Fréttablaðið - 16.08.2013, Blaðsíða 20

16. ágúst 2013 FÖSTUDAGUR| SKOÐUN | 20
Í júní 2013 birti Bertels-
mann Foundation í
Þýskalandi skýrslu um
rannsókn á efnahagsleg-
um áhrifum fyrirhugaðs
fríverslunarsamnings
milli Bandaríkjanna og
ESB. Lítillega hefur verið
fjallað um þessa rann-
sókn í fjölmiðlum hér á
landi. Í rannsókninni er
ekki aðeins kannað hvaða
áhrif samningurinn
hefur á hagkerfi samn-
ingsríkjanna, heldur er einnig
rannsakað hver áhrif samnings-
ins munu verða á 126 önnur ríki,
þar á meðal Ísland. Skoðuð eru
langtímaáhrif samningsins á
rauntekjur fólks og breytingar á
vinnumarkaði.
Ef gert er ráð fyrir að samið
verði um afnám allra tolla og
vörugjalda milli samnings-
ríkjanna má búast við miklum
ávinningi fyrir 50 ríki Banda-
ríkjanna og ESB-ríkin 28. Lands-
framleiðsla á mann mun aukast
umtalsvert í þessum ríkjum og
ný störf skapast. Mestur yrði
vöxturinn í Bandaríkjunum, en
þar er búist við að lands-
framleiðsla vaxi um
13,4%.
Í öllum 28 aðildarríkj-
um ESB mun landsfram-
leiðsla á mann aukast að
meðaltali um 5%, í Bret-
landi um næstum 10% og
einnig munu Eystrasalts-
ríkin og löndin í Suður-
Evrópu hagnast mikið á
samningnum. Í Þýska-
landi mun samningur-
inn leiða til 4,7% meiri
landsframleiðslu og í Frakk-
landi 2,6%. Þessi ávinningur
samningsins helst í hendur við
umtalsverða fjölgun starfa í
fyrrgreindum löndum. Í Banda-
ríkjunum mun störfum fjölga um
1,1 milljón og í Bretlandi skapast
um 400 þúsund ný störf. Í Þýska-
landi er reiknað með að 181.000
ný störf verði til.
Engin teikn á lofti
Sú aukning landsframleiðslu og
fjölgun starfa sem hér um ræðir
er ekki í samræmi við efnahags-
spár fyrir flest önnur ríki heims.
Reikna má með að fríverslunar-
samningurinn leiði til aukinna
viðskipta milli Bandaríkjanna og
ESB-ríkjanna en um leið flytja
þessi ríki inn minna af vörum og
þjónustu frá öðrum ríkjum, þ.e.
ríkjum sem ekki eiga aðild að
samningnum. Rannsóknin leiðir
í ljós að samningurinn verði til
þess að viðskipti Bandaríkjanna
og Kanada dragist saman um
9% og viðskipti Bandaríkjanna
og Mexíkó um 7,2%. Áhrifin á
viðskipti við Afríkulönd og Asíu
dragast einnig mikið saman.
Samningurinn mun enn fremur
leiða til fækkunar starfa í þeim
ríkjum sem standa utan samn-
ingsins og sem dæmi má nefna
að í Kanada gætu tapast 101 þús-
und störf.
Í niðurstöðum rannsóknarinn-
ar kemur fram að áhrif fríversl-
unarsamningsins á Ísland yrðu
fremur neikvæð. Landsfram-
leiðsla á Íslandi geti minnkað
um 3,9% og um 1.000 störf tapast
þegar samningurinn öðlast gildi.
Heildarmatið í rannsóknar-
skýrslu Bertelsmann er þó
það að fríverslunarsamningur
Bandaríkjanna og ESB-ríkjanna
muni leiða til hækkunar á meðal-
landsframleiðslu í heiminum um
3,3%.
Viðskipti milli þjóða og sér-
hæfing eru þeir þættir sem
mynda góð lífskjör. Öfugt við
fullyrðingar stjórnmálamanna
sem nú fara með völd eru engin
teikn á lofti um það að Ísland geti
orðið aðili að þessum samningi
gegnum EES-samninginn. Lík-
legast er að aðild að fríverslunar-
samningnum fáist eingöngu með
aðild að Evrópusambandinu. Það
skýtur óneitanlega skökku við að
stjórnvöld Íslands, sem byggir
kjör sín hvað mest þjóða á við-
skiptum, skuli ekki leitast við að
halda sem greiðustum viðskipta-
leiðum fyrir þegna sína með því
að halda áfram viðræðum um
aðild að Evrópusambandinu. Ef
Ísland býr við lakari aðgang að
viðskiptum en nágrannaþjóðirn-
ar leiðir það til verri lífskjara
fyrir Íslendinga. Ef fram fer sem
horfir gæti það reynst okkur dýr-
keypt að gera ekki neitt.
