Morgunblaðið - Sunnudagur - 24.08.2014, Blaðsíða 48

Hin mörgu
hlutverk Auðar
Fín frú, sendill og allt þar á milli er und-
irtitill sýningar um Auði á Gljúfrasteini
sem opnuð hefur verið í Listasal Mos-
fellsbæjar.
Sýningin markar ákveðin tímamót í tíu
ára sögu safnsins því í fyrsta sinn er
saga Auðar Sveinsdóttur Laxness sögð í
formi sýningar. Undirtitillinn er tilvísun í
þau mörgu hlutverk sem Auður gegndi.
Sýningin er einskonar innsetning þar
sem gefur að líta verk Auðar, munstur
eftir hana, ljósmyndir, hljóðmyndir og
gripi sem tengjast minningum um Auði.
Fjölmargir hafa komið að undirbúningi
sýningarinnar sem byggir á meistara-
ritgerð Mörtu Guðrúnar Jóhannesdóttur
í safnafræði. Fjölskylda og nánustu ætt-
ingjar Auðar hafa lagt til gripi og texta-
brot. Þannig eru sagðar margar
skemmtilegar og ólíkar sögur um hús-
freyjuna á Gljúfrasteini.
Nú í haust eru tíu ár frá því að
Gljúfrasteinn var formlega opnaður sem
safn. Það var að frumkvæði Auðar og
hennar nánustu að gengið var frá und-
irritun samnings 23. apríl 2002 um sölu á
Gljúfrasteini og þeim listaverkum sem
prýða húsið. Við sama tækifæri var und-
irritað gjafabréf þar sem Auður gefur rík-
inu bókasafn og handrit Halldórs Laxness
auk innbúsins á Gljúfrasteini.
Sýningarteymið skipa Guðný Dóra
Gestsdóttir safnstjóri Gljúfrasteins, Marta
Guðrún Jóhannesdóttir safnafræðingur og
Þórunn Elísabet Sveinsdóttir sýningar-
hönnuður. Í tengslum við sýninguna um
Auði voru unnir þrír útvarpsþættir sem
fluttir voru á RÚV og eru aðgengilegir í
Hlaðvarpinu. Þá er gefin út vegleg sýn-
ingarskrá auk þess sem sérstakt svæði á
vef Gljúfrasteins verður tileinkað Auði.
Sýningin stendur til 28. september og
er opin á opnunartíma Bókasafns Mos-
fellsbæjar, en aðgangur er ókeypis.
NÝ SÝNING Í LISTASAL MOSFELLSBÆJAR
Guðný Halldórsdóttir, Halldór Laxness, Auður
Sveinsdóttir og Sigríður Halldórsdóttir. Myndin
er tekin í stofunni á Gljúfrasteini 1966 eða 1967. HÚSFREYJAN Á GLJÚFRASTEINI Í MÁLI OG MYNDUM
Auður í jepp-
anum. Myndin er
tekin 1952.
48 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24.8. 2014
Myndlistarmaðurinn Sigurður Guðmunds-
son afhenti í vikunni Þjóðskjalasafni Íslands
filmur verka sinna til varðveislu. „Ljós-
myndaverkin vann Sigurður Guðmundsson á
árunum 1970-1982 og eiga samheitið Situa-
tions, þau eru vel kunn og mikilvæg verk ís-
lenskri listasögu. Verkin eru og hafa verið
sýnd um heim allan,“ segir m.a. í tilkynningu
frá safninu. Þar kemur fram að á sl. fjórum
árum hafi mikil vinna farið í endurskráningu
og vinnslu myndanna með varðveislusjón-
armið að leiðarljósi. Afrakstur þeirrar vinnu
mun verða hægt að sjá í væntanlegri heildar-
útgáfu Crymogeu á ljósmyndaverkum Sig-
urðar frá áttunda áratugnum, sem kemur út í
október 2014. Kristín Dagmar Jóhann-
esdóttir listfræðingur sér um útgáfuna.
FILMUR AÐ SITUATIONS
TIL VARÐVEISLU
Mountain er ein myndanna eftir Sigurð Guð-
mundsson sem hann afhenti Þjóðskjalasafninu.
Sýningargestir í Louisiana ganga á urð og sandi.
