Fréttablaðið - 29.10.2014, Blaðsíða 38

| 10 29. október 2014 | miðvikudagur
S
já má á lofti ýmis teikn um að sá hugsunarháttur
sem var áberandi fyrir hrun bankakerfisins sé
enn landlægur á fjármálamarkaði.
Allir stóru viðskiptabankarnir, Landsbank-
inn, Arion banki og Íslandsbanki, hafa virkjað
starfskjarastefnur sem heimila greiðslu kaup-
auka (bónusa) ofan á hefðbundin laun. Á árinu 2012 og á
síðasta ári greiddu bankarnir starfsmönnum sínum árang-
urstengdar greiðslur í formi kaupauka, kaupréttar og arðs í
mun meiri mæli en sést hefur frá hruni.
Kaupréttur í stórum skömmtum hefur viðlíka áhrif á
hegðun stjórnenda og lán til kaupa á hlutabréfum með
lítilli eða engri persónulegri ábyrgð. Þá ýta þeir undir
áhættusækni í fjármálafyrirtækjum, eins og rakið er í 10.
kafla í 3. bindi skýrslu RNA um aðdraganda og orsakir
falls íslensku bankanna. Það er augljóst að stjórnir stóru
bankanna þriggja, sem voru endurreistir í sömu mynd og
fyrir hrun, bara tíu sinnum minni,
hafa ekki lesið skýrslu RNA því
þar kemur fram að svigrúm til
árangurstengingar launa banka-
manna sé að jafnaði talið minna en
t.d. framleiðslufyrirtækja vegna
þeirrar þjónustu sem bankar veita
áhættufælnum viðskiptavinum. Í
þessum efnum er t.d. almennt við-
urkennt að laun æðstu stjórnenda
og lykilstarfsmanna ættu að vera
að stærstum hluta föst laun og taka
minna mið af rekstrarárangri eftir
því sem skuldsetning eykst. Þetta á
ekki síst við um banka.
Rekstur stóru bankanna þriggja
er kannski ekki jafn traustur og
ætla mætti þótt eigið fé þeirra sé
sterkt. Í Fjármálastöðugleika, riti
Seðlabankans, kemur fram að sam-
antekið námu tekjur stóru bank-
anna þriggja vegna uppfærslu útlána, sölu og uppfærslu
stærstu eignarhluta í félögum og aflagðri starfsemi um 37
milljörðum króna eða 80% af hagnaði tímabilsins. Þetta
þýðir að grunnrekstur þessara banka stóð aðeins undir
20% af hagnaðinum. Starfsfólk Seðlabankans hefur af
þessu áhyggjur og Sigríður Benediktsdóttir, framkvæmda-
stjóri fjármálastöðugleika hjá Seðlabankanum, sagði í við-
tali við Stöð 2 þegar ritið var kynnt að þetta gæfi Seðla-
bankanum tilefni til að fylgjast betur með grunnrekstri
bankanna.
Þetta vekur mann til umhugsunar um hverjir það séu
sem hafa hvata til að hagnaður bankanna á pappír sé sem
mestur? Getur verið að það séu þeir starfsmenn sem hafa
starfskjör sín að einhverju leyti samtvinnuð við afkomu
bankanna? Má það vera?
Launakostnaður er stærsti útgjaldaliður bankanna og
jókst hann um 800 milljónir króna á fyrstu sex mánuð-
um ársins samanborið við sama tímabil í fyrra þrátt fyrir
fækkun starfsfólks. Þegar tekjublöð eru skoðuð sést að
starfsfólk bankanna er með hæst launuðu stéttum landsins.
Hvers vegna? Bankar eiga að vera bakhjarlar og þjónustu-
aðilar við raunverulega verðmætasköpun. Þeir sem stýra
fyrirtækjum sem skapa raunveruleg verðmæti ættu að
hafa hæstu launin.
Það er engin raunveruleg verðmætasköpun í bönkum og
því er æskilegt að hagnaður banka sé lítill hluti heildar-
hagnaðar fyrirtækjanna í landinu. Það er ekki sjálfbær
staða að bankar eigi stærstan hluta hagnaðarins.
Þá er enn meira áhyggjuefni að laun starfsmanna bank-
anna séu tengd við þessa afkomu sem er kannski ekki jafn
góð og ætla mætti á pappírnum.
Hvað höfum
við lært?
Það er aug-
ljóst að stjórnir
stóru bankanna
þriggja hafa
ekki lesið
skýrslu RNA.