Í ritstjórnargrein þann
12. ágúst um IPA-styrk-
ina féll Morgunblaðið
skör neðar í óviðeigandi
ummælum um Ísland og
Evrópusambandið. Nú
komu skreiðin og Níg-
ería óvænt til sögunnar.
Á árum áður var mikill
útflutningur skreiðar til
Nígeríu, þá háður útflutn-
ingsleyfum. Væntanlega
hafa útflytjendur feng-
ið gjaldeyrisleyfi vegna
sérstakra greiðslna við öflun
innflutningsleyfa í Nígeríu, sem
Morgunblaðið segir að hafi verið
bókað sem „hagsmunafé“ hjá
bönkunum. Þessar mútugreiðslur
ber blaðið saman við drengilegar
styrkveitingar Evrópusambands-
ins til þeirra sem knýja að dyrum,
svo að meta megi betur hvernig
dvölin er innandyra. Gjörspillt
stjórnsýsla er Nígeríu til skaða og
vansa og er því miður útbreitt fyr-
irbæri í Afríku. Þau mál eiga ekki
erindi í Evrópuumræðu okkar.
Það þarf að hægja á þessari
léttvægu umræðu um IPA-styrk-
ina og tilgang þeirra en taka
fyrir með þeirri alvöru sem mál-
inu ber. Á það skal lögð áhersla að
Evrópusambandið hefur frá upp-
hafi svarað kalli upplýsingaaldar
nútímans um öflugan stuðning við
síþróun kennslu og náms. Vegna
náinna samningsbundinna tengsla
hafa Íslendingar í marga áratugi
þegið stórfellda ESB-styrki með
sk. Rammaáætlun og samstarfi
á ýmsum kennslustigum með
Erasmus-, Leonardo- og Com-
enius-áætlunum. Svo sem bent er
á á vefsíðum HÍ höfum við þann-
ig getað tengst þeirri miklu gerj-
un sem er á lykilsviði upplýsinga-
samfélags nútímans. Mjög er þó
miður að lítið af þessum hræring-
um skilar sér í innlenda fjölmiðla
og til framkvæmda í menntakerf-
inu.
Ein markverðasta fram-
för okkar tíma var „stofn-
anagerð“ rannsókna- og
þróunarstarfs. Í stað þess
að vera tilviljanakennd og
stopul iðja ýmissa áhuga-
og fræðimanna hafa
miklu öflugri rannsóknir
leitt til feikilegs árang-
urs. Rannsóknir og þróun
urðu að sjálfsögðum þætti
í starfsemi stærri fyrir-
tækja og eru fastir liðir á
fjárlögum iðnríkja. Það er
deginum ljósara að fyrir smárík-
ið Ísland er starfsemi Evrópusam-
bandsins til þess fallin að færa
okkur inn í þróun þar sem Ísland
eitt og sér skortir bæði yfirsýn
og tengsl. Vilji Íslendingar ekki
missa af lestinni í þessum efnum
er brýnt að taka á þessu máli af
alvöru.
Bábilja
Ég segi þessa starfsemi Evrópu-
sambandsins þjóna vel á nýrri
upplýsingaöld. Hugsað er þá til
þess tímabils 18. og 19 aldar sem
svo mjög skiptir sköpum í sögunni
og nefnist upplýsingaöldin. Það
var upphaf framfara með vísinda-
legum vinnubrögðum í Frakk-
landi og Þýskalandi að ógleymdu
Bretlandi. Og þessi þróun nær
með ýmsum hætti til Íslands frá
og með 18. öld og leiðir til fram-
fara í landbúnaði, garðrækt, og
verksmiðjurekstri í Innrétting-
um Skúla Magnússonar í Reykja-
vík. Segi hver sitt um þau mál
en markverðast fyrir mig var þó
hið mikla átak Magnúsar Steph-
ensen í menntunar- og fræðslu-
málum með prentverkinu í Viðey,
nokkurs konar Evrópustofa síns
tíma! Á 19. öld eru Evrópuáhrif
á stjórnmálasviðinu driffjöður
í sjálfstæðisbaráttu Íslendinga.
Norður-Evrópuþjóðir verða sér
meðvitaðar um að Íslendingar
hafa varðveitt forna germanska
tungu og mikil söguleg og menn-
ingarleg verðmæti. Án okkar
vantar mikið í samfélag þeirra.