Ljósmynd/Louisiana
Riverbed nefnist sýning Ólafs Elíassonar sem
opnuð var á Louisiana í Danmörku í vikunni.
Sýningin samanstendur af þremur þáttum
þar sem lykilverkið Riverbed er búið til af
steinum, möl og sandi frá Íslandi með renn-
andi læk. Þess utan má sjá þrjú myndbands-
verk frá árunum 2010-2013 þar sem lík-
aminn er í forgrunni og loks módelherbergi
þar sem sjá má 400 módel sem Ólafur hefur
notast við í listsköpun sinni. Sem fyrr er
markmið listamannsins að hafa áhrif á skyn-
ræna upplifun sýningargesta og þannig er ætl-
ast til að gestir gangi á listaverkinu Riverbed.
Torben Weirup gagnrýnandi Berlingske gefur
sýningunni fimm stjörnur af sex mögulegum.
ÓLAFUR ELÍASSON Í LOUISIANA
SANDBREIÐA
Hljómsveitin Secret Swing
Society leikur og syngur
gamaldags og frumsamda
sveiflutónlist á stofu-
tónleikum Gljúfrasteins á
morgun, sunnudag, kl. 16.
Hljómsveitina skipa
kontrabassaleikarinn
Andri Ólafsson, klarinett-
leikarinn Grímur Helga-
son, franski gítaristinn Gu-
illaume Heurtebize og píanistinn og
harmónikkuleikarinn Kristján Tryggvi Mart-
insson. Allir syngja þeir.
Sveitina stofnuðu þeir í Amsterdam með-
an þeir voru þar við tónlistarnám og hefur
hún spilað mikið úti á götum, mörkuðum og
síkjum borgarinnar. Einnig hefur hún ferðast
til fleiri borga í Hollandi, Belgíu, Frakklandi,
Þýskalandi, Litháen og á austurströnd Banda-
ríkjanna, ýmist til að spila á djasshátíðum,
tónleikum eða úti á götum.
GAMALDAGS SVEIFLUTÓNLIST
STOFUTÓNLEIKAR
Sveitin Secret
Swing Society
Menning
Þ
að birtist býsna stór saga í
þessum þáttum og þræðirnir
eru fjölmargir. Það sem mér
þykir persónulega merkilegast
er hvað þetta var menning-
arlegt fólk sem fór vestur yfir hafið.
Menning, ekki síst bókmenntir, gegndi
stóru hlutverki í lífi þess og miklir kapp-
ar, rithöfundar, blaðamenn og skáld,
héldu merkinu hátt á lofti. Það er stór-
merkilegt hvað kveðskapur og sagnir
lifðu lengi með þessu fólki. Menn gera
sér kannski ekki grein fyrir því hér
heima en Winnipeg var á dálítið löngu
tímabili öflugasta miðstöð íslenskrar
menningar í heiminum,“ segir Egill
Helgason, en nýir þættir, Vesturfarar,
sem hann hefur gert í félagi við Ragn-
heiði Thorsteinsson, verða sýndir í Ríkis-
sjónvarpinu næstu vikurnar.
Um er að ræða tíu þátta röð sem
byrjar á Íslandi. Síðan er farið gegnum
Nýja-Ísland, Winnipeg, Norður-Dakota,
Alberta og loks út á vesturströnd Kanada
og Bandaríkjanna. „Sagan og bókmennt-
irnar verða í forgrunni í þáttunum og
það má kannski segja að þetta sé pínulít-
ið Kiljan í Ameríku,“ segir Egill.
Gerist nokkuð hallt úr heimi
Egill og Ragnheiður söfnuðu efninu,
ásamt kvikmyndatökumanninum Jóni Víði
Haukssyni, vorið 2013 og hittu fjölmarga
Vestur-Íslendinga að máli. „Það verður að
segjast eins og er að margt af þessu
fólki gerist nokkuð hallt úr heimi og elsti
viðmælandinn okkar er 104 ára. Við töl-
um meira að segja við konu sem er með
beina tengingu við fyrsta hópinn sem fór
til Kanada 1875, átti þar afa og ömmu.
Hún er orðin 95 ára. Nú eru með öðrum
orðum allra síðustu forvöð að ná þessu
fólki og fyrir vikið held ég að þessir
þættir séu mikilvæg heimild,“ segir Egill
og bætir við að viðeigandi sé að sýna
þættina í vetur, en um þessar mundir er
einmitt heil öldin liðin frá síðustu vest-
urferðunum.
