Fréttablaðið - 28.06.2014, Qupperneq 12

28. júní 2014 LAUGARDAGURSKOÐUN
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRAR: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is, Mikael Torfason mikael@frettabladid.is Fréttablaðið kemur út í 90.000
eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á
landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík Sími: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRI: Andri Ólafsson andri@frettabladid.is RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Álfrún Pálsdóttir alfrun@frettabladid.is VIÐSKIPTI: Fanney Birna Jónsdóttir fanney@frettabladid.is MENNING: Friðrika Benónýsdóttir fridrikab@frettabladid.is
DÆGURMÁL: Lilja Katrín Gunnarsdóttir liljakatrin@frettabladid.is VÍSIR: Kolbeinn Tumi Daðason kolbeinntumi@365.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is ÚTLITSHÖNNUN: Silja Ástþórsdóttir siljaa@frettabladid.is
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is
Yfirlit Fjármálaeftirlitsins, sem birt var í vikunni, um stöðu lífeyrissjóðanna á síðasta ári hrópar á skýra
pólitíska framtíðarsýn. Það ákall
hefur að sönnu hljómað lengi en
verður hærra og hærra með hverju
ári. Pólitíska andsvarið lætur hins
vegar á sér standa.
Óhætt er að staðhæfa að lífeyris-
kerfið sé einhver dýrmætasta eign
samfélagsins. Það voru auðnuspor
þegar fyrstu skrefin voru stigin til
uppbyggingar á almennu lífeyris-
kerfi með sameiginlegri ábyrgð
launafólks og atvinnufyrirtækja.
Þar sem áður
var mjór vísir er
nú kerfi í hlut-
falli við umfang
þjóðarbúskapar-
ins sem engin
önnur þjóð, að
Hollendingum
fráskildum,
getur státað af.
Þjóðmálaumræðan er oft þver-
sagnakennd. Segja má að hnútukast
í garð lífeyrissjóðanna hafi auk-
ist eftir því sem þeim hefur vaxið
ásmegin. Og þá beina menn helst
sjónum sínum að stjórnkerfi þeirra.
Vitaskuld þurfa þeir aukið aðhald
eftir því sem þeir verða umsvifa-
meiri í þjóðarbúskapnum. En hinu
mega menn ekki gleyma að það er
einmitt þetta stjórnkerfi sem hefur
fært samfélaginu þá dýrmætu eign
sem sjóðirnir eru. Það er öfugsnúið
að byrja á að breyta því sem vel
hefur gefist.
Hættumerkin sem eru fram
undan lúta að stærstum hluta að
pólitískum viðfangsefnum á þessu
sviði. Það er þögnin um þau sem
þarf að rjúfa. Þeim verður ekki
sópað undir teppið endalaust án
afleiðinga.
Dýrmætasta eignin
Aðrar ályktanir verða ekki dregnar af yfirliti Fjár-málaeftirlitsins en að
almennu lífeyrissjóðirnir sem
ekki njóta opinberrar ábyrgðar
standi ágætlega þrátt fyrir áföll-
in sem leiddu af hruninu. Þar
kemur skýrt fram að trygginga-
fræðileg staða þeirra sjóða hefur
batnað á undanförnum árum og
er nú nálægt því að vera í jafn-
vægi.
Raunávöxtun sjóðanna í fyrra
var vel yfir því ávöxtunarvið-
miði sem er í gildi. Athyglisvert
er að tíu ára meðaltal, sem inni-
heldur tapið í hruninu, sýnir að
ávöxtun á því tímabili fullnægir
ávöxtunarviðmiðinu. Þetta eru
umtalsverð tíðindi, sem ástæða
er til að fagna.
Vandamálin snúa fyrst og
fremst að lífeyrissjóðum með
ábyrgð ríkis og sveitarfélaga.
Tryggingafræðileg staða þeirra
var neikvæð um sex hundruð
milljarða króna. Þetta er vandi
sem snýr beint að skattgreiðend-
um. Þeir eiga ekki aðeins rétt á
að vita hver framtíðarsýn ríkis-
stjórnarinnar er heldur einnig
hverjar hugmyndir stjórnarand-
stöðuflokkarnir hafa til lausnar.
Annar pólitískur vandi sem
fram kemur í yfirlitinu felst í því
að nærri helmingur af verðbréfa-
eignum lífeyrissjóðanna er með
ábyrgð ríkis eða sveitar félaga.
Þótt ríkissjóður sé traustur
skuldari þarf enga sérfræðinga í
áhættustýringu til að sjá að þessi
mikli áhættusamruni er umhugs-
unarefni. Skattborgararnir sem
eiga réttindi í nútíð og framtíð
í sjóðunum eru sjálfir í ábyrgð
fyrir helmingi þeirra eigna sem
réttindi þeirra hvíla á.
Einnig á þessu sviði eiga skatt-
borgararnir rétt á að heyra
afstöðu stjórnmálaflokkanna
til áhættudreifingar og hvernig
þeir hyggjast bregðast við. Höft-
in eru vitaskuld kjarni vand-
ans. Það er einfaldlega óábyrgt
að halda þessum hættumerkjum
fyrir utan almenna stjórnmála-
umræðu.
Góð umsögn
Um leið og sú krafa er gerð til stjórnmálaflokkanna að þeir komi með skýr svör við þess-
um stóru spurningum verður að
viðurkenna að þetta eru einhverjar
stærstu og erfiðustu spurningarn-
ar sem þeir standa andspænis. Það
þarf að fórna einhverju fyrir lausn-
irnar. Og það sem meira er: Fórnin
kemur fyrst og ávinningurinn síðar.
Það er pólitíska klípan.
