Fréttablaðið - 19.09.2013, Blaðsíða 28

19. september 2013 FIMMTUDAGUR| SKOÐUN | 28
stjórnsýsluframkvæmd, samningi
eða öðrum heimildum. Þannig
höfum við t.d. réttmætar vænting-
ar til þess að tjáningarfrelsi okkar
og friðhelgi einkalífs samkvæmt
71. og 73. gr. stjórnarskrárinnar
séu virt. Sömuleiðis höfum við
réttmætar væntingar til þess að
fá afhenta bifreið sem við höfum
gert kaupsamning um og rétt-
mætar væntingar til þess að börn-
unum okkar sé tryggð skólavist,
enda kveðið á um þá skyldu hins
opinbera í lögum. Við höfum hins
vegar ekki réttmætar væntingar til
einhvers sem við eigum ekki rétt á.
Verulegur vafi
Þrátt fyrir að nálgun Sigríðar sé
óneitanlega áhugaverð og vel til
þess fallin að skapa skemmtilegar
umræður leikur verulegur vafi á
því hvort umræddar yfirlýsingar
kunni að hafa stofnað til eignar-
réttar sem njóti verndar 72. gr.
stjórnarskrárinnar. Slík lögskýr-
ing er raunar svo langsótt að það
má teljast næsta glæfralegt að setja
hana fram án þess að gera skýrlega
grein fyrir þeim fjölmörgu fyrir-
vörum sem á henni eru. Í fyrsta
lagi hafa kosningaloforð hingað til
ekki verið talin þess eðlis að borg-
arar geti byggt á þeim beinan rétt.
Þvert á móti er alþekkt að fram-
bjóðendur lofi skattalækkunum,
vaxtabreytingum eða öðrum íviln-
unum án þess að slík loforð séu
skuldbindandi að lögum. Í öðru
lagi rennir enginn þeirra dóma
Mannréttindadómstóls Evrópu sem
Sigríður vitnar til stoðum undir að
yfirlýsingar líkt og þær sem hér
um ræðir geti skapað eignarétt
samkvæmt 72. gr. stjórnarskrár-
innar eða 1. gr. 1. viðauka Mann-
réttindasáttmála Evrópu. Í mál-
unum er annars vegar fjallað um
réttmætar væntingar til þess að
njóta réttinda sem kveðið er á um
í lögum og hins vegar réttmætar
væntingar sem stofnast hafa á
grundvelli samnings. Dómarnir
eru hins vegar á engan hátt til þess
fallnir að styðja ályktun Sigríðar.
Auk framangreinds hlýtur að
þurfa að velta fyrir sér á hvaða
grundvelli hugsanleg skaðabóta-
krafa yrði reist. Sigríður virðist
miða við að krafan verði reist á
skaðabótum „innan samninga“ eins
og sagt er, eða svokallaðri samn-
ingsábyrgð. Skaðabótaskyldan
hafi þannig stofnast vegna brota
á þeim bindandi samningi eða
samnings ígildi sem yfirlýsingar
Framsóknar flokksins hafa falið í
sér. Það er rótgróin meginregla í
samninga- og kröfurétti að einstak-
lingur getur ekki ráðstafað eign
eða verðmætum sem hann á ekki
nema hafa til þess full nægjandi
umboð.
Kynni sér málið
Jafnvel þótt litið yrði svo á að
kröfuréttur almennings á grund-
velli loforða Framsóknarflokksins
gæti talist eign í skilningi 72. gr.
stjórnarskrárinnar liggur í öllu
falli ljóst fyrir að flokknum var
óheimilt að ráðstafa þessari eign
upp á sitt einsdæmi án þess að hafa
til þess heimild úr fjárlögum. Um
slíkar skuldbindingar ríkissjóðs
verður enda ekki samið í Kastljósi
eða kosningabæklingi. Ef skaða-
bótakrafan verður hins vegar reist
á skaðabótum „utan samninga“,
eða sakarreglunni, mun málsóknin
byggja á því að íslenska ríkið hafi
með saknæmum og ólögmætum
hætti bakað sér bótaskyldu vegna
yfirlýsinga stjórnvalda. Hin ætlaða
ólögmæta háttsemi fælist þá í því
athafnaleysi íslenska ríkisins að
efna ekki kröfur sem skapast hefðu
vegna réttmætra væntinga í kjölfar
yfirlýsinga stjórnvalda. Sú niður-
staða er einnig hæpin svo ekki sé
sterkar að orði kveðið.