Margir Vestur-Íslendinganna sem Egill
hitti á ferðum sínum tala prýðilega ís-
lensku og búa jafnvel að stórbrotnu
tungutaki. „Maður heyrir gjarnan klingja
í gegn einhverri eldri útgáfu af íslensku
með flámæli og orðfari sem er óvenjulegt
en í leiðinni afskaplega skemmtilegt. Fólk
mun örugglega hafa gaman af að heyra
þetta.“
Yngsta manneskjan sem Egill hitti og
talar íslensku er milli fimmtugs og sex-
tugs. Sumt af þessu fólki hefur aldrei
komið til Íslands, eins og kántrísöngv-
arinn Roy Gudmundson. „Roy skilur ís-
lensku mjög vel og talar hana ágætlega.
Það þyrfti einhver að taka að sér að
bjóða honum í heimsókn. Hann er gott
dæmi um skemmtilegan viðmælanda sem
við hittum fyrir vestan. Það er margt
spaugilegt og jafnvel bráðfyndið inni á
milli.“
Rík áhersla á myndefni
Þess má geta að rík áhersla er lögð á
gamalt myndefni í þáttunum og tók
drjúgan tíma að safna því saman.
Vesturfararnir lentu margir hverjir í
ógurlegum þrautum í sínum nýju heim-
kynnum en sigruðust á þeim og Egill er
ekki í vafa um að flestir hafi þeir átt
betra líf vestra en hefðu þeir orðið um
kyrrt á Íslandi. „Það má heldur ekki
gleyma því að með þessu fólki kom mik-
ill framfarahugur til Íslands. Ísland var
staðnað land á þessum tíma og Vestur-
fararnir kenndu okkur fjölmarga hluti,
eins og að ísa fisk. Þaðan komu líka
hugmyndir að Eimskipafjelaginu, svo
dæmi sé tekið. Það var duglegt og hug-
myndaríkt fólk sem fór vestur og hugsaði
með hlýju heim til gamla landsins.“
Þess utan bendir Egill á að tappa hafi
þurft af íslensku þjóðfélagi á þessum
tíma; hefði þetta fólk ekki farið hefðu
margir eflaust orðið hungurmorða. „Menn
hafa verið að komast að því í seinni tíð
að fleira fólk fór vestur en upphaflega
var haldið. Það er líklega nálægt því að
vera fjórðungur þjóðarinnar.“
Hann setur vesturferðirnar í samhengi
við innflytjendur á Íslandi í samtímanum.
„Það er lítill sem enginn munur á þessu
fólki og fólkinu sem vill koma hingað til
að vinna og freista þess að eignast betra
líf. Eini munurinn er líklega sá að sumt
af því fólki hefur annan húðlit.“
Römm er sú taug
Egill kveðst hafa fundið vel fyrir því við
gerð þáttanna hve innileikinn er mikill
hjá fólki sem vill rækta þessi gömlu
tengsl, beggja vegna Atlantsála. „Taugin
er römm og áhuginn miklu meiri en ég
gerði mér í hugarlund. Ísland lifir áfram
þarna fyrir vestan. Ekki síst í matnum,
hann er líklega það síðasta sem fer, fyrir
utan legsteinana í kirkjugörðunum.“
Agli þótti sérstaklega merkilegt að
koma á Kyrrahafsströndina, en þar býr
nú um fjórðungur fólks af íslenskum ætt-
um í Vesturheimi. „Upphaflega lenti fólk-
ið á sléttunum, sem eru kaldar á veturna
STÓR SAGA OG MARGIR ÞRÆÐIR
Winnipeg um tíma öflugasta
miðstöð íslenskrar menningar
Í VESTURFÖRUM, NÝRRI ÞÁTTARÖÐ SEM HEFUR GÖNGU SÍNA Í RÍKISSJÓNVARPINU Í KVÖLD, SUNNUDAG, FER EGILL
HELGASON Á ÍSLENDINGASLÓÐIR Í KANADA OG BANDARÍKJUM OG SKOÐAR MANNLÍF, MENNINGU OG SÖGU.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is