Morgunblaðið - Sunnudagur - 16.11.2014, Blaðsíða 54

„Þeir eru margir núlifandi Íslendingar sem
eru afar vel máli farnir, einkum þegar þeir
taka upp pennann, en það er stór munur á
rituðu máli og því talaða, kúnstin felst í því
að tala góða íslensku án undirbúnings. Það
kemur best í ljós þegar menn tala frá hjart-
anu hversu vel mæltir þeir eru á móð-
urmálinu,“ segir Kristín Marja Bald-
ursdóttir. Hún segir nokkra einstaklinga
sem hún hefur átt samskipti við eða starfað
með koma upp í hugann. „Sennilega vegna
þess að ég hef hlýtt þegjandi á málflutning
þeirra á sínum tíma og minnst þess síðar
hversu laglega þau beittu íslenskunni máli
sínu til stuðnings,“ bætir rithöfundurinn
við.
„Vilborg Dagbjartsdóttir skáld sagði
mér frá lífi sínu og störfum þegar við unn-
um saman að bók um hana fyrir mörgum
árum. Það var unun að hlýða á Vilborgu,
bæði talaði hún góða og fallega íslensku,
enda kennt móðurmálið í skólum jafnhliða
skáldskapnum, en best var þegar hún fór á
flug og sagði bæði frá því sára og því ljúfa í
lífi sínu, þá varð mál hennar afar auðugt,
skáldlegt en líka hnyttið.“
Kristín Marja nefnir einnig Pál Valsson,
rithöfund og ritstjóra, sem var bæði útgef-
andi og ritstjóri bóka hennar í nokkur ár.
„Hann er góður íslenskumaður og það var
í samtölum okkar fyrir margt löngu að ég
tók eftir því hversu fágað mál hans var.
Hann bjó yfir ríkum orðaforða og kunni að
beita honum á skýran en samt látlausan og
kurteislegan hátt þegar hann greindi og tal-
aði um texta höfunda.“
Þá nefnir Kristín Marja Styrmi Gunn-
arsson, fyrrverandi ristjóra Morgunblaðs-
ins. „Styrmir þurfti stöku sinnum að setja
ofan í við blaðamenn sem hann taldi að
hefðu farið of geyst í blaðaskrifum. Þá átti
hann það til að tala í stundarfjórðung án
hlés, og varð aldrei fótaskortur á tungunni.
Innihald umvandananna fór kannski fyrir of-
an garð og neðan hjá mér en hins vegar
fylgdist ég grannt með og dáðist að vönd-
uðu máli ritstjórans og afar góðri málfræði-
notkun.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, fyrrver-
andi ráðherra og borgarstjóri, vakti líka
ætíð athygli mína þegar hún kom fram í fjöl-
miðlum. Einkum fyrir það hversu skemmti-
lega og áreynslulaust hún notaði hin ýmsu
orðatiltæki þegar hún kom skoðunum sín-
um á framfæri.“
Auk þess að taka ofan fyrir þessu fólki
segist Kristín Marja þó mest dást að út-
lendingum sem hafa lagt það á sig að læra
það erfiða beygingamál sem íslenskan er.
KRISTÍN MARJA
BALDURSDÓTTIR
Mál Vilborgar
afar auðugt,
skáldlegt og
hnyttið
„Í fljótu bragði sýndist mér lítið mál að benda
á nokkra Íslendinga sem tala góða og vandaða
íslensku enda hafa margir að mínu mati prýði-
legt vald á íslenskri tungu. Málið vandaðist
þegar ég fór að velta fyrir mér hvað í því felst
að tala gott mál. Skiptir framburðurinn mestu
máli eða orðfærið sem viðkomandi notar?
Eða eru það kannski orðasmiðirnir sem eru
best mæltir á ástkæra ylhýra móðurmálið,“
segir Gullveig Sæmundsdóttir, fyrrverandi rit-
stjóri, sem ákvað þó að sá ætti kvölina sem á
völina og tilnefndi fjóra Íslendinga sem henni
þykja tala gott mál.
„Kristinn R. Ólafsson talar góða og
kjarnyrta íslensku. Hann er frjór og
hugmyndaríkur og hefur auðgað íslenska
tungu með skemmtilegum nýyrðum eins og
Börsungur, fíkill og grænfriðungur sem hafa
fest sig rækilega í sessi í tungumálinu.“
Gullveig tilgreinir þá Sigurlaugu Mar-
gréti Jónasdóttur sem henni þykir hafa
þægilega og skýra rödd, búa yfir fjölbreyttum
orðaforða og auk þess eiga auðvelt með að
ræða við fjölskrúðugan hóp viðmælenda á
einfaldan og skýran hátt.
„Davíð Oddsson er einstaklega orð-
heppinn og á auðvelt með að leika sér með
tungumálið. Honum tekst vel að fanga athygli
fólks með hnyttnum og kaldhæðnum til-
svörum. Katrín Jakobsdóttir er í senn
skýrmælt og hefur fjölskrúðugan og lifandi
orðaforða. Þegar ég hlusta á hana hef ég oft á
tilfinningunni að það sé óhætt að taka mark á
henni!“
GULLVEIG SÆMUNDSDÓTTIR
Kristinn R.
hefur auðgað
íslenska tungu
BRYNDÍS BJÖRGVINSDÓTTIR
Elsa María góð-
ur orðasmiður
„Tungutak Elsu Maríu Jakobsdóttur er
lifandi og síbreytilegt og ég hef sérstaka
aðdáun á fólki sem býr til ný orð áreynslu-
laust og sísvona,“ segir Bryndís Björgvins-
dóttir rithöfundur um fjölmiðlakonuna og
núverandi nema í kvikmyndaleikstjórn en
hún segir Elsu Maríu hafa smíðað mörg
góð orð í gegnum tíðina sem síðan hafi
verið tekin í umferð í vinahópi Bryndísar.