Að síðustu er rétt að benda á
að væntingar manna, sem hljóta
öðrum þræði að byggja á huglægu
mati, eru eðli málsins samkvæmt
ólíkar. Væri t.d. hægt að líta svo á
að eingöngu kjósendur Framsóknar-
flokksins hafi réttmætar væntingar
til þess að lán þeirra verði lækkuð
eða á það líka við um þá sem tóku
yfirlýsingunum með fyrirvara og
kusu Vinstri græna? Ég hef t.d. ekki
gert mér neinar væntingar í þessum
efnum. Þýðir það þá að mín verð-
tryggðu lán verði ekki lækkuð eins
og hjá Jóni sem hefur hvergi hvikað
frá þeirri sannfæringu sinni að
lánin verði stórlega lækkuð? Þessar
spurningar eru einungis hluti af
mörgum álitaefnum sem á reynir
í tengslum við það hvort íslenskir
borgarar geti byggt á réttmætum
væntingum fyrir dómi í skaðabóta-
máli gegn íslenska ríkinu. Ég hvet
því alla sem á annað borð íhuga slíkt
dómsmál að kynna sér málið gaum-
gæfilega áður en þeir halda af stað.
Nú þegar ráðherra hefur
undirritað þessi plögg um
þjóðgarðinn er rétt að líta
yfir þær hugmyndir sem
búa á bak við ritsmíðarnar.
Mér eru þær kunnar
eftir setu í svæðisráði
norður svæðis þjóðgarðs-
ins frá sl. hausti. Í stuttu
máli má segja að flestar
ákvarðanir séu teknar af
huggulegum hóp sjálf-
skipaðra sérfræðinga með
afspyrnu einstrengings-
legar skoðanir, þar sem viðhorf
umhverfisöfga og náttúrusnobbs
eru í hávegum höfð.
Um lit á tjöldum
Að sjálfsögðu hafa stofnanafíklar
miklar áhyggjur af því hvaða lit
ferðamenn velja á tjöld sín. Eða
eins og segir í skýrslu vitring-
anna: „Vegna fjölda gesta er mikil-
vægt að ásýnd svæðisins spillist
ekki af litríkum tjöldum ferða-
manna og því settar takmarkanir
á tjöldun göngufólks.“ Öll tjöld
eiga auðvitað að vera myglugræn
til samræmis og augnayndis. Maó
fyrirskipaði nokkrum milljörðum
Kínverja að klæðast eins grænum
fötum. Næst verður sjálfsagt að
takmarka aðgang ökutækja sem
trufla „ásýndina“ í lit eða formi.
Um skipulagsmál
Nú er svo komið að skipulag
þjóðgarðsins er alfarið farið úr
höndum þessara heimamanna-
kjána og komið í hendur stjórnar
þjóðgarðsins og ráðuneytis-
stofnana, eins langt frá þjóðgarð-
inum og mögulegt er. Vert er að
hafa í huga að það var einn af
mikilvægustu þáttunum í sam-
þykki sveitarfélaga sem komu að
stofnun garðsins að skipulags-
mál yrðu á hendi sveitarfélag-
anna, eins og þá var gert ráð fyrir
í lögum. Með sameiginlegu átaki
forsjárhyggjunnar og sérfræði-
veldis hafa þingmenn verið vélaðir
til að samþykkja eitthvað sem þeir
ekki skildu. Eins og svo oft áður.
Um lagarammann
Glaðbeitt segir svo í plagg-
inu: „Sveitarstjórnir eru
bundnar af efni Stjórnun-
ar- og verndaráætlunar
við gerð skipulagsáætlana
á landsvæðum innan þjóð-
garðsins.“ Sveitarstjórnir
og jafnvel Alþingi hafa
ekkert um þjóðgarðinn
að segja lengur, eru ein-
ungis afgreiðslufyrirbæri
á duttlungum einhverra
pólitískra stofnanatindáta
sem enginn hefur valið til eins eða
neins. Enda segir svo í plagginu:
„Vatnajökulsþjóðgarður er ríkis-
stofnun.“ Hrokinn og ánægjan
leyna sér ekki. Vesalings þjóðgarð-
urinn, ekki á hann þetta nú skilið.
Hefur ekkert af sér gert til að
mega þola þessa stofnananafnbót.
Stofnanafnykinn leggur nú langar
leiðir. Enda segir í drögunum:
„Lögin (þ.e. um Vatnajökulsþjóð-
garð) eru sérlög og ganga því fram-
ar almennum lögum, s.s. náttúru-
verndarlögum“!!
Um ferðamáta
Stjórnendur garðsins vinna að því
hörðum höndum að loka gömlum
slóðum, banna umferð, takmarka
aðgengi. Nú síðast er verið að
banna að ferðast á reiðhjólum!
„… verði vettvangur göngufólks
án truflunar frá vélknúnum öku-
tækjum. Hestaumferð er óheimil.