Markaðshornið
Þorbjörn Þórðarson
thorbjorn@stod2.is
Bandarísk löggjöf gildir á Íslandi
Vala Valtýsdóttir,
sviðsstjóri skatta- og
lögfræðisviðs Deloitte
Hin hliðin Mörgum finnst þessi fullyrðing ótrúleg enda ekki á hverjum degi sem ríki setja lög og regl-
ur sem ná yfir önnur ríki, en því miður þá er
þetta satt. Fyrir nokkrum árum voru lögfest í
Bandaríkjunum svokölluð FATCA-lög (e. For-
eign Account Tax Compliance Act) en þau
skylda fjármálastofnanir og banka í öðrum
ríkjum til að leita logandi ljósi að öllum mögu-
legum bandarískum skattgreiðendum í þeim
tilgangi að upplýsa bandarísk skattyfirvöld
um innstæður þeirra. Þannig eru íslenskir
bankar og aðrar fjármálastofnanir skyldar
til að skrá sig hjá IRS (RSK Bandaríkj-
anna) í þessum tilgangi. En þar með er
ekki öll sagan sögð.
Ísland verður að semja við Bandaríkin
Fyrst má nefna að önnur ríki, þ.m.t. Ísland,
verða að semja sérstaklega við Bandaríkin til
að koma í veg fyrir að enn meiri skyldur hvíli
á íslenskum fjármálastofnunum en fjár-
málastofnunum þeirra landa sem samið
hafa við Bandaríkin. Og til hvers er leik-
urinn gerður? Jú, bandarísk skattyfir-
völd ætla að láta aðra, m.a. íslenska
banka, finna skatttekjur fyrir sig með
tilheyrandi kostnaði í stað þess að gera
það sjálfir. Ef ríkin komast að sam-
komulagi má búast við því að íslensk-
ar fjármálastofnanir þurfi einu sinni
á ári að senda sérstaka FATCA-
skýrslu til ríkisskattstjóra þar sem upplýst er
um stöðu bandarískara skattgreiðenda, bæði
einstaklinga og lögaðila, hjá viðkomandi fjár-
málastofnun. Ef hins vegar næst ekki að semja
fyrir næstu áramót þá ber þessum fjármála-
stofnunum að upplýsa IRS beint um þessar
inneignir á þeim skýrslueyðublöðum sem er
að finna hjá IRS. Auk þess sem á íslenskum
fjármálastofnunum hvíla enn ríkari skyldur ef
ekki er fyrir hendi samningur við Bandaríkin.
Hvað gerist ef ekki er farið eftir lögunum
Ef fjármálastofnun fer ekki eftir þessum lögum
munu bandarísk skattyfirvöld leggja 30% skatt
á allar greiðslur sem viðkomandi fjármálastofn-
un og viðskiptavinir hennar fá frá Bandaríkj-
unum. Einhver kann að segja að þetta geti ekki
verið enda hafi Ísland gert tvísköttunarsamn-
ing við Bandaríkin og að hann hljóti að gilda.
Þannig er nú samt í pottinn búið að sá samn-
ingur skiptir engu máli, a.m.k. séð frá Banda-
ríkjunum.
Ljóst er að umrædd lög leggja óvenjumikl-
ar kvaðir á fjármálastofnanir um allan heim,
með tilheyrandi kostnaði sem að sjálfsögðu
verður mun þyngri fyrir minni fjármálastofn-
anir, sem á frekar við á Íslandi vegna smæðar
landsins.
Umfjöllun þessi er langt í frá tæmandi enda
skilyrði samkvæmt FATCA-löggjöfinni flókin
og margvísleg.
Áliðnaður á Íslandi stendur á tímamót-
um. Byggst hefur upp öfl ugur klasi í
kringum íslensku álfyrirtækin, sem
samanstendur af hundruðum fyrir-
tækja, þar á meðal nýsköpunarfyrir-
tækjum sem fl ytja út vörur og þekkingu
til álvera um allan heim. Áliðnaðurinn
er ein þriggja helstu útfl utningsgreina
þjóðarinnar með öfl ugum alþjóðlegum
fyrirtækjum sem eru gluggi út í heim
fyrir íslenska nýsköpun. Mikilvægt er
að Íslendingar nýti sér það samkeppn-
isforskot.
Öflugir klasar í orkuiðnaði
Segja má að iðnaðaruppbygging hafi
hafist fyrir alvöru hér á landi með
álverinu í Straumsvík á sjöunda ára-
tugnum. Landsvirkjun var stofnuð
árið 1965 um byggingu Búrfellsvirkj-
unar, sem lengi var langstærsta virkjun
landsins, og ábyrgðist álverið lánin sem
tekin voru til að standa straum af þeirri
framkvæmd.
Fram kom hjá forsvarsmönnum
Landsvirkjunar á síðasta ársfundi að
rekstur þessa þjóðarfyrirtækis hefur
aldrei gengið betur og að það gæti að
óbreyttu greitt niður skuldir sínar að
fullu á innan við níu og hálfu ári miðað
við síðustu áramót. Yfi r 70% af tekjum
Landsvirkjunar skapast vegna við-
skipta við álfyrirtækin.
