Skessuhorn - 03.12.2014, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 3. DESEMBER 2014
Magnús Þór Hafsteinsson rithöfundur og blaðamaður Skessuhorns:
„Ég er með kollinn fullan af hugmyndum að fleiri bókum“
„Mig langaði einfaldlega til að
gefa lesendum innsýn í bakgrunn
og líf þessara manna sem voru á
þýsku kafbátunum í seinni heims-
styrjöldinni. Enginn herafli í þessu
stríði galt annað eins afhroð mælt
hlutfallslega í fjölda mannslífa. Af
40.900 mönnum sem sigldu á þýsku
kafbátunum féllu 25.870 og 5.000
voru teknir til fanga. Þetta er mann-
tjón upp á 76%. Alls tóku 830 þýsk-
ir kafbátar þátt í stríðsátökum. Af
þeim var 696 bátum grandað. Líf-
ið um borð í kafbátunum var þannig
bæði mjög hættulegt og erfitt,“ seg-
ir Magnús Þór Hafsteinsson rithöf-
undur og blaðamaður Skessuhorns.
Sú þriðja á fjórum árum
Fyrir þessi jól sendir Magnús Þór
frá sér þriðju bókina á fjórum árum
um sögu seinni heimsstyrjaldarinn-
ar. Fyrsta bókin Dauðinn í Dumbs-
hafi – Íshafsskipalestirnar frá Hval-
firði og sjóhernaður í Norður-Ís-
hafi 1940-1943 var gefin út í árslok
2011. Ári síðar kom svo Návígi á
Norðurslóðum – Íshafsskipalestirn-
ar og ófriðurinn 1942 – 1945. Þess-
ar bækur voru miklar að vöxtum,
hvor um sig 500 síður með mikl-
um texta þar sem margbrotin saga
var sögð af því hvernig Ísland varð
hluti af hernaðinum á norðurslóð-
um í þessum mikla hildarleik.
„Ég hef aldrei ætlað mér að fest-
ast í sögu þessa stríðs. Þegar ég var
að vinna rannsóknarvinnu í heim-
ildum vegna skrifa á þessum bók-
um sem komu út 2011 og 2012, þá
fann ég bara svo mikið af áhuga-
verðu efni sem aldrei hefur ver-
ið sagt almennilega frá hér á landi.
Með þessari nýju bók um þýska kaf-
bátsforingjann Günther Prien er
ég að vinna úr hluta af þessu. Sjálf-
sagt hefði ég getað skrifað alla sögu
þýsku kafbátanna í seinni heims-
styrjöldinni en það hefði orðið risa-
vaxið rit. Í staðinn fyrir að gera það
tók ég út einn mann og varpa ljósi
á þessa sögu í gegnum feril hans,“
segir Magnús.
Léttari efnistök en áður
„Ég hef líka breytt aðeins um efn-
istök frá fyrri bókum mínum. Þessi
er léttari, hún er ekki eins fræðileg
og þung. Letrið er stærra, ég varð
var við að sumum þótti hinar þung-
ar í lestri. Það er skiljanlegt. Í þeim
var ég einfaldlega að segja frá svo
miklum og flóknum atburðum. Þetta
verður einfaldara þegar maður breyt-
ir fókusnum og fer niður í sögu ein-
stakra persóna eins og ég geri nú.
Það er líka mikið af ljósmyndum
í þessari bók. Lesendur kunna að
meta það.“
Magnús segist fyrst og fremst
vera sögumaður. „Ég er að reyna að
koma ákveðnum fróðleik á framfæri
en jafnfram þannig að það sé læsi-
legt og fólk hafi vonandi einhverja
ánægju af. Ég reyni að hafa allt rétt
eftir því sem kostur er og gef allt-
af upp heimildir. Ég læt öðrum eft-
ir að skrifa skáldskap, fólk finnur
hann ekki í mínum bókum. Þetta
eru allt raunverulegir atburðir sem
gerðust. Áhugasamir geta svo not-
að heimildaskrárnar til að leita
frekar eftir því sem þeir kynnu að
vilja skoða betur upp á eigin spýt-
ur. Kunni maður að nota nútíma
tækni svo sem á netinu þá er heim-
ildakönnun mjög auðveld, miklu
einfaldari en var fyrir aðeins örfá-
um árum.“
Lumar á fleiri bókum
Aðspurður segir Magnús að hann
geti vel hugsað sér að skrifa fleiri
bækur. „Það veltur þó á viðtökunum
sem þær fá sem maður sendir frá sér.
Þetta er geysilega mikil vinna, mað-
ur er alltaf að. Ég er með kollinn
fullan af hugmyndum og hef þeg-
ar lagt drög að tveimur eða þremur
bókum til viðbótar. Svo er að brjót-
ast um hjá mér að ráðast í stórvirki
sem mig óar hálfpartinn við að byrja
á. Þó veit ég innst inni að ef ég held
þessu áfram þá verður ekki hjá því
komist að skrifa þá bók eða bækur.
