Fréttablaðið - 26.10.2013, Blaðsíða 68

26. október 2013 LAUGARDAGUR| HELGIN | 40
FLÆKJUSAGA
Illugi Jökulsson var
sjö ára þegar hann sá
vagnalest Róma-
fólks í Grikklandi
og það hafði
djúp áhrif á
hann. Ný-
legar fréttir
af bláeygu
barni
rifjuðu líka
upp gamla
barnabók.
www.lyfja.is
Lægra
verð
í Lyfju
20%
afsláttur
Gildir út október
Kerasal
Nýtt á Íslandi
Kærkomin lausn fyrir þreytta,
sprungna og þurra fætur
engra lögreglumanna sem fylgdu þeim, og
þeir fáu vegfarendur sem þarna voru á ferð,
aðrir en við Íslendingarnir, létu flestir sem
þeir tækju ekki eftir vagnalestinni.
Svo sá loks fyrir endann á henni, og
hófaglamrið og hjólaískrið frá síðasta vagn-
inum dó út í fjarska og aftur birtist Fíat
á götunni, og Chevrolet, og Stóra Skjalda
var horfin undir runnana í bakgarðinum,
en minningin um Sígaunana hefur setið í
minninu síðan þá.
Núna eru Sígaunar í sviðsljósinu, ein-
mitt í Grikklandi, af því þar fannst ljós-
hærð stúlka í flokki Rómafólks, eins og nú
er tilhlýðilegt að kalla þessa þjóð. Það orð
hefur alltaf legið á þjóðinni að hún steli
börnum, menn skulu alltaf finna utanað-
komandi sökudólga þegar þeir passa ekki
sjálfir nógu vel upp á börnin sín – hér áður
fyrr í Evrópu voru Gyðingar sagðir myrða
börn og nota blóð þeirra við helgiathafnir,
sem auðvitað var alltaf hreinasta firra, en
Rómafólkið átti að ræna þeim, saklausum
börnunum okkar, þetta framandlega dökka
fólk, svo ef það týndist barn í Evrópu þá
hlutu ánskotans Sígaunarnir að hafa rænt
því!
En ætli meiri hætta hafi ekki ævinlega
steðjað að evrópskum börnum en frá öðrum
en Rómaþjóðinni, og hættulegustu rándýrin
staðið börnunum ögn nær?
Af einhverjum ástæðum leið mjög á löngu
þangað til það rann upp fyrir mér barninu
að í einni af þeim bókum sem mér fannst
áhrifamest á þeim árum, þar kom einmitt
við sögu sú þjóð er ég hafði séð á faralds-
fæti í Faleron forðum, ég fattaði það hrein-
lega ekki að vondu kallarnir í sögunni um
hann Bláskjá vin minn væru Sígaunar. Þó
hef ég líklega þegar verið búinn að lesa
hana nokkrum sinnum þegar pabbi kallaði
á mig að horfa á vagnalestina og ég starði
í andakt á þetta virðulega fólk fara hjá í
skrautlegum vögnum sínum, hvernig átti
mér að detta í hug að hin fallega saga um
Bláskjá væri forkastanlegur og andstyggi-
legur áróður gegn þessu fólki, einmitt af
því tagi sem hefur verið notaður svo lengi
Mér er það í barnsminni. Ég var nýorðinn sjö ára og var að leika mér í bakgarðinum við húsið þar sem fjölskylda mín bjó í nokkra mánuði í Aþenu í Grikklandi, þetta
var stórt og virðulegt hús í grónu hverfi að
nafni Faleron, gatan sem það stóð við var
fjölfarin umferðargata en handan hennar
gjálfraði sjálft Eyjahafið í fjöruborðinu.
Bak við hús var ævintýraveröld þar sem
skjaldbökur siluðust milli þykkblöðunga og
maurar komu í herleiðangra upp úr rauð-
leitri þurri moldinni. Ég var að basla við að
stilla tindátum upp í leið stærstu skjaldbök-
unnar, sem við höfðum skírt því frumlega
nafni Stóra Skjalda, og vissi af reynslu að
hún myndi sópa tindátunum um koll á sinn
hægláta hátt, án þess að virðast einu sinni
taka eftir þeim, en þá kallaði pabbi til mín.