Myndast hefur grunnur að öfl ugum
klösum í orkuiðnaði hér á landi. Klasa-
kenningin á sem kunnugt er rætur að
rekja til kennimannsins Michaels Port-
ers, sem bent hefur á að tækifæri liggi
í sjávarútvegi, jarðvarma og málm-
orkuiðnaði hér á landi. Samkvæmt
grein Runólfs Smára Steinþórssonar
prófessors og Guðjóns Arnar Sigurðs-
sonar felst klasi í samsöfnun fyrir-
tækja og stofnana í skilgreindum iðnaði
á afmörkuðu svæði, sem leiðir af sér
jákvæð ytri áhrif sem ýtir undir verð-
mætasköpun og möguleika til sérhæf-
ingar og nýsköpunar.
Næststærsti á eftir Norðmönnum
Síðastliðið vor tóku yfi r fjörutíu fyrir-
tæki og stofnanir þátt í tveggja daga
stefnumótunarfundi fyrir íslenskan
álklasa í Borgarnesi. Höfuðáhersla var
lögð á að efl a rannsóknir og þróun, sam-
starf við háskólasamfélagið og að skapa
farveg fyrir frekari sókn út fyrir land-
steinana.
Mikilvægt skref verður stigið í þessa
átt með stefnumóti í Háskólanum í
Reykjavík 18. nóvember nk., en mark-
miðið er að leiða saman þarfi r og lausn-
ir í áliðnaði. Fyrirtækjum og einstak-
lingum gefst þar tækifæri til að kynna
hugmyndir á breiðu sviði að framþróun
í áliðnaði og eftir það verða þær þróað-
ar áfram í smærri hópum með mögu-
legum samstarfsaðilum – vonandi eiga
einhverjar þeirra eftir að stuðla að
nýsköpun í áliðnaðinum í heild, innan
gróinna fyrirtækja eða verða að sprota-
fyrirtækjum í náinni framtíð.
Ísland er næststærsti álframleiðandi
í Evrópu á eftir Norðmönnum. Fram
kom í máli Gerd Götz, framkvæmda-
stjóra Evrópsku álsamtakanna, á árs-
fundi Samáls í vor að íslenskur áliðn-
aður er í lykilstöðu landfræðilega
þar sem ESB fl ytur nú í fyrsta skipti
inn yfi r helming af öllu áli sem notað
er til framleiðslu í álfunni. Geta má
nærri að ESB er meginmarkaðssvæði
íslensks áliðnaðar. Til gamans má geta
þess að hver Evrópubúi notaði að jafn-
aði 22 kíló af áli árið 2012, enda er það
algengt í samgöngutækjum, bygging-
um, pakkningum, vélbúnaði og tækjum
á borð við farsíma og tölvur.
Áliðnaður á Íslandi stendur á tíma-
mótum. Eftirspurn á heimsvísu eftir
áli fer ört vaxandi, verðið hefur stigið
á þessu ári og birgðir fara minnkandi.
Það felst sóknarfæri í öfl ugum áliðnaði
og það er mikilvægt að nýta það sam-
keppnisforskot til að efl a útfl utning á
íslenskum vörum og þekkingu.
Stefnumót þarfa og lausna
Skoðun
Pétur Blöndal
framkvæmdastjóri Samáls
Rekstrarvörur
- vinna með þér
Janne Sigurðsson, forstjóri Alcoa
Fjarðaáls, hefur verið ráðin for-
stöðumaður upplýsingatækni-
mála Alcoa á heimsvísu. Starfsstöð
Janne verður í Pittsburgh í Banda-
ríkjunum en hún mun bera ábyrgð
á upplýsingatæknistefnu fyrirtæk-
isins og öryggi net- og tölvukerfa
álframleiðandans, samkvæmt til-
kynningu Alcoa.
Magnús Þór Ásmundsson, sem
hefur gegnt starfi forstjóra Alcoa á
Íslandi frá árinu 2012, tekur einn-
ig við starfi forstjóra Alcoa Fjarða-
áls. Breytingarnar taka gildi um
næstu mánaðamót.
Janne hóf störf í álveri Fjarða-
áls í Reyðarfi rði í maí 2006 sem
framkvæmdastjóri upplýsinga-
tækni. Síðar varð hún fram-
kvæmdastjóri framleiðsluþróun-
ar og framkvæmdastjóri kerskála.
Í apríl 2010 tók hún við starfi
framkvæmdastjóra framleiðslu
og tveimur árum síðar forstjóra
Alcoa Fjarðaáls. - hg
Magnús Þór tekur við af Janne Sigurðsson sem forstjóri Alcoa Fjarðaáls:
Fer frá Reyðarfirði
til Alcoa í Pittsburgh
HELDUR TIL AMERÍKU Janne er dönsk að
uppruna en hún er fædd í Álaborg.
MYND/FJARÐAÁL