Morgunblaðið - Sunnudagur - 16.11.2014, Qupperneq 4

4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16.11. 2014
Stöðugt eldri, sífellt veikari
H
ér á Íslandi eru lífs-
gæði mikil og með-
alævilíkur með því
mesta sem gerist í
Vestur-Evrópu
(82,4 ár). Þá erum við í 5. sæti með-
al ríkja Efnahags- og framfarastofn-
unarinnar (OECD). Það er ágætt að
hugsa til þess að við tórum ágæt-
lega hér í norðrinu og getum gert
okkur vonir um að fá að tilheyra
þessu tilverusviði lengur en margir
aðrir íbúar heims. En þýðir það að
við séum heilbrigð þjóð? Getur verið
að á sama tíma og við lifum stöðugt
lengur, verðum við jafnframt veikari
og veikari? Guðmundur Löve, fram-
kvæmdastjóri SÍBS, skrifar í nýj-
asta tölublaði SÍBS-blaðsins að
„ævilíkur Íslendinga sem orðnir eru
65 ára séu bara rétt liðlega í með-
allagi OECD, sem ásamt vísbend-
ingum um aukna tíðni lífsstíls-
sjúkdóma hér landi, kunni að vera
fyrirboði þess að í fyrsta sinn á um-
liðnum öldum muni ævilíkur
barnanna okkar verða lægri en kyn-
slóðanna á undan.“ Ástæða þessa er
því einföld: lífsstílssjúkdómar.
Aðrir mælikvarðar en meðalævi-
líkur eru notaðir til þess að greina
heilbrigði þjóða, t.d. mælikvarðar
yfir „glötuð góð æviár“ vegna
ótímabærs dauða eða örorku. Árið
2010 glötuðust til dæmis 68 þúsund
góð æviár Íslendinga samkvæmt
þessum mælikvarða og um helming
þessa skaða má rekja til lífsstíls-
sjúkdóma. Íslendingar eru í dag
feitasta þjóð Evrópu og það boðar
ekki á gott hvað tíðni sykursýki í
framtíðinni varðar. Í grein Guð-
mundar kemur jafnframt fram að
mesti heilsufarsskaði meðal Íslend-
inga sé ekki krabbamein og hjarta-
og æðasjúkdómar heldur stoðkerf-
israskanir og geðsjúkdómar.
Ljóst er að skipulag og uppbygg-
ing samfélaga hefur umtalsverð
áhrif á lífsstíl íbúa þeirra. En hvað
þarf að gera til þess að draga úr
tíðni lífsstílssjúkdóma meðal Íslend-
inga? Guðmundur segir í samtali við
Sunnudagsblað Morgunblaðsins að
mikilvægt sé að gera breytingar á
innviðum samfélagsins til þess að
gefa fólki kost á að stunda heilbrigt
líferni í daglegu amstri. „Það er
fjöldamargt sem hægt er að gera.
Þetta er ekki spurning um hvort
kemur á undan, eggið eða hænan.
Fyrst og fremst þarf rétta innviði til
þess að fólk geti lifað heilbrigðu lífi.
Þjóðverjar fóru ekki að framleiða
sportbíla fyrr en þeir voru búnir að
leggja hraðbrautir.“ Hann bætir við
að það sé ekki einungis á ábyrgð
borgaryfirvalda að gera breytingar
heldur skipti einnig miklu máli
hvernig einstaklingar, félagasamtök
og fyrirtæki hegða sér og bregðast
við. „Í fyrsta lagi veldur heilbrigð-
isvandi miklum kostnaði. Fjárfest-
ing í hverjum kílómetra af hjólreiða-
stíg léttir fjárfestingarþörf til hvers
kílómetra af gatnakerfi, sem er til
að mynda miklu dýrara. Alþjóða-
heilbrigðisstofnunin segir okkur að
mataræði sé stærsti áhættu-
þátturinn okkar og fast á
hæla þess kemur hreyfing-
arleysi. Það eitt og sér er
orðinn gríðarlega stór
þáttur í mörgum lífs-
stílstengdum sjúkdómum
og veldur, burtséð frá
heilbrigði, miklum kostnaði
fyrir samfélagið. Þá þurfa
fyrirtæki að gera
starfsmönnum
sínum mögu-
legt að kom-
ast til og frá vinnu án þess að nota
einkabíl, t.d. með því að hafa að-
stöðu til fataskipta, sturtuaðstöðu
og læsta hjólageymslu. Einnig
þekkist víða að styðjast við umbun-
arkerfi fyrir þá sem bæta heilsuna
og koma gangandi eða hjólandi til
vinnu. Erlendis eru fyrirtæki oft
með skattaafsláttarkerfi þar sem
starfsmenn geta keypt hjól skatt-
frjálst í gegnum vinnuveitanda.“
Viðeigandi styrktaraðila,
takk
Guðmundur segir jafnframt að fé-
lagasamtök, og þá sérstaklega
íþróttafélög, þurfi einnig að leggja
sitt af mörkum. „Það er furðulega
algengt að gert sé ráð fyrir að mætt
sé á bíl á æfingu. Þá þurfa íþrótta-
félög einnig að huga að hjóla-
geymslum. Hér í Reykjavík er mjög
algengt að góðum reiðhjólum sé
stolið. Íþróttafélög mættu líka taka
til endurskoðunar að vera með sjálf-
sala sem selja sykrað gos og sæl-
gæti, selja frekar eitthvað sem
stendur þeim nær. Sama gildir um
styrktaraðila sem þau velja sér.