Hann sat á svölunum sem sneru út að
sjónum og var annaðhvort að sötra te eða
skrifa leikrit, nema hvorttveggja væri, það
var altént veðrið til að sitja úti á svölum í
Aþenu þá, og ég reisti við einn tindátann í
líki grísks varðliða eftir að þungur hramm-
ur Stóru Skjöldu hafði hrint honum í moldina
þar sem maurarnir voru umsvifalaust komn-
ir á vettvang til að vita hvort hann væri æti-
legur. Þá heyrði ég að pabbi kallaði aftur og
í rómnum var eitthvað sem sagði mér að nú
lægi á að ég kæmi sem fyrst, en á því var ég
hissa þar sem líf fjölskyldunnar þessa mán-
uði í Faleron var afskaplega rólyndislegt
og sjaldan sem skipti máli að flýta sér. Og
ég heyrði að pabbi kallaði nú aftur og aftur
eitthvert orð sem ég kannaðist ekki við úr
hans munni, og haskaði mér því á lappir og
stefndi fram fyrir húsið, þar sem pabbi stóð
nú æ óþolinmóðari á svölunum og hrópaði og
pataði með höndunum í átt að götunni með-
fram Eyjahafinu:
„Sígaunar! Sígaunar!“
Hafði aldrei séð annað eins
Og úti á götunni gaf á að líta. Þar brunuðu
venjulega nýjustu sortir af ítölskum bílum
og amerískum, en í þetta sinn var þar á ferð
vagnalest, hestar, múlasnar og stöku asni
drógu stóra og mikla húsvagna, utan á vögn-
unum héngu búsáhöld, húsgögn og ferða-
töskur og kirnur allskonar, í vagnstjórasæt-
unum sátu dimmleitir menn og brúnaþungir,
en sums staðar gægðust fram konur öllu
litríkari, og börn, nokkuð úfinhærð man ég,
horfðu út í buskann og létu sem þau tækju
BLÁSKJÁR ENN Á FERÐ
Einn maður af
því flökkufólki er
nefnast Sígaunar
hafði nýlega verið
á ferð um Mosfells-
sveit og kvaðst
vera frá Trípólis.
Björn hreppstjóri í
Grafarholti vísaði
honum frá sér og
hélt hann þá
áleiðis hingað til
bæjarins.“
gegn þeim, að þeir steli börnum. Í sögunni
hefur fallegum alþýskum og bláeygum
greifasyni verið rænt og hírist í dimmum
helli við svolitla týru, hann þráir það eitt
að sjá sólina, en er innilokaður af hörunds-
dökkum trantaralýð sem ég skildi þó sem sé
ekki fyrr en seinna að voru Sígaunar:
„Hinir skeggjuðu og hörundsblökku
flökkumenn, með svört og tindrandi augu,
urðu enn ægilegri en annars við þessa
draugalegu glætu. Andlitin báru ljóst vitni
drykkfeldni, ruddaskap og alls konar glæp-
um.
Allir þessir aumingjar höfðu frá blautu
barnsbeini lifað í taumlausu svalli og
stjórnleysi, svo að allt gott og göfugt, sem
guð hafði lagt í hjörtu þeirra, var löngu
yfirbugað af illgresi syndarinnar.
Þeir höfðu ekki minnstu tilfinningu fyrir
hinu ósæmilega framferði sínu, heldur rif-
ust, hrópuðu og æptu hver í kapp við annan
eða helltu óspart í sig áfengum drykk sem
gömul kona bar á milli þeirra og renndi í
ógeðslegar, óhreinar trékollur.
Þakka mínum sæla fyrir fattleysið
En einn sér og afskekktur sat lítill drengur
sem ekkert skipti sér af ruddalegum gleð-
skap hinna. Hann starði hugsandi inn í eld-
inn og bærði ekki á sér. Drengurinn var á
að giska níu til tíu ára gamall og gagnólíkur
hinum öðrum börnum sem í hellinum voru.
Hár hans var bjart og hrokkið, en þeirra
svart og stríðvaxið, yfirlitur hans bjartur
og fíngerður, en þau blökk og sólbrunnin.