Fræðagrúsk og ritstörf er undarleg
árátta sem þó er afskaplega gefandi.
Það er mjög gaman að búa til bæk-
ur og ég er afar þakklátur fyrir þær
góðu viðtökur sem bæði Dauðinn
í Dumbshafi og Návígi á norður-
slóðum fengu á sínum tíma. Báðar
voru prentaðar í nokkrum upplög-
um og eru löngu uppseldar frá for-
lagi og verslunum. Nú hef ég sleppt
Tarfinum frá Skalpaflóa lausum og
hann siglir sinn sjó. Sjáum til hvern-
ig honum gengur,“ segir Magnús
Þór Hafsteinsson. mm
Magnús Þór Hafsteinsson hefur áður sent frá sér bækurnar Dauðinn í Dumbshafi og Návígi á norðurslóðum. Báðar hlutu
lof og góðar viðtökur lesenda. Nú segir hann grimmdarsögu kafbátahernaðarins í seinni heimsstyrjöld sem ekki hefur sést í
ritum hér á landi. Bókin greinir frá sönnum atburðum. Hún er ríkulega myndskreytt.
Tarfurinn frá Skalpaflóa
Kafli úr sögu kafbátskappa í seinni heimsstyrjöldinni eftir Magnús Þór Hafsteinsson
Hann var sonur fráskilinnar móð-
ur og ætlaði að verða skipstjóri á
flutningaskipi. Ólgusjóir stjórn-
mála millistríðsáranna færðu hann
í fang þýska sjóhersins undir stjórn
nasista. Hann hlaut menntun sem
skipherra á nýjum kafbát rétt áður
en ófriðarbálið kviknaði í Evrópu.
Þýskaland vildi hefna ófara fyrri
heimsstyrjaldar.
Günther Prien og áhöfn hans
á kafbátnum U47 vöktu ótta og
hrylling meðal sjófarenda seinni
heimsstyrjaldar. Á fyrstu dög-
um stríðsins sökktu þeir orrustu-
skipi Breta með ótrúlegri dirfsku á
fornum vettvangi Íslendingasagna;
Skalpaflóa á Orkneyjum norður af
Skotlandi. Það var flaggskipið Ro-
yal Oak – sjálf Konungseikin.
Augu siglingaþjóða opnuðust
fyrir kafbátaógninni. Prien fékk
viðurnefnið „Tarfurinn frá Skalpa-
flóa.” Á Íslandi ríkti ótti við þýsku
kafbátana. Það sást vel er Hval-
fjörður varð flotastöð eftir hernám
Íslands 1940. U47 herjaði á sigl-
ingaleiðum suður af landinu. Þeir
fyrstu frá Íslandi sem létu lífið af
völdum kafbátsárásar urðu fórnar-
lömb Priens og félaga. Þeir skildu
eftir sig blóði drifna dauðaslóð
þúsunda sjómanna. En í Þýska-
landi voru þeir þjóðhetjur. Þeg-
ar U47 hvarf sporlaust suður af
Íslandi voru vinsældir þeirra slík-
ar að Adolf Hitler bannaði fregn-
ir af því.
Hér á eftir fer stuttur kafli úr
bókinni þar sem Prien og menn
hans hafa komist inn á breska her-
skipalægið á Skalpaflóa á Orkn-
eyjum. Það er norðan við Pentil-
inn svokallaða, siglingaleiðina um
sundið norður af meginlandi Skot-
lands sem flestir íslenskir sjómenn
kannast við. Kafbáturinn U47
hefur að nýju komist í skotstöðu
gegn orrustuskipinu Royal Oak eftir
að fyrsta atlagan mistókst. Günther
Prien og menn hans gera aðra árás:
Á meðan áhöfn Royal Oak reyndi
að komast að niðurstöðu um hvað
hafði hent skip þeirra, héldu Prien
og menn hans áfram ráðstöfunum til
að skjóta fleiri tundurskeytum.
Prien stóð á stjórnpalli og horfði
enn gegnum sjónauka sinn í átt að
bresku skipunum. Hann var bæði
ráðvilltur og hissa. Skipherrann
undraðist mjög að engin viðbrögð
voru sjáanleg um borð í þeim eða í
landi við því að tundurskeyti hefði
hæft annað skipið. Hann hafði bú-
ist við miklu uppnámi eftir spreng-
inguna en allt var með kyrrum kjör-
um. Engir varðbátar eða tundur-
spillar sáust. Ekkert benti til að
Breta grunaði að óvinakafbátur léki
nú lausum hala inni á skipalæginu.