Hér kemur til kasta kjósend-
anna. Þeir þurfa að vera tilbúnir til
þess að meðtaka og ræða þann boð-
skap sem byggir á langtímasjónar-
miðum en ekki bara stundarhags-
munum. Það gerist hins vegar ekki
sjálfkrafa. Til þess þarf forystu og
sannfæringarkraft sem stjórnmálin
verða að veita.
Vinstri stjórnin lokaði augunum
fyrir þessum tveimur vandamálum.
Vonir voru bundnar við nýja ríkis-
stjórn en hún kaus að hafa sama hátt
á í fyrsta fjárlagafrumvarpi sínu.
Ólíklegt er að nokkur ríkisstjórn
hafi styrk til að taka á svo erfiðum
málum á seinni hluta kjörtímabils.
Eina færi núverandi stjórnar er því
að kynna áform sín og áætlanir í
næsta fjárlagafrumvarpi.
Forgangsröðun ríkisstjórnarinn-
ar hefur aftur á móti þrengt mögu-
leika hennar og jafnvel gert þá að
engu. Það var annars vegar gert
með því að útiloka eina af þeim leið-
um sem Íslandi eru færar í peninga-
málum og gæti hugsanlega opnað
möguleika fyrr en nú horfir á meiri
áhættudreifingu lífeyrissjóðanna.
Hins vegar með því að verja banka-
skattinum í niðurgreiðslur á hús-
næðisskuldum einstaklinga fremur
en skuldum skattborgaranna þar á
meðal vegna lífeyrisskuldbindinga.
Það er forgangsröðun af þessum
toga sem þarf að draga inn í stjórn-
málaumræðuna.
Vandi stjórnmálanna
F
réttablaðið upplýsti í vikunni að merkingin „vistvæn
landbúnaðarafurð“, sem er á umbúðum alls konar land-
búnaðarafurða, væri í raun fullkomlega merkingarlaus.
Merkinu var komið á með vottun samkvæmt opin-
berri reglugerð árið 1998. Þar var kveðið á um ýmis
skilyrði þess að geta fengið vottunina; til dæmis að skepnum hafi
ekki verið gefnir hormónar eða óhóflega mikið af sýklalyfjum,
að notkun á áburði, lyfjum og
varnarefnum í garðyrkju sé
innan tiltekinna marka, og
búfjárbeit rýri ekki landgæði.
Þegar þeir sem fá vottunina
hafa fengið hana, á að meta með
árlegu eftirliti hvort þeir upp-
fylli skilyrðin áfram; annars er vottunin afturkölluð og þar með
rétturinn til að nota merkinguna.
Annars vegar stendur hnífurinn þar í kúnni; eftirlit með
vottuninni hefur ekki verið neitt í tólf ár. Atvinnuvegaráðu-
neytið, áður landbúnaðarráðuneytið, sem setti reglugerðina
og á samkvæmt henni að geyma skrár um framleiðendur sem
hafa hlotið vottunina, hefur engar upplýsingar um hverjir nota
merkinguna.
Hins vegar fann Fréttablaðið staðfest dæmi um að framleið-
endur sem komu á markað eftir að hætt var að hafa eftirlit með
vottuninni hafa engu að síður merkt vörur sínar sem „vistvæna
landbúnaðarafurð“. Það heitir einfaldlega að skreyta sig með
stolnum fjöðrum. Sama má raunar segja um þá sem einhvern
tímann kunna að hafa uppfyllt skilyrðin og gera það jafnvel enn
þá, en án þess að nokkur til þess bær aðili votti það eins og vera
ber. Það á til dæmis við um næstum því alla grænmetisbændur í
landinu.
Alls konar merkingar og vottanir um að fylgt sé vistvænum
framleiðsluháttum, passað upp á umhverfið, velferðar dýra
gætt og þar fram eftir götunum, skipta æ meira máli við
markaðssetningu matvöru. Meðvitaðir neytendur fylgjast með
þessum merkingum og beina viðskiptum sínum til þeirra sem
hafa fengið opinbera gæðastimpla. Það er grafalvarlegt mál
þegar framleiðendur skreyta vörur sínar með merki sem engin
raunveruleg vottun eða eftirlit liggur að baki. Með því er verið
að blekkja neytendur.
Eins og Jóhannes Gunnarsson, formaður Neytendasam-
takanna, benti á í Fréttablaðinu eru þetta líka ósanngjarnir
samkeppnishættir. Grænmetisframleiðendur sem þykjast vera
vistvænir eru í samkeppni við framleiðendur með lífræna
vottun, sem er alvöru vottun, útheimtir mikla vinnu og gæða-
eftirlit og sætir ströngu árlegu eftirliti.
Það er þess vegna gott hjá Sigurði Inga Jóhannssyni landbún-
aðarráðherra að lýsa því yfir í Fréttablaðinu í dag að annaðhvort
verði eftirliti með vottuninni komið á aftur, eða reglugerðin ein-
faldlega slegin af.
Hins vegar er pínulítið dularfullt að ráðuneytið hans, sem
ætti að hafa vitað það í tólf ár að það hefur ekkert eftirlit með
vottuninni og heldur engar skrár um þá sem hafa fengið hana,
skuli á þeim tíma ekki hafa gert neinar athugasemdir við að
búvöruframleiðendur merktu vörur sínar með henni.
Búvöruframleiðendur blekkja neytendur:
Merkingarlaus
umhverfismerking
fyrir börn í Suður-Súdan
Neyðarákall
Hundruð þúsunda barna búa við
sára neyð og hungur í Suður-Súdan.
Þau þurfa hjálp – núna!
Súdan
Eþíópía
Mið-Afríku-
lýðveldið
Suður-Súdan
Sendu sms-ið
BARN í númerið 1900
og gefðu 1.900 krónur