Augu hafði hann blá og blíðleg sem í mátti
lesa sorg og söknuð.“
Eiginlega þakka ég mínum sæla fyrir
fattleysið, að hafa ekki skilið þennan áróður
gegn Rómafólkinu sem ég hef ævinlega
borið virðingu fyrir síðan ég sá það á sinni
stoltaralegu ferð eftir strönd Eyjahafs-
ins. Sjálfsagt finnast dæmi um að Róma-
fólk hafi rænt börnum og mikið væri gott
ef þeirra eigin börn fengju betri tækifæri
til að mennta sig en nú er oft raunin. Og af
verði lagður sá þrældómur sem Rómabörn
verða því miður mörg að standa í með betli.
En vonandi gerist það samt ekki að fábjána-
legur áróður gegn hinum „siðlausu Sígaun-
um“ nái nú yfirhöndinni í Evrópu á ný, en
því miður virðist sú hætta nú yfirvofandi í
Grikklandi þar sem Gullin dögun, svoköll-
uð, hamast gegn Rómafólki og ofsækir það
grimmilega. Og í mörgum löndum er jarð-
vegur undarlega frjór fyrir þær ofsóknir,
eins og lesa mátti um hér í Fréttablaðinu í
gær.
Hér á Íslandi? Hingað virðist Rómamað-
ur hafi komið í fyrsta sinn fyrir réttum eitt
hundrað árum og hvað gerðu Íslendingar?
Jú, Björn hreppstjóri, hann brást auðvitað
hart við!
Í blaðinu Lögbergi frá 4. september 1913
segir:
„Einn maður af því flökkufólki er nefnast
Sígaunar hafði nýlega verið á ferð um Mos-
fellssveit og kvaðst vera frá Trípólis. Björn
hreppstjóri í Grafarholti vísaði honum frá
sér og hélt hann þá áleiðis hingað til bæjar-
ins.“
ekki eftir því þegar við íslensku krakk-
arnir komum askvaðandi á eftir pabba út á
gangstétt til að góna á þessa furðu. Ég hafði
aldrei séð annað eins, þessi vagnalest minnti
mig að mörgu leyti á vagnalestir hvítu land-
nemanna í Villta vestrinu sem ég hafði séð
í bíómyndum, en þó var eitthvað æsilegra
við litina og skrautið sem virtist einkenna
dót vagnbúa – mér datt helst í hug að Indíán-
arnir hefðu kannski yfirtekið vagnalest
Kúrekanna og væru nú sjálfir á ferð með allt
sitt hafurtask, nema hvergi bólaði á fjaðra-
höttum.
Sígaunar í sviðsljósinu
Já, þetta voru Sígaunar sagði pabbi, og
hvatti bæði mig og systur mína að virða
þessa löngu lest fyrir okkur, mér fannst
hún nálega endalaus, það var yfir henni ein-
kennileg kyrrð og virðuleiki, eins og þessir
skrautlegu en þó dálítið snjáðu hestvagn-
ar ættu heima einmitt á þessu nútímalega
breiðstræti, og hvergi annars staðar, og ein-
mitt núna, og það var gífurlegt stolt fólgið í
því hvernig vagnbúar neituðu að taka eftir
okkur sem horfðum á þá eins og naut á
nývirki, þeir voru á sinni eigin leið og ætl-
uðu ekki að láta neitt trufla sig, ekki frekar
en Stóra Skjalda þegar tindáti úr plasti varð
á vegi hennar.
Við vissum aldrei hvaða ferðalag var á
Sígaununum, sem við vissum þá ekki betur
en væri olræt að kalla þá. Pabbi sagði okkur
að svoleiðis vissi maður aldrei um Sígauna,
þeir væru einlægt að flakka um, gætu
aldrei verið kyrrir á sama stað lengi í einu,
þá gripi þá óeirð og þeir köstuðu fátækleg-
um eigum sínum upp í vagninn og héldu af
stað út í óvissuna. Mér fannst þetta stór-
merkilegt, og afar öfundsvert líf á sinn
hátt hjá þessum Sígaunum, en gat þó ekki
varist þeirri hugsun að yfir þessari löngu
vagnalest væri einhver svolítil sorg í bland
við ögrandi mótþróa, eins og þeir væru
ekki á ferð alveg sjálfviljugir, heldur hefðu
þeir verið reknir af stað, skipað að fara og
þótt ökumennirnir bæru höfuðið hátt færu
þeir þrátt fyrir allt nauðugir. Þó minnist ég