „Því þetta er
í ákveðnum skilningi hvalreki hér.
Við förum bókstaflega með áhorf-
endur í ferðalag gegnum hvalinn og
færum þá í gegnum a.m.k. tuttugu
mismunandi rými sem öll hafa
beina vísun í tiltekin líffæri hvals-
ins,“ segir Margrét og bendir á að
rýmin taki mið af vísindalegum lýs-
ingum Hermans Melville eins og
þær birtast í Moby Dick.
„Á þriðja tug þátttakenda taka
þátt í sýningunni með marg-
víslegum performönsum, en við
blöndum saman dansi, hreyfingu og
hljóðfæraleik auk þess sem hljóð-
myndir, sem m.a. byggja á viðtölum
við eyjaskeggja, skapa sterkt and-
rúmsloft. Aðeins er pláss fyrir rúm-
lega hundrað áhorfendur á hverri
sýningu, en áhorfendum er skipt
niður í hópa sem ferðast gegnum
rýmið með sínum bjargvætti.
Ferðalagið í gegnum hvalinn verður
einhvers konar andleg endurfæðing
þar sem þátttakendur þurfa að
finna auðmýktina og fyrirgefn-
inguna meðan við leiðumst í gegn-
um sýninguna og höldum í lífsins
haldreipi,“ segir Margrét og bætir
samstundis leyndardómsfull við:
„Við getum lofað því að fólki verður
bjargað úr hvalnum í lokin.“
Virkari áhorfendur
Fantastar er fjórða rýmissýningin,
þ.e. leikverk sem byggir á innsetn-
ingum, sem Margrét leikstýrir, en
2007 leikstýrði hún fyrir Listahátíð
í Reykjavík Gyðjunni í vélinni sem
Vatnadansmeyjafélagið Hrafnhildur
setti upp um borð í varðskipinu
Óðni og 2009 leikstýrði hún Orbis
terræ – ORA í Þjóðmenningarhús-
inu fyrir Listahátíð í Reykjavík, en
seinasta leikstjórnarverkefni hennar
var Hnykill í Norðurpólnum síðla
árs 2009.
Spurð hvað það sé við rýmissýn-
ingar sem tali til hennar sem lista-
konu svarar Margrét: „Rýmissýn-
ingar gefa mér tækifæri til að
sameina mörg ólík listform í eitt.
Ég hef alltaf verið mikill aðdáandi
safna og því að safna hlutum í eitt
hús eða á einn stað og segja marg-
ar sögur. Auðvitað er hægt að segja
margar sögur á leiksviði í leikhúsi,
en það er eitthvað sérlega spenn-
andi við það að færa áhorfendur til
í rýminu og gera þá þannig virk-
ari,“ segir Margrét og bætir við: „Í
þessu ljósi má segja að Fantastar
sé nokkurs konar hvalasafn, en líka
safn ólíkra hugmynda.“
Eins og fyrr sagði verða aðeins
sjö sýningar á Fantöstum hérlendis,
en að sögn Margrétar mun sýningin
eiga sér framhaldslíf erlendis. „Við
verðum með sýninguna í Þórshöfn í
Færeyjum í sumar og í Nuuk á
Grænlandi í haust ef guð lofar. Síð-
an dreymir mig um að sýningin
verði sett upp á Norðurbryggju í
Kaupmannahöfn þar sem það hús
var kveikjan að verkinu.“
Spurð hvort ekki verði erfitt að
færa innsetningar skapaðar fyrir
Brimhúsið milli landa svarar Mar-
grét því neitandi. „Við unnum þessa
sýningu að stórum hluta til út frá
spuna og unnum hvert rými út frá
þeim efnivið sem okkur áskotnaðist,
m.a. frá hinum ýmsu fiskvinnslu-
fyrirtækjum, og myndum vinna
sýninguna með sama hætti erlendis
í náinni samvinnu við heimamenn.
Slík nálgun er ótrúlega gjöful og
skemmtileg.“
Allar nánari upplýsingar um sýn-
inguna má nálgast á vefnum
nordpa.blogspot.com.
„Fantast á dönsku og ensku merkir draumóramaður eða athafnaskáld, en segja má að listamaðurinn sé fantasti í sjálfu sér,“ segir Margrét Vilhjálmsdóttir.
MARGRÉT VILHJÁLMSDÓTTIR LEIKSTÝRIR FANTÖSTUM Í BRIMHÚSINU Á LISTAHÁTÍÐ Í REYKJAVÍK
Hvalreki við höfnina
LISTAFÓLK FRÁ ÍSLANDI, GRÆNLANDI, FÆREYJUM OG DANMÖRKU BÝÐUR ÁHORFENDUM AÐ FARA Í FERÐALAG Í GEGNUM HVAL SEM FELUR Í SÉR
ANDLEGA ENDURFÆÐINGU. MARGRÉT VILHJÁLMSDÓTTIR, LEIKSTJÓRI SÝNINGARINNAR, LOFAR ÞVÍ AÐ ÁHORFENDUM VERÐI BJARGAÐ ÚR HVALNUM.
Silja Björk Huldudóttir silja@mbl.is
Margréti Vilhjálmsdóttur leikstjóra
finnst spennandi að færa áhorf-
endur til í sýningarrýminu.