Læknablaðið - 15.03.2009, Blaðsíða 9

RITSTJÓRNARGREINA
Þórgunnur
Ársælsdóttir
thorgunn<Slandspitali.is
Höfundur er geðlæknir á
Landspítala
Lækna-óheilsa
Á Læknadögum í janúar síðastliðnum var haldið
málþing sem bar yfirskriftina „lækna-óheilsa". Þar
var fjallað um andlega líðan og geðheilsu lækna.
Halldóra Ólafsdóttir hóf málþingið með erindi um
„lækninn sem missir vitið". Erindi hennar fjallaði
um geðsjúkdóma hjá læknum, aðallega þunglyndi
og sjálfsvíg. Bjarni Össurarson fjallaði um „lækn-
inn sem drekkur of mikið", Óttar Guðmundsson
fræddi okkur um „lækninn sem virðir ekki
mörk", það er lækna sem fara út fyrir starfssvið
sitt í samskiptum við sjúklinga. Páll Matthíasson
sagði okkur frá „lækninum sem brennur út", og
Ferdinand Jónsson flutti sannkallaða hugvekju
um þá þrekraun sem það getur reynst læknum „að
lækna lækna". Málþingið var sérstaklega vel sótt
og margir áhugasamir um efnið. Því var ákveðið
að birta þessi erindi sem röð greina í Læknablaðinu,
eina í hverju blaði í þættinum Læknislist og
fagmennska og hefst í þessu blaði með erindi
Halldóru Ólafsdóttur.
En hvað er sérstakt við heilsufar lækna? Eins og
fram kemur í erindi Halldóru er tíðni þunglyndis
og sjálfsvíga hærri meðal lækna miðað við almennt
þýði, og enn meiri munur á sjálfsvígstíðni kemur
fram í samanburði við aðrar háskólamenntaðar
stéttir. Tíðni hjónabandserfiðleika og hjónaskiln-
aða er jafnframt mjög há. Læknar hafa ýmsa
áhættuþætti fyrir þunglyndi og sjálfsvígum sem
liggja bæði í algengum þáttum í þeirra persónu-
leika og í starfsumhverfinu. Fíkniraskanir eru jafn-
algengar hjá læknum og öðrum og því er það stað-
reynd að fleiri en 100 læknar á íslandi eiga eða hafa
átt við fíknisjúkdóma að stríða. Vímuefnaneysla
er stærsta orsök vanhæfni hjá læknum. Læknar
koma seint til meðferðar af ýmsum ástæðum og
hefur eftirliti og eftirfylgni með starfshæfni þeirra
ef til vill verið ábótavant hjá okkur á íslandi. í er-
indi Bjarna kom skýrt fram mikilvægi þess að hafa
annars vegar meðferðaraðila og hins vegar eft-
irlitsaðila sem koma að málum lækna með fíkni-
sjúkdóma. Árangur meðferðar hjá læknum væri
yfirleitt góður og því betri eftir því sem eftirlit og
eftirfylgni væri fagmannlegra og skýrara. Hann
velti líka upp hugmyndum um hvernig hægt
væri að standa betur að þessum málum á íslandi.
Þeir læknar sem eiga erfitt með að virða mörk í
samskiptum eru oft þeir sem eiga við vandamál
að stríða í sínu einkalífi. Þegar læknir misnotar
aðstöðu sína getur það valdið gríðarlegri vanlíðan
og erfiðleikum fyrir sjúklinga þeirra. Líðan lækna
hefur áhrif á batahorfur sjúklinga sem þeir sinna,
en eins og fram kemur í erindi Páls um kulnun í
starfi hafa sjúklingar lækna sem hafa „burn-out"-
einkenni verri heilsufarslega útkomu en aðrir.
En hvaða þættir eru það sem útsetja lækna fyrir
þessum erfiðleikum? Læknar hafa tilhneigingu til
fullkomnunaráráttu, ofursamviskusemi, hafa oft
ríka þörf fyrir að vera við stjórnvölinn, en hafa
á sama tíma oft viðvarandi efasemdir um sjálfa
sig og eiga margir erfitt með að taka hrósi. Ýmsir
af þessum persónuleikaþáttum geta til skemmri
tíma komið sér vel fyrir sjúklingana, en eru ekki
endilega jákvæðir fyrir heilsu lækna þegar horft
er til lengri tíma. Sumir læknar hafa einnig ríka
þörf fyrir viðurkenningu eða þörf fyrir að láta
aðra þurfa á sér að halda, sem getur verið birting-
armynd slakrar sjálfsmyndar og innra óöryggis.
Sjálfsmynd lækna er stundum svo samtvinnuð
starfinu að þegar færni læknisins er dregin í efa,
til dæmis með kvörtun frá sjúklingi, upplifa sumir
að þeirra eigin persónu sé ógnað. Ýmsir góðir eig-
inleikar sem læknar hafa, eins og samhygð og að
vera annt um sjúklinga sína, geta í tímans rás farið
að hafa neikvæð áhrif á geðheilsu þeirra ef þeir
rækta ekki tengsl og tómstundir utan starfsins.
Vemdandi þættir sem skipta hér máli eru meðal
annars betri stjórn á skipulagi vinnu, að sækja sér
stuðning frá kollegum, eiga og rækta kærleiks-
sambönd og ekki má gleyma að vera ánægður
með starfsval og stoltur af sínu starfi.
Á síðustu árum hafa æ fleiri læknar tileinkað
sér heilbrigðan lífsstíl. Þeir eru vel meðvitaðir um
mikilvægi þess að hreyfa sig reglulega, gæta að
þyngdinni, sleppa reykingum og fleira. En sagt er
að engin heilsa sé án geðheilsu og þar er sennilega
margt sem við læknar gætum hugað betur að. I er-
indi sínu sagði Ferdinand okkur frá ýmsu sem við
getum litið til í okkar eigin lífi til að rækta okkar
geð. Rannsóknir á lífshamingju fólks sýna að eitt
af því sem hefur mikil áhrif á okkar eigin ham-
ingju er að gleðja aðra. Við sem erum svo heppin
að atvinna okkar felst í því að geta orðið öðrum
að liði, hljótum að geta notið góðs af því í dagsins
önn.
Eg vona að þessi greinaflokkur verði mörgum
hvatning til að huga betur að eigin fagmennsku og
heilsu. Það fer vel saman.
LÆKNAblaðiö 2009/95 177