Morgunblaðið - Sunnudagur - 15.06.2014, Blaðsíða 4

4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15.6. 2014
Þeir sem eiga foreldri sem lokið hefurháskólaprófi eru mun líklegri til aðhafa lokið háskólaprófi sjálfir. Þetta er
vísbending um ójöfnuð innan menntakerfisins
þar sem menntun foreldra segir fyrir um vel-
gengni barna þeirra í kerfinu.
Þetta er niðurstaða Jóhönnu Rósu Arn-
ardóttur sem varði nýverið doktorsritgerð
sína í félagsfræði frá Háskóla Íslands.
„Hinsvegar, þá er staða ungmenna sem á
annað borð tekst að finna sig innan kerfisins
og ljúka þar tilskildum gráðum, jöfn þegar
kemur að því að fá góð störf að loknu námi,“
segir Jóhanna. „Tengslin á milli þess að eiga
betur menntaða foreldra og fá hærra metin
störf hverfa því ef viðkomandi hefur lokið há-
skólanámi. Rannsóknin sýnir þannig líka fram
á ákveðinn jöfnuð. Þetta er ákaflega mikilvæg
niðurstaða.“
Jóhanna Rósa bætir við að tekið sé tillit til
kyns, aldurs, búsetu og uppruna í allri grein-
ingu en hún vann meðal annars úr upplýs-
ingum sem hún fékk frá vinnumarkaðskönnun
Háskóla Íslands.
Jöfnuður sem og ójöfnuður
„Rannsóknin snýr að flæði fólks frá skóla yfir
á vinnumarkað og hún tekur á aldurshópnum
sextán til þrjátíu og fjögurra ára. Ég er að
skoða hvaða störf einstaklingar fá að fjórum
menntunarleiðum loknum, þau sem hafa ekki
lokið framhaldsskóla, þau sem hafa lokið al-
mennu fræðilegu námi á framhaldsskólastigi,
þau sem hafa lokið starfsnámi og þau sem
hafa lokið háskólanámi. Rannsóknin sýnir
fram á að þau sem hafa lokið háskólaprófi eru
líklegri til að fá það sem ég kalla hærra sett
störf, stjórnunarstörf, sérfræðistörf og verða
sérmenntað starfsfólk,“ segir Jóhanna Rósa.
Hún segir þó tækifærin vissulega vera til
staðar fyrir ungmenni hér á landi.
„Rannsóknin sýnir að þó þú hafir mögulega
alist upp við erfiðar aðstæður, og þrátt fyrir
að það sé kannski til staðar ákveðin stétta-
skipting sem viðkomandi þarf að vinna sig út
úr, þá á hann möguleika á því. Það getur ver-
ið erfitt en möguleikinn er til staðar. Þetta er
mjög mikilvægt,“ segir Jóhanna en hún kveð-
ur ástæðuna vera gott aðgengi að menntun.
„Ég held að það sem skiptir aðallega máli í
þessu samhengi sé að aðgengi að skólakerfinu
er gott, við búum að mjög opnu skólakerfi
sem þarf að viðhalda. Sveigjanleiki innan
menntakerfisins er líka mjög mikilvægur. Það
skal þó tekið fram að ég held að við megum
alveg gera betur, alltaf má gott bæta. Það er
algjört lykilatriði að staða barna ráðist ekki af
fjárhagsstöðu foreldra,“ segir hún.
Töpum á því að spara
Jóhanna telur það mikinn misskilning að
stjórnvöld spari miklar fjárhæðir á því að
borga minna í menntakerfið.
„Ég leiði að því líkur að við spörum ekkert
með því að sinna ekki menntun þjóðarinnar
því kostnaðurinn færist mjög líklega bara eitt-
hvert annað innan kerfisins. Ég hef meðal
annars birt grein á vegum velferðarseturs
Norrænu ráðherranefndarinnar þessu til
stuðnings, það sneri þá að þeim hópi sem
hvorki er í skóla né vinnu, þeim sem ég kalla
óvirkir einstaklingar, en ég skoðaði þennan
hóp sérstaklega. Þessir einstaklingar eru
hvorki að taka þátt í menntakerfinu né vinnu-
markaðnum, tveimur af stærstu kerfum sam-
félagsins. Niðurstaðan er almennt sú að slíku
ástandi getur fylgt ýmis vandi, til dæmis
heilsufarsvandi. Mínar rannsóknir benda til
þess að tengsl séu á milli lítillar menntunar
og að vera í þessum sporum. Fólk hugsar ef
til vill með sér að það sé enginn peningur til
staðar til að eltast við þessi ungmenni og sú
getur orðið raunin. Þá aukast mjög líkurnar á
því að viðkomandi einstaklingar þurfi aðstoð
innan félagskerfisins auk þess sem þau geta
átt við heilsufarsvandamál að stríða þegar
fram líða stundir. Því getur það í raun verið
dýrara fyrir samfélagið að sleppa því að eyða
pening í menntakerfið. Það er því mjög mik-
ilvægt að hlúa að menntakerfinu,“ segir hún.
Ísland kemur ekki vel út
„Það vill svo frábærlega til að við vinnumark-
aðskönnunina var bætt könnun um inngöngu
ungmenna inn á vinnumarkað að loknu námi,
fyrir evrópsku hagstofuna. Þá sýnir það sig
að við komum ekki vel út í samanburði við ná-
grannaþjóðirnar hvað þetta varðar. Ungmenni
hér á landi, sem koma inn á vinnumarkað, eru
síður í þeirri stöðu að vera með fullt starf og
fastráðningu í upphafi starfsferilsins. Í þeim
samanburði lítum við ekki vel út,“ segir Jó-
hanna. Hún bætir þó við að þegar litið er til
þess hvort ungmennin hafi vinnu eða ekki, þá
er staða þeirra hér á landi svipuð og í Sví-
þjóð.