Reiðhjól einnig.“ Á sama tíma og
sífellt fleiri ferðast um á reiðhjól-
um, sem eru auðvitað umhverfis-
vænn ferðamáti, sér stofnunin
ástæðu til að banna sérstaklega
reiðhjól á völdum stöðum. Gróf-
riffluðu gönguskórnir hans Hjör-
leifs eru auðvitað skandall sem
hlýtur að verða bannaður á ein-
hverjum forsendum. Gleður það
ekki örugglega margan manninn
að gömlum leiðum sé lokað? Slóðar
afmáðir, stikur bannaðar, komið í
veg fyrir viðhald leiða.
Toppurinn á botninum?
Þótt erfitt sé að toppa þessar
undarlegu umræður hefur það
tekist með sameiginlegu átaki
stjórnenda garðsins. Nú er þess
krafist að hinir nýju vegir, hann-
aðir sem alvöru samgöngubót,
vegir sem uppfylla alla ströng-
ustu staðla um akvegi með 90 km/
klst. hámarkshraða, líklega bestu
vegir landsins, verði settir undir
stjórn garðsins. Nú er þess krafist
að hámarkshraði verði 40-60
km/klst. á hinum nýju vegum,
innan þjóðgarðs og að. Rökin? Jú,
hávaðamengun (engin byggð, fleiri
km í gönguslóðir), hætta á fugla-
drápi (til langs tíma hafa refir og
minkar verið heilagir innan garðs-
ins og drepið svo til allt fiðurfé),
svo er það bara svo gaman að geta
stjórnað. Gleymist að þessir vegir
eru ekki lagðir fyrir þjóðgarðinn
(þótt hann sé stofnun!) heldur sem
hluti af samgönguneti landsins.
Hatur á gróðri
… eyðimörkin snýst til varnar
Miklu púðri er eytt í skýrslunni til
að búa okkur undir eyðimerkur-
byltinguna. Eyðimörkin lætur á
sjá og því skal eyða „óæskilegum“
gróðri eins og barrtrjám, „inn-
fluttum“ tegundum og öllu því
sem gæti skaðað eyðimörkina.
Hvatt er til aukinnar beitar til að
halda gróðri í lágmarki eða eyða
honum. Gaman er að baráttugleði
stofnunar innar: „Stuðla skal að
útbreiðslu innlendra trjátegunda
í þær opnur sem myndast við fell-
ingu innfluttra tegunda eins og
barrviðar. Sjálfsáðar plöntur barr-
viðar og annarra innfluttra teg-
unda innan og í nágrenni birki-
skógarins skulu fjarlægðar.“ Þjóð
sem tapað hefur 95% af skógi og
60% jarðvegs stendur hér að bylt-
ingu til varnar eyðimörkum með
eyðingu skóga. Til lukku með það.
➜ Að sjálfsögðu hafa
stofnana fíklar miklar
áhyggjur af því hvaða lit
ferðamenn velja á tjöld sín.
➜ Við höfum hins vegar
ekki réttmætar væntingar til
einhvers sem við eigum ekki
rétt á.
Í síðustu viku birtist grein
eftir Sigríði Rut Júlíus-
dóttur hrl. sem bar heitið
„Skuldaniðurfellingar-
loforð og réttmætar vænt-
ingar“. Í greininni er því
haldið fram að yfirlýsingar
Framsóknarflokksins um
að leiðrétta eigi höfuðstóls-
hækkun verðtryggðra
lána kunni að hafa mynd-
að réttmætar væntingar
og að einstaklingar geti
átt lög varinn rétt til þess
að sköpuð verði sú aðstaða sem
loforðið kvað á um.
Reglan um réttmætar væntingar
er óskráð meginregla í
íslenskum rétti. Hana má
orða þannig að borgarar
geti undir ákveðnum
kringum stæðum vænst
þess að visst ástand muni
haldast óbreytt eða að þeir
fái sér til handa tiltekin
réttindi á grundvelli rétt-
mætra væntinga. Þrátt
fyrir að gjarnan sé talað
um „réttmætar væntingar“
sem sérstaka reglu er ljóst
að hugtakið er einnig notað
til þess að lýsa tilkalli okkar til til-
tekinna réttinda sem við eigum
samkvæmt stjórnarskrá, lögum,
Væntingar á veikum grunni
Gleðisnautt og vinafátt
í stórum þjóðgarði
UMHVERFIS-
MÁL
Sigurjón
Benediktsson
tannlæknir
FJÁRMÁL
Halldóra
Þorsteinsdóttir
héraðsdóms-
lögmaður
F
ÍT
O
N
/
S
ÍA