Læknablaðið - 15.01.2007, Síða 14

FRÆÐIGREINAR / ÖRORKA
13,3% hjá körlum árið 1999 og 14,8% hjá konum
(13). Hér á landi er all mikill kynjamunur á algengi
örorku og er hugsanlegt að óvenju hátt hlutfall
einhleypra mæðra í landinu stuðli einnig að hærri
tíðni örorku meðal kvenna, en einstæðum mæðr-
um er í sumum löndum hættara við örorku en fólki
úr öðrum þjóðfélagshópum (7,13,15).
Sem fyrr er örorka algengari í yngstu aldurs-
hópunum á íslandi en á hinum Norðurlöndunum
(16). Það er líklega vegna þess að minna er um
úrræði til starfsendurhæfingar og virkniaukandi
aðgerða fyrir jaðarhópa á vinnumarkaði á íslandi
en algengt er í grannríkjunum (7). Aukning að-
gerða á þessu sviði er því líkleg til að geta stuðlað
að lækkaðri tfðni örorku á Islandi, bæði í bráð og
lengd. í eldri aldurshópunum vex algengi örorku
hratt með aldrinum. Þetta mynstur er áþekkt því
sem almennt er hjá evrópskum þjóðum utan hvað
tíðni örorku í eldri hópunum er mun algengari í
flestum grannríkjunum en á íslandi (7).
Hjá konum er örorka marktækt algengari á
iáiidsbyggðinni en á höfuðborgarsvæðinu, en
hjá körlum er svo ekki. Erfitt er að skýra hvað
veldur þessum mun, en hugsanlegt er að misjafnt
sé eftir landshlutum og kyni í hve miklum mæli
fólk leiti réttar til töku örorkulífeyris. Hjá konum
er örorka fátíðust á Vestfjörðum og algengust á
Reykjanesi, en hjá körlum er minnst um örorku
á Austurlandi og hún algengust á Norðurlandi og
Suðurlandi. Athygli vekur lág tíðni örorku bæði á
Vestfjörðum og Austfjörðum, en sjávarútvegur er
sérstaklega stór þáttur í atvinnulífi þessara lands-
hluta. Slysahætta er tiltölulega mikil í sjávarútvegi,
þannig að hér kann bæði að gæta þess að fólk með
örorku flytji úr byggðarlaginu eða þá að það sæki
rétt sinn síður en íbúar annarra landshluta. Þetta
þarf að rannsaka frekar.
Geðraskanir og stoðkerfisraskanir eru algeng-
ustu sjúkdómaflokkarnir hjá öryrkjum af báðum
kynjum. Þegar borin eru saman árin 2004 og 2005
kemur í ljós að algengi örorku vegna geðraskana
hefur aukist úr 28,7% í 31,3% hjá konum og úr
37,8% í 40,8% hjá körlum (öll örorka talin, bæði
hærra og lægra örorkustigið) (7). Þetta bendir til
að áframhald sé á þeirri þróun sem hefur verið
áberandi á íslandi eftir 1990, það er að tíðni ör-
orku vegna geðraskana aukist sérstaklega mikið
(7). Ef atvinnuleysi leiðir til geðrænna vandamála
má einnig ætla að hér gæti áhrifa hins aukna
atvinnuleysis á árunum 2002 til 2004 (17,18).
Á næstu misserum gefst tækifæri til að prófa
þessa tilgátu frekar því atvinnustigið hefur nú
batnað verulega og vænta má, að öðru óbreyttu,
að úr aukningu örorku dragi, þar á meðal örorku
vegna geðraskana.
Þakkir
Höfundar þakka Karli Steinari Guðnasyni for-
stjóra Tryggingastofnunar ríkisins fyrir virkan
stuðning við rannsóknir á Tryggingastofnun.
Heimildaskrá
1. Lög um almannatryggingar nr. 117/1993.
2. Baldursson H, Jóhannsson H. Nýr staöall fyrir örorkumat á
íslandi. Læknablaðið 1999; 85:480-1.
3. Thorlacius S. Breytt fyrirkomulag örorkumats á íslandi og
starfræn endurhæfing á vegum Tryggingastofnunar ríkisins.
Læknablaðið 1999;85:481-3.
4. Thorlacius S, Stefánsson S, Jóhannsson H. Örorkumat fyrir og
eftir gildistöku örorkumatsstaðals. Læknablaðið 2001; 87:721-
3.
5. Thorlacius S, Stefánsson SB. Algengi örorku á íslandi 1.
desember 2002. Læknablaðið 2004; 90:21-5.
6. Herbertsson TÞ. Fjölgun öryrkja á íslandi. Orsakir og
afleiðingar. Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið,
Reykjavík 2005.
7. Ólafsson S. Örorka og velferð á íslandi og í öðrum vestrænum
löndum. Félagsvísindastofnun og ÖBÍ, Reykjavík 2005.
8. International Statistical Classification of Diseases and Related
Health Problems. Tenth revision. World Health Organization,
Geneva 1994.
9. Heimasíða Hagstofu íslands: www.hagstofa.is
10. Bland M. An Introduction to Medical Statistics. Oxford
University Press, 1995.
11. Thorlacius S, Stefánsson SB, Ólafsson S. Tengsl atvinnuleysis
og nýgengis örorku á íslandi 1992-2003. Læknablaðið 2004; 90:
833-6.
12. Thorlacius S, Stefánsson SB, Ólafsson S. Algengi örorku vegna
geðraskana á íslandi 1. desember 2002. Læknablaðið 2004; 90:
615-9.
13. OECD, Transforming Disability into Ability. OECD, París
2003.
14. Hensing G, Wahlström R. Sickness absence and psychiatric
disorders. í: Alexanderson K, Norlund A (ritstjórar), Sickness
absence - causes, consequences, and physician‘s sickness
certification practice. A systemic review by the Swedish
Council on Technology Assessment in Health Care. Scand J
Public Health 2004; 32 (Suppl 63): 152-80.
15. Burchardt, T. Being and Becoming: Social Exclusion and the
Onset of Disability. LSE, Center for Analysis of Exclusion,
Report 21, London 2003.
16. Thorlacius S, Stefánsson S, Ólafsson S. Umfang og einkenni
örorku á íslandi árið 1996. Læknablaðið 1998; 84:629-35.
17. Jahoda, M. Employment and Unemployment. CUP,
Cambridge, 1982.
18. Halvorsen, K. Arbeidslöshed og arbeidsmarginalisering -
levekaar og mestring. Universitetsforlaget, Oslo 1994.
Leiðrétting
Læknablaðið biður hlutaðeigandi velvirðingar á missögn í grein Þórólfs Guðnasonar et al í nóv-
emberblaðinu: Langdregin barkabólga í kjölfar herpes simplex sýkingar. Læknablaðið 2006; 92:
855-7. Undir millifyrirsögninni Pakkir á að standa: Þröstur Laxdal barnalæknir fyrir aðgang að
greinasafni sínu um barkabólgu.
14 Læknablaðið 2007/93