„Innganga inn á vinnumarkað að loknu
námi gengur hinsvegar best í Noregi, Þýska-
landi og Danmörku. Þýskaland og Danmörk
eru þekkt fyrir öflugt starfsmenntakerfi en
Noregur er mjög ríkt land. Þessi rannsókn
sýnir að þeim ungmennum sem ljúka starfs-
námi í framhaldsskóla gengur betur í upphafi
að fá fullt starf og fastráðningu en hvort um
jákvæð langtímaáhrif er að ræða er ekki jafn
ljóst. Þau sem ljúka bóknámi í framhaldsskóla
hafa aðgang að háskólanámi, þau fá hærra
sett störf og efnahagshrunið hafði ekki jafn
slæm áhrif á stöðu þeirra á vinnumarkaði og
hjá þeim sem lokið höfðu starfsnámi,“ segir
hún.
„Ég er ansi hrædd um, og rannsóknir
styðja þá afstöðu, að óvirk ungmenni hafi ein-
faldlega lent í erfiðum störfum, hlutastörfum,
tímabundnum störfum og þess háttar, frá
upphafi. Það eru auk þess svo ofboðslega
margar rannsóknir sem sýna fram á að það
er mjög erfitt ástand að vera óvirkur, það
sækist enginn eftir því,“ segir Jóhanna að lok-
um.
Jóhanna Rósa Arnardóttir varði nýverið dokt-
orsritgerð sína í félagsfræði við Háskóla Íslands.
Morgunblaðið/Þórður
Staða barna má ekki
ráðast af fjárhag foreldra
ÁBERANDI TENGSL ERU Á MILLI MENNTUNAR FORELDRA OG ÞESS HVENÆR UNGMENNI LJÚKA SKÓLAGÖNGU. ÞETTA ER
NIÐURSTAÐA NÝBAKAÐS DOKTORS Í FÉLAGSFRÆÐI FRÁ HÁSKÓLA ÍSLANDS, JÓHÖNNU RÓSU ARNARDÓTTUR.
Morgunblaðið/Golli
Það sem kemur meðal
annars fram í rann-
sókn Jóhönnu Rósu er
að menntun foreldra
segir fyrir velgengni
barna þeirra innan
menntakerfisins.
* „Ég leiði að því líkur að við spörum ekkert með því að sinna ekkimenntun þjóðarinnar því kostnaðurinn færist mjög líklega baraeitthvert annað innan kerfisins.“
Jóhanna Rósa Arnardóttir.
Þjóðmál
DAVÍÐ MÁR STEFÁNSSON
davidmar@mbl.is
Að sögn Jóhönnu sýnir grafið hvernig
ungmenni flytjast frá skólakerfinu og yfir
á vinnumarkað. Hún tók saman árin 2006
til 2008 og skoðaði meðal-atvinnuþátt-
töku fólks á aldrinum sextán til þrjátíu og
fjögurra ára. Bláa línan segir til um þá
sem eru í vinnu en ekki í skóla en sú
rauða segir til um hlutfall þeirra sem eru
í fullu starfi og með fastráðningu. Ellefu
prósent sextán ára ungmenna voru í
vinnu en ekki í skóla á þessu tímabili og
eykst prósentuhlutfallið til muna fram til
tuttugu ára aldurs þegar margir eru að
ljúka við framhaldsskóla. Hlutfallið helst
nokkuð jafnt til tuttugu og fjögurra ára
aldurs en þá koma margir inn á vinnu-
markað. Hlutfallið hækkar svo allt til
þrjátíu og fjögurra ára aldurs en þá fyrst
fer það að ná meðal atvinnuþáttöku
vinnuaflsins í heild.
Þegar rauða línan er hinsvegar skoðuð
þá sést sama þróun fyrir utan það að pró-
sentuhlutfallið virðist stöðvast við sextíu
prósenta markið og fer ekki mikið ofar
en það. Það er því greinileg skipting á
vinnumarkaði milli þeirra sem annars-
vegar eru í fullu starfi með fastráðningu
og hinsvegar þeirra sem eru það ekki.
Rauða línan stoppar auk þess við tuttugu
og sex ára aldur. Jóhanna bendir á að
þetta sýni að aðeins hluti fólks er í fullu
starfi með fastráðningu eða störfum sem
ætla má að veiti full laun og atvinnu-
öryggi.
Ungmenni á vinnumarkaði
Í vinnu og ekki í skóla Í fullu starfi með fastráðningu
Heimild: Úrvinnsla úr vinnumarkaðskönnun Hagstofu Íslands, tölur vísa til meðaltals fyrir árin 2006-2008
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
16 17 21 25 2919 23 27 31 3318 22 26 3020 24 28 32 34
Bláa línan á myndinni sýnir hlutfall atvinnuþátttakenda
í hverjum aldurshópi sem eru í vinnu og ekki í skóla.
Rauða línan sýnir hlutfall atvinnuþátttakenda í hverjum
aldurshópi sem eru í fullu starfi og með fastráðningu.
Erfitt fyrir ungmenni að
komast í fulla vinnu