Prien velti fyrir sér skamma stund
hvort rétt væri að láta sig hverfa nú
á meðan allt væri enn rólegt. Það var
freistandi að nota tækifærið og fara
aftur út sömu leið og þeir hefðu kom-
ið. U47 hafði verið stefnt í áttina að
Kirkjusundi eftir að tundurskeytun-
um var hleypt af. Þeir voru að hörfa
frá vettvangi því áhöfnin bjóst við því
að Bretar hæfu strax kafbátaleit. Þeir
fengju því ekki annað tækifæri til að
skjóta tundurskeytum.
Þegar Prien varð ekki var við nein
viðbrögð Breta, ýtti hann þeirri
hugsun frá sér að draga kafbát sinn
í hlé. Fyrst þeir væru komnir inn á
sjálfan Skalpaflóa bæri þeim skylda
til að reka smiðshöggið á það sem
þeir hefðu þegar hafist handa við.
Niðri í kafbátnum höfðu menn unn-
ið hratt og fumlaust þrátt fyrir alla
óvissuna sem ríkti uppi á stjórnpalli.
Þaðan barst nú tilkynning um að ný
tundurskeyti væru tilbúin í rörun-
um. Ekkert væri því til fyrirstöðu að
skjóta þeim. Prien tók ákvörðun.
„Við snúum við. Stefna þrír–einn–
fimm,“ sagði skipherrann stuttlega.
Skipunin var framkvæmd án hiks.
U47 beygði snöggt á stjórnborða og
sneri við. Brátt var kafbáturinn kom-
inn á norðvesturstefnu, aftur inn á
skipalægið. Nú ætlaði Prien ekki að
láta skeika að sköpuðu á neinn hátt.
Hann var búinn að ákveða að ráðast
í þessari atlögu eingöngu á það skip
sem var nær og hann var viss um að
væri Royal Oak. Kafbáturinn nálg-
aðist orrustuskipið og þrjú tund-
urskeyti voru tilbúin í stefni hans.
Prien lét hleypa þeim öllum af í enn
meira dauðafæri en þegar hann gerði
fyrri atlöguna. Strax á eftir var kaf-
bátnum snúið við á stefnu frá skot-
markinu svo hann mætti leynast í
rökkrinu.
Þjóðverjarnir á stjórnpalli U47
horfðu á dökkan skugga þessa
mikla herskips sem lá þarna 180
metra langt í öllu sínu veldi. Kaf-
bátsmennirnir héldu nánast niðri í
sér andanum á meðan tundurskeyt-
in æddu að marki. Þeir mundu vel
hvaða tortímingarmáttur bjó í þess-
um vopnum frá því höfðu horft á
eitt tundurskeyti nánast rífa Bosniu
í tvennt á Biskajaflóa réttum fimm
vikum fyrr. Þjóðverjarir þurftu ekki
að bíða lengi. Ógurlegar spreng-
ingar kváðu við þegar að minnsta
kosti tvö tundurskeytanna hæfðu
risann stjórnborðsmegin rétt fram-
an við miðju. Annað þeirra sprakk
undir fremra mastrinu og yfirbygg-
ingunni á meðan hitt hæfði und-
ir næst fremsta fallbyssuturninum
framan við brú skipsins.
Tundurskeytið, sem hæfði und-
ir yfirbyggingunni, reif gat á einn
af helstu olíutönkum Royal Oak.
Svartolían streymdi út og breidd-
ist yfir hafflötinn. Sjór fossaði inn
í vélarrúm orrustuskipsins. Eld-
haf kviknaði í skotfærageymslu.
Sprenging þeytti braki hátt til
lofts. Margir af þeim mönnum sem
höfðu nú lagst aftur til svefns eft-
ir að fyrsta tundurskeytið hafn-
aði á stafni skipsins fórust á nokkr-
um augnablikum í sprengingum
og eldunum sem kviknuðu í kjöl-
far þess að tundurskeytin hæfðu og
rifu skipið á hol. Öllu rafmagni sló
út í Royal Oak. Ljós slokknuðu og
vígdrekinn myrkvaðist. Þar með
varð hvorki hægt að koma skila-
boðum um kallkerfi skipsins né
senda ljósmerki í land. Risinn var
lamaður. Konungseikin riðaði til
falls.
Þýski kafbátsskipherrann Günther
Prien. Með því að segja sögu Priens og
manna hans gefur Magnús Þór innsýn
í líf og störf þýsku kafbátaáhafnanna í
seinni heimsstyrjöldinni.
Kápa bókarinnar. Sýnishorn af henni
má skoða á netinu (http://issuu.com/
magnusthor/docs/tarfurinn-issuu2)
Bækur Skagamannsins Magnúsar Þórs Hafsteinssonar um sögu seinni heims-
styrjaldar eru nú orðnar þrjár talsins.