„Í hversdagslegri samræðu við Elsu, um
allt á milli tedrykkju til testósteróns, tekst
henni alltaf að stinga inn alls konar nýjum
og frumlegum orðum úr sinni eigin smiðju
sem segja oft allt sem segja þarf um um-
ræðuefnið.“
Bryndís nefnir einnig þann hóp af fólki
sem tengist Nýhil. „Árið 2005 gaf Nýhil-
hópurinn út ljóðabækur. Ég var mjög hrifin
af mörgu sem ég sá þar; leikni með tungu-
málið, leikgleði og óþol, tilraunagleði með
texta og myndmál. Og á sama tíma voru
margir sem tilheyrðu hópnum með svo
góðan og víðfeðman orðaforða að mann
langaði næstum því að standa upp og
hlaupa í hringi af hrifningu.“
Að lokum nefnir Bryndís Valdimar Tr.
Hafstein til sögunnar sem vel mæltan Ís-
lending en Valdimar er þjóðfræðingur og
dósent við Háskóla Íslands.
„Valdimar kenndi mér þjóðfræði. Hann
er svo vel máli farinn að hann vakti einnig
áhuga minn á skapandi og fræðilegum skrif-
um. Hann vekur áhuga allra sem hlusta á
hann eða lesa textana hans – og þá virðist
litlu skipta hvert umræðuefnið er.“
54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16.11. 2014
Úttekt
„Kári Stefánsson er mælskasti forstjóri
landsins,“ segir Björgvin Guðmundsson, fyrr-
verandi ritstjóri og eigandi KOM. „Ekki nóg
með að hann tali rétt mál heldur notar hann
sjaldgæf orð rétt. Hann er einn beittasti penni
landsins, gríðarlega skarpur og hæðinn.“ Af
öðru mælsku fólki nefnir Björgvin Ólínu Þor-
varðardóttur og Jón Baldvin Hannibals-
son.
„Það vinnur með Ólínu hvað hún er skýr-
mælt þannig að maður fær á tilfinninguna strax
að hún tali gott íslenskt mál. Og þegar betur
er að gáð þá á sú tilfinning rétt á sér. Hún hef-
ur gott vald á íslensku og er sterk í líkingamáli.
Fólk sem hefur þá fylgst lengi með pólitík
man hvað það var skemmtilegt að hlusta á
umræður á Alþingi þegar Davíð Oddsson,
Svavar Gestsson, Steingrímur J. Sigfús-
son og Jón Baldvin Hannibalsson tókust á úr
ræðustól. Allt sterkir íslenskumenn og hver
með sinn stíl. Halldór Blöndal auðvitað líka
og jafnvel átti Össur Skarphéðinsson góða
spretti. En til að velja einn af þessum þá verð-
ur Jón Baldvin fyrir valinu. Öryggi hans var
mikið þegar kom að mæltu máli sem gerði
það að verkum að trúverðugleikinn óx þótt
efnið hafi ekki alltaf verið honum hliðstætt.
Og allir þekkja að Jón Baldvin er úrvalspenni.“
Kári mælskasti
forstjóri landsins
BJÖRGVIN GUÐMUNDSSON
UMMÆLI NOKKURRA ÁLITSGJAFA …
„Sá fyrsti sem mér kemur til hugar er Sölvi
Sveinsson skólameistari. Framsaga hans er
áberandi skýr, orðaforðinn ríkulegur og þekk-
ing á málinu ljóslega mikil. Hann sýnir metnað
í að vanda mál sitt,“ segir Róbert H. Haralds-
son, prófessor í heimspeki. Auk Sölva koma
Róberti fljótt í hug Bragi Valdimar Skúla-
son Baggalútur og Vigdís Finnbogadóttir,
fyrrverandi forseti Íslands. Hann segir Braga
Valdimar eiga auðvelt með að orða og kjarna
hugsun sína um nútímafólk á nútímamáli og
Vigdís Finnbogadóttir sameini mjög vel hátíð-
legt og hversdagslegt mál.
„Katrín Jakobsdóttir alþingismaður hef-
ur þá greinilega mikla þekkingu á málinu og
hefur tamið sér tungutak sem virðist ná vel til
allra, jafnt unglinga sem hinna sem eldri eru.
En sá Íslendingur sem ég tel að hafi mest vald á
tungunni er Hannes Pétursson skáld. Það
sést best á frábærum bókum hans en ég hef
því miður sjaldan heyrt hann flytja mál sitt.“
RÓBERT H. HARALDSSON
Hannes Péturs-
son með mest
vald á tungunni
„Mér þykir mest um vert þegar ég hitti
venjulegt, íslenskt alþýðufólk sem hefur yfir
að ráða góðum orðaforða og er fært um að
tjá hugsun sína á einfaldan og skýran hátt.
Þannig hvet ég til dæmis fermingarbörnin
mín til að tjá sig þegar við erum í djúpum
samræðum og pælingum um trúarleg og sið-
fræðileg efni og brýni fyrir þeim að segja
hlutina á íslensku, að íslenskan eigi orð yfir
HELGA SOFFÍA
KONRÁÐSDÓTTIR
Hlýja og virðing
í orðum
Guðrúnar
Helgadóttur