Laugarvatn var afar heppi-
legt staðarval fyrir upphaf ríkis-
stjórnar þeirra Sigmundar Dav-
íðs og Bjarna. Sá staður tengist
minningu Jónasar Jónssonar frá
Hriflu en hann var maður upplýs-
ingarinnar og eru héraðsskólarn-
ir stórmerkilegt átak í þeim anda.
Og ekki var hann síður sterkur
málsvari vestræns samstarfs. Þá
tel ég það með afrekum Jónasar
að hann stóð að því á fátæktar-
árum kreppunnar að kaupa her-
bergi fyrir íslenska stúdenta á
Maison du Danemark í stúdenta-
görðum Sorbonne-háskólans. Ég
átti ógleymanlegt samtal við hann
um gildi þess að við gætum numið
franska menningarsögu á þeirra
tungu. Megi framsóknarmenn
huga að alþjóðahyggju Jónasar
frá Hriflu og ganga með þeirri
reisn á erlendri grund, sem okkur
bar til forna. Það mátti læra af
Íslandssögu Jónasar sem kennd
var í barnaskólum í mína tíð.
Það er bábilja ein að við eigum
ekki erindi sem aðildarríki að
Evrópusambandinu þegar ein-
mitt hið gagnstæða er raunveru-
leikinn. Það er svo m.a. vegna
væntanlega breytts samstarfs
sem varðar framtíðarheill okkar.
Og við erum í raun aukaaðili en
þó utangátta í ESB með úreltan
EES-samning. Ljúkum því aðild-
arsamningum og leggjum fyrir
þjóðina svo sem Alþingi ákvað.
Og eru ekki IPA-styrkirnir okkur
réttir í bróðerni og til góðs eins?
Hagfræðingar og aðrir
áhugamenn um hagi þjóða
hafa löngum velt því fyrir
sér hver skýringin sé á því
hve misvel þjóðum geng-
ur að verða bjargálna og
tryggja velferð sína. Engin
einhlít útskýring hefur
fundist og ekki eru líkur
á að hægt verði að finna
einhlítt svar við því í bráð.
Hugmyndir þjóða um hlut-
verk sitt og hæfni, söguleg
reynsla þeirra og hugmyndafræði-
legt harðlífi, ásamt hæfni forystu-
manna þeirra á hverjum tíma,
vefa þann þráð sem leiðir ýmist til
örbirgðar eða velferðar.
Þjóðir vefa sér sjálfar sína eigin
værðarvoð. Sumar eru forsjálar og
framsýnar; aðrar sigla úr einum
pyttinum í annan. Hér verður ekki
gerð tilraun til að finna töfralykil
að velferð þjóða. Það er hins vegar
þess virði að skoða þá tíma sem
okkur eru næstir og bera saman
mismunandi hagstjórnaraðferðir
nokkurra þjóða fyrir hrun og sjá
hvernig þjóðunum hefur vegnað.
Hér eru eingöngu skoðaðar þjóðir
í nágrenni við okkur. Allt eru þetta
þroskaðar lýðræðisþjóðir með
þróaða hagsögu að baki.
Rínverski kapítalisminn
Það fer ekki á milli mála að Þýska-
land er það land á Vesturlönd-
um sem best hefur komið út úr
hruninu. Segja má að það standi
uppi sem sigurvegari þess tíma-
bils. Ef ræða Obamas í Berlín er
skoðuð í kjölinn gaf hann í skyn að
Þýskaland væri á eftir Bandaríkj-
unum og Kína þriðja mikilvægasta
land heims.
Hvað skyldi það nú vera sem
breytt hefur stöðu þess lands svo
kirfilega á skömmum tíma? Ekki
er það hernaðarmátturinn. Her
Þýskalands er ekki nema í besta
falli þriðja flokks. Hernaðar- og
árásarhyggja þjóðernissinnaðra
Þjóðverja var jörðuð 1945. Það er
efnahagslegur árangur þeirra og
staða innan evrusvæðisins sem
gert hefur þá svo áhrifaríka.
Við stofnun þýska sambandsrík-
isins var farin sú útfærsla kapítal-
ísks hagkerfis sem fékk nafngiftina
félagslega markaðskerfið (Soziale
Markwirtschaft). Þar voru megin-
þættir virk markaðssamkeppni og
félagslegt jafnvægi, barátta gegn
hringamyndun, þátttaka verka-
lýðsfélaga í stjórnun fyrirtækja og
samvinna ríkisvalds, atvinnuveit-
enda og verkalýðshreyfingar við
lausn meiriháttar samfélagsvanda.