Pepsi-deildin er ágætis dæmi. Mér
finnst það ekki samræmast ímynd
og hlutverki íþróttafélaga að velja
sér styrktaraðila sem samræmast
ekki betur lýðheilsuhlutverki
þeirra.“
Þá er einnig ljóst að einstaklingar
geta gert mikið til að stuðla að eigin
heilbrigði og Guðmundur bendir á
að ekki þurfi kort í tækjasal til.
„Litlir hlutir eins og að standa
reglulega upp í vinnunni, labba að-
eins lengri leið að kaffivélinni,
leggja ekki alveg upp við kjörbúð-
ina, geta skilað miklu. Við skyldum
ekki vanmeta þessa daglegu hreyf-
ingu.“
Íþróttafélög gegna
mikilvægu hlutverki
hvað lýðheilsu varðar.
Morgunblaðið/Golli
MEÐALÆVILÍKUR ÍSLENDINGA ERU MEÐAL ÞESS HÆSTA SEM FINNST Í VESTUR-EVRÓPU. LÍFSSTÍLSSJÚKDÓMAR VERÐA ÞÓ Æ ALGENGARI OG GUÐ-
MUNDUR LÖVE, FRAMKVÆMDASTJÓRI SÍBS, SEGIR SKAÐANN GETA NUMIÐ TUGUM EF EKKI HUNDRUÐUM MILLJARÐA Í TAPAÐRI LANDSFRAMLEIÐSLU.
Áhættuþættir í heilbrigði Íslendinga árið 2010
Mataræði
Ofþyngd
Reykingar
Háþrýstingur
Starfstengd áhætta
Hreyfingarleysi
Há blóðfita
Hár blóðsykur
Áfengisnotkun
Eiturlyfjanotkun
0 2000 4000 6000 8000
Heimild: Greinin ,,Úr hverju deyjum við?” í SÍBS-blaðinu
7.422
5.866
5.595
4.810
3.280
2.914
2.631
2.274
1.439
1.433
glötuð góð æviár
* Slæmt mataræði er stærsti einstaki áhættuþátturinn aðbaki heildarsjúkdómsbyrði Íslendinga -
Guðmundur Löve, framkvæmdastjóri SÍBS
Þjóðmál
HALLDÓR A. ÁSGEIRSSON
haa@mbl.is
„Reykjavík er heilsusamleg borg,
já, ekki spurning. Loftgæði eru
mikil í Reykjavík og hér er hreint
og ómeðhöndlað neysluvatn, um-
hverfisvæn hitaveita og gott
skólpkerfi. Aðgengi að grænum
útivistarsvæðum er einnig með
ágætum. Þetta eru gríðarlega
mikilvægir grunnþættir. Hin hliðin
á þessu er svo hvort íbúar hafa
kost á því að lifa heilsusamlegu lífi
í daglegu amstri. Þar er mörgu
ábótavant. Það er hins vegar
ekki til nein töfralausn í þess-
um efnum,“ segir Guð-
mundur Kristján Jónsson,
nemi í skipulagsfræðum við
University of Waterloo.
Hann flutti erindi á miðviku-
dag á fundi á vegum umhverf-
is- og skipulagsráðs Reykjavík-
ur um loftslags- og
lýðheilsumál. „Við
getum ekki haldið
áfram að saka
einstaklinginn sjálfan um að velja
sér ekki nógu heilbrigðan lífsstíl,
heldur þarf líka að skapa grund-
völl fyrir það að fólk geti valið sér
heilbrigt líferni. Að bæta heilsu al-
mennings, andlega og líkamlega,
dregur sömuleiðs úr fjárþörf heil-
brigðiskerfisins.“
Guðmundur segir að huga
þurfi að ýmsu hvað lýðheilsu og
skipulag varðar. „Þétting byggðar
bjargar engu ein og sér. Það þarf
líka að bæta almennings-
samgöngur og reiðhjólamenningu
og tryggja aðgang fólks að hollri
matvöru og fjölbreyttri þjónustu
innan íbúðahverfa til að draga úr
þörf á daglegum akstri, svo fátt
eitt sé nefnt. Það þarf heildræna
nálgun á víðum grunni og mikil-
vægast er að breyta viðhorfi fólks
til borgarlífs með fræðslu og um-
ræðu um skipulagsmál og áhrifin
af borgarskipulagi á heilsu og líð-
an okkar.“
ER REYKJAVÍK HEILSUSAMLEG BORG?