Pólitíkin miðlaði samtakahugsun til
samfélagsins í stað átakahugsunar.
Þótt ýmislegt hafi breyst með árun-
um var þetta og er enn grundvöllur
þýsks samfélags.
Samráð um að deila byrðum
Þetta var veganestið sem gerði
Þjóðverjum kleift að gera mik-
ilsvægar breytingar á innviðum
rínverska kapítalismans þegar
síðasta kreppa reið yfir 2008. Rót-
tækar áherslubreytingar
voru gerðar á menntun og
áhrifastöðu fagfólks í iðnaði og
víðfræg fjölskyldufyrirtæki létu
ekki, að neinu marki, lokka sig í
svikulan faðm frjálshyggjunnar.
Þá var gerður mikill uppskurður
á háum launatengdum gjöldum
fyrirtækja og margar sársauka-
fullar endurbætur knúnar í gegn í
miklum samfélagslegum mótvindi.
En aðalatriðið var að ábyrgð-
in á þjóðarsamstöðu var í hönd-
um kanslarans, sem átti reglu-
lega fundi með forystu verkalýðs,
atvinnurekenda og fjármálafyrir-
tækja og náði sameiginlegri niður-
stöðu um að allir yrðu að fórna ein-
hverju. Þýskalandi tókst að komast
út úr erfiðustu kreppu eftirstríðs-
áranna og beitti hvorki afreglun né
skattalækkun til stórríkra í anda
nýfrjálshyggjunnar, hvað þá harð-
lífi nýklassískrar hagfræði. Leiðar-
ljós stjórnmálanna var og er prakt-
ískt, frjótt og reglubundið samráð
stærstu hagsmunasamtaka með
ríkisvaldinu.
Hagstjórnarfyrirmyndir annarra
Leiðarljós annarra vestrænna
þjóða fyrir og eftir hrun var með
öðrum hætti. Bretar t.d. héldu og
lögðu áherslu á að hagkerfi fram-
tíðarinnar væri þjónustuhagkerfi
þar sem óheftur fjármálageirinn
væri kjarninn. Iðnaðurinn flúði til
Kína og fjármálageirinn hrundi.
Bandaríkjamenn treystu því að
óhemju mikil aukning á skuldsetn-
ingu (lántöku) einkaaðila myndi
skapa mikla eftirspurn í hagkerf-
inu og þar með hagvöxt og vel-
ferð til frambúðar. Frakkar héldu
fast við sterkt ríkisstýrt samfé-
lag og hagkerfi, sem leiða átti til
friðar meðal stétta og afkasta-
mikils atvinnulífs. Þetta leiddi til
stöðnunar og aukinna ríkisskulda.
Skandinavískar þjóðir trúðu því
hins vegar að hægt væri að hvetja
einkaframtak og ábyrgðartil-
finningu einstaklinga með því að
útvíkka skattlagningu ríkisins til
flestra sviða.
Hér er ekki staður til að fara
í nákvæmari samanburð fyrr-
nefndra hagstjórnarleiðarljósa.
Eflaust hafa þær sitthvað til síns
ágætis. Hitt fer ekki á milli mála
að þýska módelið hefur skilað því
landi sterkara og öflugra út úr
kreppunni en nokkurt annað vest-
rænt land getur státað sig af. Hér-
lendis mun framhald heiftúðugra
átakastjórnmála í bland við sér-
hagsmunagæslu ekki vísa okkur
áfram veginn til samfélagslegrar
velferðar.
➜ Þýska módelið
hefur skilað því landi
sterkara og öfl ugra
út úr kreppunni
en nokkurt annað
vestrænt land getur
státað sig af.
➜ Það er bábilja ein að
við eigum ekki erindi sem
aðildarríki að Evrópusam-
bandinu þegar einmitt hið
gagnstæða er raunveru-
leikinn.
➜ Líklegast er að aðild að
fríverslunarsamningnum
fáist eingöngu með aðild að
Evrópusambandinu.
Ný upplýsingaöld og ESB
Dýrt að gera ekki neitt
Af velferð þjóða
STJÓRNMÁL
Þröstur Ólafsson
hagfræðingur
EVRÓPUMÁL
Einar
Benediktsson
fyrrverandi sendi-
herra
EFNAHAGSMÁL
Svana Helen
Björnsdóttir
formaður Samtaka
iðnaðarins
Save the Children á Íslandi
UVEX SPORTS GmbH & Co. KG, Würzburger Str. 154, 90766 Fürth / Germany, www.uvex-sports.de